علم و کاهش مصرف آب
بهاره کاویانی - فعال دانش‌بنیان در حوزه نانوفناوری
کم‌آبی معضل اصلی جهان امروز و فردا برای انسان است که اگر فکری به‌حال آن نشود، بی‌شک فجایع عظیمی چون به‌خطر افتادن امنیت غذایی مناطقی که به کشاورزی وابسته هستند، رخ خواهد داد، در نتیجه رخداد چنین معضلی باید منتظر افزایش بی‌شمار پناهندگان اقلیمی در کشورمان باشیم؛ افرادی که به‌دلیل از دست دادن معیشت‌شان به‌اجبار خانه و دیار خود را به‌امید یافتن معیشتی دیگر در اقلیمی دیگر ترک می‌کنند و راهی شهرهای اطراف می‌شوند. بیرجند نمونه شهری است که چند سالی می‌شود مقصد پناهندگان اقلیمی شهرهای خراسان‌جنوبی مدنظر قرار گرفته است. دانشمندان چند سالی می‌شود از فناوری و شیوه‌های نوین در راستای کاهش مصرف آب در کشاورزی بهره می‌گیرند. هیدروپونیک به‌روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان اشاره می‌کند که گیاه، به‌جای آنکه مثل روش سنتی همیشگی، در خاک، رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلول‌های غذایی قرار می‌گیرد تا بستر هماهنگی برای رشد گیاه به‌صورت هیدروپونیک فراهم شود. در ایران، ده‌ها گلخانه به‌روش هیدروپونیک مدرن راه‌اندازی شده و هزاران نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به‌کار هستند. با این روش، در هر نقطه‌ای از ایران می‌توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. در این روش علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، میزان اشتغال و بازدهی محصولات کشت‌شده نیز افزایش می‌یابد. یک شرکت دانش‌بنیان در شهرستان هلیلان استان ایلام، بزرگ‌ترین طرح گلخانه‌ای هیدروپونیک را با سرمایه‌گذاری 70 میلیاردتومان اجرا کرده و با راه‌اندازی فاز دوم این طرح، سطح زیرکشت این گلخانه به 7.2 هکتار رسیده است.
گفتنی است، روی آوردن به روش‌های نوین آبیاری می‌تواند بسیاری مشکلات آبیاری سنتی را بکاهد. به‌گفته کارشناسان، مهم‌ترین مزیت این گلخانه، بهره‌وری کامل محصول و کاهش میزان مصرف آب است، به‌طوری که به‌ازای هر کیلو محصول تولیدی 35 تا 40 لیتر آب مصرف می‌شود، در حالی که در فضای باز این میزان به 350 تا 400 لیتر می‌رسد، همچنین بهره‌وری در میزان محصولات تولیدی در واحد هکتار نیز با این روش چندین برابر است، به‌شکلی که پیش‌بینی می‌شود عملکرد در واحد سطح در گوجه‌فرنگی 500 تن در هکتار، خیار 400 تن و انواع فلفل‌رنگی به 150 تن برسد.
باتوجه به کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، کشت محصولات گلخانه‌ای به‌روش هیدروپونیک می‌تواند نقش موثری در صرفه‌جویی آب و رفع مشکلات شوری خاک و زمین نامساعد داشته باشد. هیدروپونیک یا آب‌کشت، یکی از روش‌های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کمترین نیاز به آب با استفاده از محلول مغذی است. در ایران، ده‌ها گلخانه به این روش راه‌اندازی شده و هزاران نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به‌کار هستند.
کارشناسان معتقدند این روش از کشت می‌تواند افزون بر تولید، بیشتر در مقایسه با کشت سنتی، اشتغالزا باشد و تا حد زیادی از رخداد وقایعی چون به‌خطر افتادن امنیت غذایی بکاهد. در واقع با برداشت چندباره محصولات بدون افت کیفیت، کشت هیدروپونیک هم به‌صرفه‌تر است و هم بهره‌وری بالاتری دارد.
سیستم‌های نانوبابل یا افزایش‌دهنده اکسیژن آب در این نوع کشاورزی کاربردی اصلی و مهم دارد، به‌همین دلیل است که در کشت هیدروپونیک به‌طورمشخص میزان مصرف آب کاهش می‌یابد.
در این روش، میزان اکسیژن محلول در آب تا 3 برابر افزایش داده می‌شود که بر راندمان تولید، تاثیر جدی خواهد داشت و باعث باروری زودتر محصول می‌شود. این در حالی است که خللی به کیفیت محصولات کشاورزی وارد نمی‌شود و محصول زودتر از کشت سنتی بارور می‌شود، همچنین با کوتاه‌تر شدن زمان کشت به‌لحاظ کمی، سود زیادتری برای صاحبان این نوع کشت دارد؛ در حقیقت می‌توان چند بار در سال برداشت داشت. گفتنی است، افزایش‌دهنده نانواکسیژن در آب، میزان پایداری اکسیژن در آب را بالا می‌برد و باعث می‌شود اکسیژن بیشتری به گیاه برسد. این امر تاثیر مستقیم در روند رشد و کوتاه شدن زمان آن خواهد داشت. هرچقدر که راندمان کشت را بالا ببریم، سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری برای ورود به این حوزه خواهند داشت، چرا که سرمایه‌گذاری اولیه اهمیت زیادی در توسعه کشت هیدروپونیک نسبت به کشت سنتی دارد، بنابراین هرچقدر راندمان را از لحاظ میزان برداشت و کیفیت محصول کوتاه‌تر کنیم، به سرمایه‌گذاری بیشتری منجر می‌شود.
در بسیاری از مناطق کشور به‌دلیل اینکه دیگر کشاورزی سنتی پاسخگو نیست، بحث پناهندگان اقلیمی و مهاجران به‌شدت مسئله‌ساز خواهد بود، بنابراین اگر بتوانیم کشت را با راندمان بالاتری توسعه دهیم، به بازگشت افراد به مناطق روستایی کمک خواهیم کرد که این امر در اشتغال بسیار موثر است.