عوامل پرکشیدن سیمرغ مردمی از جشنواره فیلم فجر / غفلت از سوابق ادوار پیشین و اقدام دیرهنگام

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، پَر کشیدن سیمرغ بهترین فیلم مردمی از جشنواره فیلم فجر چهلم، اتفاق تلخی بود که نباید رخ می‌داد. موضوعی که برای اهالی سینما و علاقه‌مندان هنر هفتم جز ناراحتی چیز دیگری به بار نیاورد و البته این اتفاق برای مدیریت جشنواره فیلم فجر و همچنین دیگر مسئولین سینمایی و فرهنگی هم خوشایند نبود. اما چرا جایزه مردمی حذف شد و مشکل از کجا بود؟

آرای بسیار نزدیک دو فیلم برتر تصمیم را برای دبیر سخت کرد

نزدیکی آرای دو فیلم سینمایی "ملاقات خصوصی" و "موقعیت مهدی" که در برخی اخبار از نزدیکی 0/4 درصدی خبر می‌داد از یک سو و از سوی دیگر اینکه سازوکار نظرسنجی، سیستمی معیوب و ناقص دارد، دبیر چهلمین جشنواره فیلم فجر را ناگزیر کرد این جایزه را حذف کند؛ زیرا به زعم وی نمی‌توان در این شرایط روشن کرد که کدام یک از دو فیلم رتبه برتر آرای مردمی را دارد.

نقاش‌زاده در اولین صحبت‌های خود یک شب قبل از اختتامیه نکاتی را به صورت شفاف در این خصوص با ما بیان کرد. او گفت که "اظهار تأسف می‌کنم که دو تا فیلم خوب به دلیلِ این تصمیمی که ما ناگزیر بودیم بگیریم، حذف شد. شاید مثلاً شبهه‌ای در موردشان ایجاد شده، اما این تصمیم فرآیند کلی اجرای نظرسنجی مردمی بوده و ما برای اینکه مطمئن باشیم رأی مردم و آن چیزی که داریم اعلام می‌کنیم واقعی است این تصمیم را گرفتیم. اطمینان پیدا نمی‌کردیم از اینکه آیا این نتایج درست هست یا نه. به خاطر حفاظت از رأی مردم و حقوق صاحبان آثار این تصمیم را سخت گرفتیم و امیدوارم نتایجش در سال های آینده نتایجِ خوبی باشد."

نگاهی به سیستم معیوب سمفا در سال‌های قبل و دعواهای صاحبان آثار 

اما همان‌طور که می‌دانیم سیستم نظرسنجی فیلم‌های جشنواره از طریق پیامک و ورود مخاطب با لینکی برای انتخاب نظر خود طراحی شده است. این روند سال‌های گذشته نیز خالی از اشکال نبود به‌طوری که حتی برخی از مخاطبان سینما، پیامک مربوطه را بعد از اختتامیه جشنواره دریافت کرده بودند و این یعنی عملاً عقب ماندن از نظرسنجی در حالی که رأی‌های عقب‌مانده می‌توانسته نتیجه را تغییر بدهد. برای همین است که هر سال بر سر اینکه کدام فیلم، بهترین فیلم از نگاه مردم است، اختلاف جدی وجود دارد.

ماجرای سیمرغ مردمی جدای از بحث نظرسنجی و دقت در آرا از اول هم مورد انتقاد شدید خیلی از کارگردانان و سینماگران بوده و آن را برنامه‌ریزی جهت‌داری برای برگزیدن فیلم مورد نظر عده‌ای خاص در خانه سینما می‌دانستند. در جشنواره فیلم فجر 38، در نشست خبری فیلم "خروج" ابراهیم حاتمی‌کیا اعتراضات خود را از همین منظر به سیمرغ مردمی بیان کرد و آن را محل تردید دانست و گفت: ای کاش یک هیأت بررسی، انتخاب فیلم‌های برگزیده مردمی این چند سال را بررسی کنند! ما در سال قبل نیز در گزارش کوتاهی از ناهمخوانی‌های فاحش میان آرای مردمی و فروش بلیت گفتیم.

