«فدک در تاریخ» روحیه انقلابی‌گری را تقویت می‌کند
کتاب فدک در تاریخ یکی از آثار مشهور آیت‌الله سید محمد باقر صدر است که درباره تنگانا‌های سخت تاریخ اسلام است.
کتاب فدک در تاریخ یکی از آثار مشهور آیت الله سید محمد باقر صدر است که از جذاب‌ترین و ژرف‌ترین آثار نگاشته شده در موضوع فدک به شمار می‌رود؛ یعنی موضوعی که در زمره تنگانا‌های سخت تاریخ اسلام جای دارد و احساس‌های متضادی در سایه آن گرد آمده است.
سعید طاووسی مسرور با بیان اینکه درباره موضوع فدک در طول تاریخ کار‌های متعددی انجام شده است و در آثار فهرستی مانند «فهرست نجاشی» می‌توانیم آثار مستقلی درباره این موضوع ببینیم، گفت: کتاب‌های «السقیفه و فدک» و آثار معاصر همچون «حیاه‌الصدیقه فاطمه: دراسه و تحلیل» نوشته محمدجواد طبسی، «بانوی نمونه اسلام فاطمه زهرا (سلام الله علیها)» نوشته ابراهیم امینی و «زندگانی فاطمه زهرا (س)» نوشته جعفر شهیدی به طور ضمنی به این موضوع پرداخته‌اند. اما کتاب «فدک در تاریخ» به طور مستقل به موضوع فدک توجه کرده است. این کتاب از سوی محمود عابدی و سید ابوالقاسم حسینی ژرفا ترجمه شده است.
وی ادامه داد: فدک، حضرت زهرا (س)، زنان و انقلاب کلید واژه‌های کتاب «فدک در تاریخ» هستند. در عنوان کتاب از کلمه «تاریخ» استفاده شده است و این نشان می‌دهد یک طلبه شیعه در آن دوران به تاریخ ارجاع می‌داده است. موضوعی که باید در مراجع شیعه معاصر مورد توجه قرار بگیرد.
دغدغه نویسنده پاسخگویی به نیاز جامعه زمان خودش است
علی اشرف فتحی کتاب «فدک در تاریخ» را از جمله کتاب‌های مهم در پرداختن به موضوع فدک دانست و گفت: این کتاب جایگاه نویسنده آن را مهم می‌کند چرا که نویسنده آن را حدود سال 34 شمسی در دوران جوانی یا نوجوانی خود نوشته است و باید در تحلیل کتاب به این موضوع توجه کرد. با توجه به زمینه تاریخی تحلیل اثر، دهه 30 شمسی در کشور‌های اسلامی، منطقه ما و جامعه شیعه و عراق از جهت مطرح شدن مسائل زنان دهه مهمی است. مباحث مربوط به زنان در سال 31 شمسی مطرح می‌شود و عده‌ای به دنبال آزادی رای دادن زنان بودند. در متن عربی این کتاب حدود سی بار از کلمه «ثوره» استفاده شده است و روحیه انقلاب و انقلابی‌گری در آن دوران اهمیت زیادی پیدا می‌کند. طرح این مباحث در آن دوران بر سید محمدباقر صدر برای نوشتن این کتاب تاثیر گذاشت.
این پژوهشگر با بیان اینکه کتاب «فدک در تاریخ» نوشته سید محمدباقر صدر در دوران ملک فیصل نوشته شده است و از این جهت نیز کتاب مهم تلقی می‌شود، ادامه داد: ما می‌توانیم این کتاب را متاثر از زمانه‌ای بدانیم که کتاب در آن نوشته شده است؛ بنابراین زمینه تاریخی نوشتن این اثر مهم است. به عبارتی نویسنده تلاش کرده کار مشابهی که علی شریعتی در ایران انجام داده در عراق انجام دهد؛ این دو در دهه 30 شمسی کار خود را آغاز و هر دو یک روش و مدل را پیگیری می‌کنند. در کنار این عوامل، تمایلات انقلابی‌گری محمدباقر صدر هم از فضای موجود متاثر شده و در کتابش عنوان می‌کند که هدف حضرت زهرا (س) براندازی و مقابله با نظام حاکم است و «فدک» موضوع فرعی قلمداد می‌شود.
