غفلت از فرصت هفته مازندران برای توسعه استان
ساری - ایرنا - تمرکز برنامه‌ریزی‌های گرامیداشت هفته مازندران طی چند سال اخیر حول محور فرهنگ بومی و آیین‌های مردم این استان، جای خالی توجه به مسائل مرتبط با توسعه اقتصادی و اجتماعی و برنامه‌ریزی برای پیشگیری از چالش‌های متعدد پیش روی مازندران را بیشتر از همیشه نمایان می‌کند.
به گزارش ایرنا، نامگذاری 14 آبان به عنوان روز مازندران از سال 1388 باعث شد که طی سال‌های اخیر برنامه‌ریزی‌های متعددی برای مطرح کردن نام استان در رسانه‌ها انجام شود. این فعالیت‌ها در چند سال اخیر با جدیت و برنامه‌ریزی گسترده‌تری انجام شد و به عنوان یک اولویت در دستور کار مدیران فرهنگی استان قرار گرفت؛ از برگزاری ویژه‌برنامه‌های فرهنگی متعدد در شهرستان‌های مختلف و نامگذاری روزهای هفته تا تولید مطالب و محتواهای مرتبط با مازندران در زمینه فرهنگ و آیین‌های بومی این استان. اگر چه این برنامه ها هفته سوم آبان چند سال اخیر را مازندرانی‌تر از آبان‌های گذشته کرده است، اما به نظر می‌رسد در این هفته که توجه ویژه به همه مسائل مازندران است و فرصتی برای بهتر دیدن نقاط ضعف و قوت استان محسوب می‌شود، به تمام اجزای مازندران توجه نمی‌شود.
نگاهی به شعار در نظر گرفته شده برای این هفته و روزشمار آن نیز نشان می‌دهد که فرصت روز و هفته مازندران طی چند سال اخیر در یک روند روتین و تکراری و تک‌بعدی در حال از دست رفتن است. امسال برای این هفته شعار «مازندران؛ آیین، فرهنگ و هنر» تعیین شد و نام روزها نیز عمدتا فرهنگی و دور از مفاهیم توسعه و رفع چالش‌های این استان هستند.
«مازندران؛ تشیع، ولایت، گرامیداشت آغاز حکومت علویان در مازندران»، «مازندران؛ آیین، فرهنگ و هنر، اجرای آیین بومی ویژه تیرماه‌سیزده‌شو»، «مازندران و گردشگری، ترویج گردشگری فرهنگی، مذهبی و تکریم امامزادگان»، «مازندران؛ جوانان، پهلوانان، قهرمانان، تکریم از قهرمانان و پهلوانان ورزشی»، «مازندران؛ مازندران پاک، ترویج فرهنگ نگهداشت محیط زیست و منابع طبیعی»، «مازندران؛ دانش، پژوهش، ترویج فرهنگ تبری با همکاری آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها»، «مازندران؛ نام‌آوران، فرهیختگان، تکریم از نام‌آوران و فرهیختگان، شهدا و ایثارگران و مدافعان سلامت» و «مازندران؛ نیما و زبان تبری، توجه به زبان و ادبیات تبری با نگاه به اشعار تبری نیما یوشیج» عناوینی هستند که برای روزهای هفته مازندران در نظر گرفته شدند.
دکتر سعید اسلامی: فرصتی مانند هفته مازندران در کنار احیای هویت بومی و فرهنگی باید به چالش‌های استان نیز توجه داشته باشد.
این عناوین به درستی نشان می‌دهند که روز و هفته مازندران طی سال‌های اخیر از مسائل مرتبط با توسعه مازندران دور مانده و این فرصت در قالبی کاملا فرهنگی باقی مانده است، به طوری که حتی در پیام تبریک استاندار به مناسبت روز مازندران نیز صرفا به مسائل مرتبط با آیین‌ها و هویت فرهنگی مازندران اشاره شده و اثری از نسبت دادن سایر حوزه‌های مرتبط با توسعه جامعه دیده نمی‌شود. این در حالی است که کارشناسان و صاحبنظران مباحث مرتبط با توسعه اجتماعی معتقدند از این قبیل فرصت‌ها باید بهره بیشتری گرفته شود.
