علت ضعف دانش‌آموزان در یادگیری زبان عربی از دید یک مدرس دانشگاه
چندی پیش مصطفی خرم‌آبادی، مدرس دانشگاه باقرالعلوم (ع) و مترجم، در یک برنامه تلویزیونی با انتقاد از وضعیت تدریس زبان عربی در مدارس گفته بود: «دانش آموزان ما هفت سال در مدارس زبان عربی می‌خوانند، ولی نمی‌توانند سه جمله عربی صحبت کنند!».
این مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار ما ضعف‌های آموزش زبان عربی در مدارس را برشمارد و گفت: برای زبان آموزی می‌توان اهداف مختلفی را برشمارد. گاهی انسان زبانی را یاد می‌گیرد، تا برای خود با کار‌هایی نظیر ترجمه، تجارت با کشور‌ها و... درآمد‌زایی کند. برخی زبان آموزی را با اهداف فرهنگی دنبال می‌کنند. از جمله اهداف فرهنگی می‌توان به صدور انقلاب اسلامی، تحکیم روابط و وحدت اسلامی با دیگر ملت‌ها اشاره کرد. آنها معتقدند اگرچه یادگیری زبان می‌تواند آورده مالی داشته باشد، ولی در کنار آن اهداف فرهنگی هم دنبال می‌کنند. از آنجایی که زبان عربی، زبان متون دینی اصیل ما مسلمانان همچون قرآن کریم، روایات پیامبر اسلام و معصومین (ع) است، یادگیری آن به ارتقای درک ما از محتوای آیات و روایات کمک می‌کند.
خرم‌آبادی ادامه داد: به کتاب پایه هفتم نگاه کنید در بخش مقدمه نوشته شده: هدف از یادگیری این کتاب این است که دانش آموزان بتوانند متون دینی را در سطح متوسط - خوب متوجه بشوند و کمکی هم به یادگیری زبان فارسی بشود. یعنی بزرگوارانی که این کتاب را نوشتند از اساس بنای مکالمه برای دانش آموزان ندارند. بر این اساس دو هدف به طور کلی حذف می‌شود: 1. امکان مکالمه و تبادل فرهنگی 2. انجام کار تجاری و درآمد‌زایی. در حالی که اگر به فرمایشات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری نگاه کنید می‌بینید چقدر آنها بر صدور انقلاب اسلامی و تبادلات فرهنگی میان جوانان ایرانی و جوانان مسلمان دیگر کشور‌ها تاکید و اصرار داشته‌اند.
این مترجم با طرح این سوال که آیا آن اهداف مقدماتی که نویسندگان کتاب‌های درسی لحاظ کردند، محقق شده؟ بیان کرد: آیا خروجی مدارس ما پس از 6، 7 سال یادگیری زبان عربی، منجر به فهم و ارتباط با متون دینی شده است؟ خروجی یادگیری زبان به ما نشان می‌دهد اینطور نیست! یعنی عموم دانش آموزان نمره قبولی در درس عربی می‌گیرند، ولی آن را یاد نمی‌گیرند تا برای فهم متون دینی از آن بهره‌مند شوند. مشکل اول و بزرگ ما در شیوه نگارش و تهیه کتب درسی است. مسئله دوم این است آیا دانشگاه‌های فرهنگیان نیرو‌هایی تربیت کردند که خودشان مکالمه عربی بلد باشند، خودشان بتوانند حداقل در یک سفر اربعین به اندازه حداقل 20 جمله صحبت کنند، که بتوانند تجربه خود را به دانش آموزان خود منتقل کنند؟ من نمی‌گویم معلمان زبان عربی یک گفت‌وگوی کامل یا تحلیل سیاسی به زبان عربی انجام دهند، بلکه می‌گویم معلمان عربی که از دانشگاه‌های فرهنگیان فارغ‌التحصیل می‌شوند، آیا می‌توانند در حد 20 جمله صحبت کنند؟ چیزی که ما به چشم خود دیده‌ایم اینگونه نیست.
به گفته وی، دانشجویان دانشگاه‌های فرهنگیان اذعان می‌کنند که اگر ما در یک کلاس 25 نفر باشیم، حتی یک نفر نمی‌تواند به زبان عربی صحبت کند. حتی گاهی مسئله‌ای ناراحت کننده‌تر مطرح می‌کنند و می‌گویند از بین 15 تا 20 اساتید رشته عربی در دانشگاه فرهنگیان فقط یک نفر آنها می‌تواند به زبان عربی صحبت کند. اگر ما می‌خواهیم جهش خوبی برای آموزش زبان عربی داشته باشیم، باید تحول در بخش کتب درسی و تربیت معلمان را شاهد باشیم.
خرم‌آبادی یکی دیگر از آفت‌های آموزش زبان عربی را برشمارد و افزود: قبلاً در جهان عرب، ایران و کشور‌های مختلف تدریس قواعد به صورت افراطی متداول بود. مثلاً طلاب در حوزه‌های علمیه باید هر روز به مدت سه سال قواعد یاد می‌گرفتند. این شیوه در برخی امور همچون تربیت مجتهدین فقهی کارگشا بود، ولی این شیوه در دیگر امور کارآیی ندارد. امروز دانشجویان فرهنگیان هم هر روز سر کلاس می‌روند و قواعد می‌خوانند. شما فرض کنید تمام قواعد را بلدید، اما با صِرف قواعد نمی‌توانید هیچ کاری را جلو ببرید. مثالی برای شما بزنم که بحث روشن‌تر شود؛ یکی از اساتید در یکی از بهترین دانشگاه‌های ایران تمام کتب آموزش عربی دانشکده را نوشته است. تمام دانشجویان هم موظفند کتاب او را بخوانند و هر ترم آزمون بدهند. این استاد گرامی خودش محصول شیوه آموزشی است که می‌گوید در یادگیری قواعد باید افراط کرد. ایشان خودش می‌گفت که من به قواعد کاملاً مسلطم، ولی نمی‌توانم عربی صحبت کنم.
مدرس دانشگاه باقرالعلوم (ع) افزود: یکی از بدیهی‌ترین اهدافی که موجب پیدایش انگیزه در زبان آموزی می‌شود، ارتباط با مردمانی است که به آن زبان خارجی صحبت می‌کنند. مگر زبان یک شیوه ارتباطی نیست؟ اساسا زبان یک ابزار ارتباطی است که بتوانید با دیگر ملت‌ها ارتباط بگیرید. اما امروز دانش آموزان ما پس از هفت سال نمی‌توانند در ایام اربعین ارتباط برقرار کنند. یکی از مسائلی که لازم است در کتاب‌های عربی حتی به صورت فارسی گنجانده شود، آشنایی با فرهنگ کشور‌های عربی و مسائل با اهمیتی همچون تاریخچه پیاده‌روی اربعین، ماهیت قضیه فلسطین و پاسخ به شبهات ساختگی همچون فروش زمین توسط فلسطینی‌ها به صهیونیست‌ها و... است.
خبرنگار: نفیسه خلیلی