سال گذشته نیز درست روی سن، محمدرضا قاسمی که برای فیلم "ابلق"، توانست سیمرغ بهترین فیلم مردمی را ببرد، اشاره‌ای کنایه‌آمیز به صاحبان فیلم‌هایی که معتقد بودند فیلمشان انتخاب برتر است داشت و گفت که این سیمرغ در دست من امانت می‌ماند؛ اگر نتیجه دیگری مشخص شد به صاحبش می‌دهم. البته منظور وی از فیلم رقیبش، "شیشلیک" ساخته محمدحسین مهدویان بود. جالب اینکه تهیه‌کننده این فیلم یعنی محمدرضا منصوری که امسال با فیلم "دسته دختران" به جشنواره فیلم فجر آمده بود نیز در طرف دیگر دعوا، کاملاً مدعی بود که فیلم او در جدول بالاترین فیلم مردمی بوده است. او امسال نیز در نشست خبری فیلمی که به همراه همسرش منیره قیدی ساخته بود، به مشکلات و معایب سمفا اشاره کرد و آن را برای رأی‌گیری مناسب و متقن نخواند. او در این باره بیان کرد: سال گذشته فیلمی ساختیم که تا روزهای آخر در صدر جدول بود. سیستم سمفا یک سیستم اطلاع‌رسانی است و روی آرای مردمی کنترلی ندارد. پیشنهاد می‌کنم فرایند اخذ آرای مردمی به خانه سینما برگردد، من پیام‌هایی دارم که مردم می‌گویند پیامک رأی را دریافت نکرده‌اند، من کماکان به این سیستم اعتراض دارم.

او حتی در مصاحبه‌ای دیگر هم به شکوایه‌های خود درباره سمفا و نظام نظرسنجی و رأی‌گیری ادامه داده و از عدم ارسال پیامک یا تأخیر آن و از آن بدتر ارسال پیامک نظرسنجی فیلم دیگری برای مخاطب گفته است.

اما در میان صحبت‌های این تهیه‌کننده اشاره بجایی وجود دارد. او می‌گوید که انتظار ما این بود که با استقرار دولت جدید و مدیریت تازه در سینما، جلوی ایرادات سمفا گرفته شود اما باز هم شاهد همان مشکلات سال قبل هستیم. "چطور می‌شود شما سه روز پیش فیلمی را ببینید، اما بعد از دو روز برای شما پیامک نظرسنجی ارسال شود. در حالی که مهلت شرکت در نظرسنجی به اتمام رسیده است؟!"

ماراتن مدیریت جشنواره فیلم فجر و موضوع مهمی که در این میان مغفول شد

حال وقت آن است که به سراغ مدیریت جشنواره برویم. مسعود نقاش‌زاده از 5 آبان امسال حکم خود را از محمد خزاعی گرفت. زمان آغاز فرایند جشنواره فیلم فجر، انتشار فراخوان آن که در واقع سوت آغاز مهم‌ترین رویداد فرهنگی و هنری کشور است، تنها 14 روز بعد از حکم وی، یعنی 19 آبان بوده است. این یعنی آنکه نقاش‌زاده در دو هفته و بدون آنکه سابقه دبیری را داشته باشد، برنامه‌ریزی اصلی جشنواره را انجام داد. مدت زمان کوتاه برنامه‌ریزی او برای چهلمین جشنواره فیلم فجر، چیزی است که او در نشست خبری خود به آن اشاره کرد و گفت که بعد از چندین ماه تعطیلی دبیرخانه جشنواره فیلم فجر، در 10 روز ساماندهی اولیه جشنواره را مطابق با سیاست‌ها و اهداف جدید دنبال کرده است. از اضافه کردن بخش فرهنگی گرفته تا انتخاب اعضای هیأت انتخاب و درگیری همیشگی برای انتخاب خانه جشنواره و... انصافاً یک پروسه شلوغ در کوتاه‌ترین زمان ممکن است که هر دبیری را خسته می‌کند. در نظر داشته باشیم که حواشی نیز از همان ابتدا برای جشنواره آغاز شد که به‌طور مشخص می‌توان به عدم راهیابی فیلم "قاتل و وحشی" اشاره کرد که تنور حواشی جشنواره را از همان ابتدای کار داغ کرد.

نقاش‌زاده گام‌های جشنواره را یک به یک به‌درستی و محکم برداشت اگرچه که به نتایج برخی از آنها مانند انتخاب فیلم‌هایی از سوی هیأت انتخاب که در جشنواره مورد انتقاد شدید منتقدین بود، ایراد وارد بود. اما در هر حالت او توانست جشنواره را به زمان مقرر برای برگزاری برساند. بیماری او نیز در ابتدای این مسیر و آغاز پیک جدید کرونا، مشکلات او را دو چندان کرد و برای 5 روز، او از راه دور جشنواره را مدیریت می‌کرد. اما تا آن زمان تنها یک چیز در میان برنامه‌های شلوغ و پرکار نقاش‌زاده مورد غفلت واقع شد: رفع و رجوع ایرادات نظرسنجی آرای مردمی برای انتخاب بهترین فیلم از نگاه مردم در ادوار قبل. از سویی، نقاش‌زاده از همان روزهای ابتدای کارش به انضباط و سخت‌گیری معروف شد که این را می‌شد از اجرای دقیق جشنواره طبق گاه‌شمار فهمید؛ این روحیه او باعث شد تا او نتواند بخاطر وضعیت مبهم آرای مردمی، این بخش را به جشنواره راه بدهد و در نتیجه سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مردمی را حذف کند. از صحبت‌های نقاش‌زاده بنظر می‌رسد که اگر وی باز هم دبیر جشنواره فیلم فجر باشد، در صورتی این بخش در جشنواره حضور خواهد داشت که از یک نظام روشن و دقیق برخوردار باشد.