فرصت تحلیل ضعف و قوت استان
دکتر سعید اسلامی پژوهشگر توسعه و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد چالوس معتقد است که هفته مازندران باید فرصتی برای شناسایی ظرفیت‌ها و نقاط ضعف مازندران برای رفع چالش‌ها و شتاب دادن به روند توسعه در این استان باشد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: گرچه این روزها تلاش می‌شود مسائلی مانند اعیاد بومی و اجزای فرهنگ بومی و مردم‌شناسی مازندران یا بزرگداشت شخصیت‌های بزرگ تاریخی این استان یادآوری و احیا و مطرح شود، اما این ایام به موازات این که تلاش می‌کنیم ظرفیت‌ها یا گذشته مازندران را مورد توجه قرار دهیم باید فرصتی باشد تا بتوانیم با گفت‌وگوها و مطرح کردن چالش‌های متعدد، خروجی مثبتی برای توسعه استان داشته باشیم.
این استاد دانشگاه و دکترای علوم سیاسی درباره این که طی این هفته با چه زاویه‌ای باید مازندران را ارزیابی کرد، گفت: مازندران امروز دارای مشکلات و معضلات قابل توجهی است که باید توجه بیشتری به آن‌ها داشته باشیم. اردیبهشت سال 1394 مقاله‌ای با عنوان «مازندران آخرین منزلگاه فلات ایران» نوشتم که در برخی رسانه‌ها منتشر شد. در آن نوشتار تقریبا مشکلات امروز مازندران را پیش‌بینی کرده بودم. مشکلاتی آشکار که قابل پیش‌بینی بودند. معتقدم اکنون فرصتی مانند هفته مازندران در کنار احیای هویت بومی و فرهنگی باید به چالش‌های استان نیز توجه داشته باشد.
اسلامی افزود: چالش نخست مربوط به حوزه محیط زیست است. مازندران متأسفانه با معضل بزرگ زباله و رها کردن پسماند در مناطق جنگلی رو به رو است که به لحاظ شیب مناطق جنگلی نسبت به دریا می‌تواند در آینده منجر به گسترش بیماری‌ها شود.
واقعیت‌های تخل امروزی
وی تصریح کرد: معضل دوم مهاجرت است. در همان مقاله پیش‌بینی کرده بودم که مازندران طی چند سال آینده به دلیل شرایط اقلیمی مناسب و وقوع بحران آب در کشور، پناهگاه فلات بزرگ ایران بودن است و مأمن بیش از سه برابر جمعیت فعلی در چند سال آینده خواهد شد. امروز در مازندران نقاط زیادی را می‌بینید که محل اقامت موقت یا دائم شهروندان غیرمازندرانی است. با توجه به این که زیرساخت‌ها برای مهاجرپذیری آماده نشده، این روند مهاجرت‌ها قطعا می‌تواند بحران را در بخش‌های مختلف تشدید کند.
این پژوهشگر توسعه، اشتغال را بحرانی دیگر برای مازندران بیان می‌کند و اعتقاد دارد که این استان با وجود ظرفیت‌هایی که دارد به خاطر اتکا به حوزه خدمات و از دست رفتن بخش زیادی از ظرفیت کشاورزی، در صورت کم‌توجهی به استفاده از فرصت‌های مستعد اشتغال منطقه‌ای، با چالش‌های بیشتری رو به رو می‌شود.
در مازندران باید یک مجموعه پژوهشی زیر نظر اساتید مجرب با تنوع رشته‌ها اعم از جامعه‌شناس، مردم‌شناس، حقوقدان، آمارگر، سیاست‌شناس، متخصصان رشته پزشکی و سایر رشته‌های فنی مانند عمران و معماری، با عنوان ارزیابی برخورداری شهرستان‌ها را انجام دهند.
استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد چالوس خاطرنشان کرد: نکته دیگری که شاید یکی از مشکلان ساکنان دائمی استان باشد این است که عمدتا در مازندران شهرها برای غیربومیان سازماندهی شده و توجه بیشتر به مناطق ساحلی است. در واقع عملا شهروندان قدیمی و دائمی مورد توجه نیستند. در کنار این پدیده شما فروشگاه‌های زنجیره‌ای را می‌بینید یا پدیده‌های کسبی که اصلا با مناطق بومی‌نشین سازگاری ندارند و باعث از بین رفتن کسب و کارهای سنتی شده‌اند. این روند مازندران را طی سال‌های اخیر از استانی مولد به یک استان مصرف‌گرا تبدیل کرده و متأسفانه در بسیاری از نقاط استان شاهد گسترش مصرف‌گرایی و تغییر نادرست سبک زندگی و اشتغال هستیم که رشد قارچ‌گونه و بی‌ضابطه دفاتر مشاور املاک به ویژه در مناطق غربی استان مصداق همین موضوع است.