دستور دیرهنگام دبیر و اصلاح یا انحلالی که باید در ابتدای جشنواره رخ می‌داد

اما به‌نظر می‌رسد که اقدام ضرب‌العجلی وی می‌توانست با بررسی دقیق‌تر در روزهای ابتدایی جشنواره نیز صورت بگیرد. چیزی که امیر بنان تهیه‌کننده فیلم ملاقات خصوصی نیز بجا به آن اشاره کرد و گفت که اگر ابهامی در خصوص نظرسنجی دیده می‌شود، در روزهای قبل هم بوده است، چرا آن موقع جلوی نظرسنجی را نگرفتند؟

این همان نقطه آسیب‌پذیر جشنواره بود که باید زودتر محمد خزاعی و مسعود نقاش‌زاده برای آن فکری می‌کردند و اگر هم قرار بود که آن را منحل کنند، همان روزهای اول این کار را انجام می‌دادند. یادمان باشد که محمد خزاعی خود سابقه مدیریت جشنواره فیلم فجر را دارد و حتی گفته که تخصص من در برگزاری جشنواره‌های سینمایی است. پس چطور او با این تجربه، فکری برای این بخش حساس نکرد و با اینکه می‌دانست، شفاف‌سازی و تصمیم‌گیری برای این مهم چقدر سخت است، یک روز مانده به پایان جشنواره نقاش‌زاده را برای این امر مهم مأمور کرد؟ 

به‌نظر می‌رسد که نقاش‌زاده به علت عدم اطلاع از سوابق ادوار پیشین این بخش از جشنواره خیالش از بابت آن راحت بوده و خبر نداشته که قرار است در روزهای آتی، رئیس سازمان سینمایی در اطلاعیه‌ای وی را مأمور بررسی آرای مردمی کند و از او بخواهد تا ابهامات را شفاف کند؛ خصوصاً آنکه گزارشات از تخلفات زیادی از سوی متخلفین خبر می‌داد.

برخی از سینماگران مانند مصطفی کیایی در صفحات شخصی خود ضمن انتقاد از حذف سیمرغ مردمی نوشته‌اند که اگر تقلب و تخلفی رخ داده اعلام کنند تا کسانی که چند سال است با کلک و حقه می‌خواهند اقبال عمومی را به فیلمشان نشان دهند رسوا شوند و درس عبرتی برای دیگران شود.

در نهایت نقاش‌زاده این خبر را یک روز مانده به اتمام جشنواره دریافت کرد اما به‌خاطر محدودیت زمان برای بررسی کامل، دقیق و شفاف‌سازی و همچنین روحیه متعهد و سخت‌گیرانه‌اش، امکان روشنگری و انتخاب فیلم برتر از میان آرا و اعلام آن را نداشت تا به تعبیر خودش حق‌الناسی از کسی ضایع نشود. در این شرایط حساس که همه منتظر بودند تا از طریق اخبار، بهترین فیلم مردمی را بشناسند، نقاش‌زاده به‌دلیل فشار و محدودیت زیاد و البته غفلت خود و مدیر بالادستی‌اش از بررسی و برنامه‌ریزی سیمرغ مردمی، مجبور به حذف این بخش از جشنواره شد. 

به‌نظر می‌رسد که برای نتیجه‌گیری منصفانه باید گفت که این اتفاق قبل از هر چیز محصول بی‌تدبیری ناظر به نظرسنجی آرای مردمی در تمام ادوار پیشین جشنواره فیلم فجر است. فقدان یک نظام و سازوکار متقن در سال‌های قبل و ادامه آن تا چهلمین دوره، دست آخر ضربه خود را به جشنواره فیلم فجر زد. اگر برای این بخش بسیار مهم از قبل، نظام قابل اتکایی طراحی شده بود، هیچ وقت شاهد حذف این بخش از جشنواره فیلم فجر نبودیم. اگرچه که باید هم محمد خزاعی و هم مسعود نقاش‌زاده خیلی زودتر به این بخش مهم جشنواره فیلم فجر فکر می‌کردند، اما حذف دقیقه 90 این بخش از جشنواره درواقع، تدبیری در میان بی‌تدبیری چندساله است. البته روشن است و به وضوح می‌توان گفت که اگر این بخش از جشنواره امسال حذف نمی‌شد، یکی از طرفین بدون شک دبیر جشنواره را باتوجه به نزدیکی آرای فیلمش به فیلم برتر و اینکه به عنوان بهترین فیلم مردمی انتخاب نشده است، متهم به بی‌تدبیری می‌کرد و شاهد نزاعی دیگر بودیم.

گزارش از محمدباقر صنیعی منش