اسلامی به رتبه دوم مازندران در جدول سالمندی کشور اشاره کرد و گفت: مازندران از جمله استان‌هایی است که هم به لحاظ کاهش موالید و هم به لحاظ کاهش ازدواج در معرض پیری است. خود این موضوع معضلات دیگری را هم در پی دارد. در مازندران هیچ بستر آماده‌ای برای مواجهه با معضل پیری و نگهداری سالمندان آینده و مباحث مرتبط با سالمندان در نظام‌های توسعه‌یافته پیش‌بینی نشده که در نوع خودش می‌تواند در آینده بحران‌ها را تشدید کند.
تمرکز بر پژوهش مسائل اجتماعی و توسعه‌ای
این پژوهشگر مسائل توسعه اجتماعی با تأکید بر این که در هفته مازندران باید تلاش مدیران به جلب توجه پژوهشگران و صاحبنظران نسبت به سنجش چالش‌ها و به دست آوردن راهکاری مناسب برای توسعه و رفع مشکلات باشد، اظهار کرد: در این زمینه راهکار می‌تواند تابعی از کسر مقدورات بر محذورات باشد. یعنی برای این که بتوانیم مقدورات و ظرفیت‌ها را شناسایی کنیم ناچاریم موانع و مشکلات و محذورات را بررسی و ارزیابی کنیم.
وی تصریح کرد: برای این کار ابتدا در مازندران باید یک مجموعه پژوهشی زیر نظر اساتید مجرب با تنوع رشته‌ها اعم از جامعه‌شناس، مردم‌شناس، حقوقدان، آمارگر، سیاست‌شناس، متخصصان رشته پزشکی و سایر رشته‌های فنی مانند عمران و معماری، با عنوان ارزیابی برخورداری شهرستان‌ها را انجام دهند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر قرار باشد مشکلات ارزیابی شوند و نقاط ضعف و قوت مورد ارزیابی قرار بگیرند و بعد با استفاده از آن‌ها بتوانیم برنامه‌ریزی کنیم راهی جز این نداریم که چنین پژوهشی انجام شود و شهرستان‌ها بر اساس متغیرهای متفاوت مانند آموزش، بهداشت، حمل و نقل، گردشگری، خدمات، انفورماتیک، مهاجرت و سایر مؤلفه‌های اجتماعی مرتبط با توسعه دسته‌بندی و ارزیابی شوند. پس از انجام پژوهش می‌توان بر اساس مناطق برخوردار و محروم اولویت‌بندی‌ها را انجام داد. تا زمانی که مسئولان و نمایندگان ندانند کدام شهرستان برخوردار و محروم است برنامه‌ای نمی‌توانند داشته باشند.
اسلامی با اشاره به انجام نمونه‌هایی از این قبیل پژوهش‌ها در استان توسط برخی دانشگاهیان، تصریح کرد: چند سال پیش دکتر «عیسی بهاری» همراه با یکی از دانشجویان خود پژوهشی با عنوان «سطح‌بندی و سنجش درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های مازندران» انجام داده بود که در آن با 9 متغیر، شهرستان‌های مازندران را به 5 دسته بسیاربرخوردار، برخوردار، کمتر برخوردار، محروم و بسیار محروم تقسیم کرده بود.
وی افزود: اگر چنین پژوهش‌های مستقل از پژوهشگران متخصص و بدون پیش‌داوری و آگاه انجام شود می‌توان نقطه عزیمت را برای حل معضلات مازندران پیش‌بینی کرد و برای رسیدن مازندرانی بهتر به کار بست. مازندران با این ظرفیت‌ها نباید چنین وضعیتی داشته باشد. این وضع هم به همه مربوط است و فقط مسئولان مقصر نیستند. هرچند بیشتر متوجه مسئولان است. در چنین شرایطی نگاه صرفا فرهنگی به هفته مازندران را نوعی فرصت‌سوزی می‌توان دانست که در عین انجام اقدامات ارزشمند فرهنگی، در آن از مباحث توسعه‌ای غفلت می‌شود.
نگاه یک بعدی
این نگرش را در دیدگاه‌های سایر متخصصان مسائل اجتماعی نیز می‌توان یافت. نگاهی به خروجی فعالیت‌های انجام شده طی چند سال اخیر برای هفته مازندران به درستی نشان می‌دهد که با وجود اثرگذار بودن این فعالیت‌ها در زمینه شناساندن آیین‌ها و فرهنگ بومی به بخش‌هایی از جامعه و جلب کردن توجه قسمتی از کاربران فضای مجازی و مخاطبان رسانه‌ها به هفته مازندران، تقریبا هیچ بهره‌ای برای کمک به روند توسعه استان برده نشد. این هفته می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های از پیش تعیین شده توسط همه دستگاه‌های اجرایی و همکاری نهادهای علمی زمانی برای برپایی چندین همایش علمی مؤثر با محوریت مازندران باشد تا ابعاد بیشتری نسبت به آن چه که اکنون انجام می‌شود داشته باشد. اما اکنون به برنامه‌های فرهنگی خلاصه شده است.
دکتر حسین برزگر ولیکچالی، پژوهشگر مسائل اجتماعی و جامعه‌شناس نیز این نگاه را تأیید کرد و با بیان این که صرفا با نگاه به ابعاد فرهنگ بومی یک جامعه نمی‌توان به توسعه دست یافت، در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: اگرچه اقداماتی که تدارک دیده شده و برگزار می‌شود ارزشمند و مفید است، اما اگر قرار است به چشم‌انداز ترسیم شده برای توسعه مازندران برسیم نیاز است از این فرصت‌های برجسته‌سازی شده بهره بیشتری بگیریم و با همکاری سایر دستگاه‌ها در کنار توجه به مختصات فرهنگی از مفاهیم توسعه هم استفاده کنیم.
وی افزود: با توجه به این که مؤلفه‌های توسعه پایدار استان در اسناد بالادستی شناسایی شده، می‌توان از این هفته و برجسته شدن نام مازندران در جامعه برای جلب آرای مختلف و دیدگاه‌های گوناگون در حوزه محورهای توسعه مانند کشاورزی، صنعت، تجارت، صنایع تکمیلی و خدمات امور زیربنایی و مسائل اجتماعی بهره گرفت.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: یکی از خلاءهای توسعه‌ای ما غفلت از داشته‌ها و توانمندی‌های دانشگاهیان استان است که در تصمیم‌سازی‌ها کمتر از آن ها استفاده شده است. طی سال‌های آتی مازندران با چالش‌های متعددی رو به رو خواهد شد که از حالا باید به هر بهانه‌ای برای یافتن راه‌های مواجهه با این چالش‌ها برنامه‌ریزی شود.
برزگر ولیکچالی تصریح کرد: لازم است دوستانی که در ستاد گرامیداشت روز و هفته مازندران حضور دارند برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای استان از چشم‌اندازهای ترسیم شده و دیدگاه‌های صاحبنظران حوزه توسعه در بخش‌های مختلف استفاده کنند. زمانی که توجه‌ها به یک استان بیشتر از گذشته جلب می‌شود فرصت مناسبی برای پرداختن به همه مسائل آن استان و ایجاد موجی گسترده برای سرعت دادن به رفع موانع توسعه است.
آن چه که از خروجی برنامه‌ریزی‌های هفته مازندران و تحلیل‌های برخی صاحبنظران درباره نگرش مدیران استان به هفته مازندران برمی‌آید نشان می‌دهد که این فرصت مناسب در حال تبدیل شدن به یک ویترین برای بازنمایی یک بخش از فرهنگ بومی مازندران است و به آن نگاهی تشریفاتی وجود دارد. از سوی دیگر می‌توان جای خالی عمده دستگاه‌های اجرایی استان را هم مشاهده کرد. طی چند سال اخیر به واسطه برنامه‌ریزی‌های اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای گرامیداشت هفته مازندران، این باور برای مدیران سایر دستگاه‌های اجرایی مازندران ایجاد شده که اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران تنها متولی گرامیداشت هفته مازندران است و این رویداد تقویمی فقط به مسائل فرهنگ بومی مرتبط است.
استمرار بی‌توجهی به فرصت‌های متعدد هفته مازندران برای به کار گرفتن همه ظرفیت‌های پژوهشی و توسعه‌ای این استان به مرور می‌تواند این موقعیت را به یک رویداد عادی تقویمی تبدیل کند که حتی شاید با تغییر مدیران همین میزان توجه نیز به آن نشود. در حالی که این هفته می‌تواند برای دستگاه‌های اجرایی و نهادهای علمی و پژوهشی به مبدأیی هر ساله برای رصد علمی آن چه که طی یک سال بر مازندران گذشته و در مازندران انجام شده تبدیل شود.
*س_برچسب‌ها_س*