وی با بیان اینکه در خلق روایت لزومی برای بیان همه جزئیات وجود ندارد، افزود: کتاب «فدک در تاریخ» ممکن است برای دانشجویان رشته تاریخ قابل استفاده نباشد. اما از این جهت که یک روایت از فعالان شیعه در آن دوران را بیان می‌کند قابل توجه است. روایت این کتاب گویای زمانه اجتماعی مولف است و به ما نشان می‌دهد در آن دوران روحانیون و طلاب شیعه چه نگاه و روشی داشتند.
فتحی ادامه داد: با خواندن کتاب «فدک در تاریخ» توقع می‌رود نویسنده پیشینه‌ای از یهودیان ارائه کند، اما دغدغه نویسنده ساختن روایتی بود که پاسخگوی نیاز جامعه زمان خودش باشد. در این کتاب لزوما ما با یک اثر تاریخی که بر اساس پژوهش نوشته شده باشد مواجه نیستیم. در دوران کنونی به دانش تاریخی، تاریخ‌نگاری سنتی و حتی تاریخ‌نگاری مدرن چندان پرداخته نشده است. از این کتاب می‌توانیم به این درک برسیم که تاریخ اهمیت دارد و اگر نویسنده از منظر تاریخی به ماجرا نگاه می‌کرد می‌توانست از روش‌های تاریخی برای نگارش کتاب استفاده کند؛ بنابراین ما باید روش‌های جدید تاریخ‌نگاری را بیشتر مورد توجه قرار دهیم. با این وجود این اثر را می‌توان روایت‌گر دوره خاص روحانیون و طلاب شیعه قلمداد کرد.
سید محمدباقر صدر به دنبال روایت‌گری جدید است
محمد حسین خوانین زاده با بیان اینکه سید محمدباقر صدر کتاب‌های مهمی تالیف کرده که در حوزه علمیه با عنوان «حلقات» معروف است، گفت: خاندان صدر سودای تبیین معارف دارند. اصول اولیه کتاب «فدک در تاریخ» در دوره جوانی یا نوجوانی محمدباقر صدر تدوین شده و در سن بیست سالگی به چاپ رسیده است. چاپ اول این کتاب از سوی شیخ محمدکاظم کتبی در نجف اشرف منتشر می‌شود. ارجاعات این چاپ دقیق نیست، اما در چاپ‌های بعدی اصلاح و تکمیل می‌شود. سپس چاپ دوم آن از سوی دار التعارف بیروت و چاپ سوم آن از سوی عبدالجبار شراره منتشر می‌شود.
خوانین درباره فصل‌های کتاب «فدک در تاریخ» توضیح داد و گفت: این کتاب در پنج فصل بر صحنه قیام (عَلی مَسرَحِ الثورَه)، معنای حقیقی و رمزی فدک (فَدَک بِمَعناهَا الحَقیقی وَ الرمزی)، رقابت سیاسی خلفا با حضرت علی (ع) (تاریخُ الثورَه)، گوشه‌هایی از کلام فاطمه زهرا (س) (قَبَسات مِنَ الکَلام الفاطِمی) و ارزیابی نهایی ماجرا (مَحکَمَهُ الکِتاب) نوشته شده است. کتاب «السقیفه و فدک» نوشته عبد العزیز جوهری یکی از منابع مهمی است که محمدباقر صدر در کتاب «فدک در تاریخ» از آن استفاده کرده است. محمدباقر صدر موضوع فدک را با موضوع سقیفه مرتبط می‌داند و از سبک، نوع تحلیل و برداشت‌های علامه محمدرضا مظفر در کتاب «السقیفه» به عنوان یک کتاب بسیار درخشان، تاثیر گرفته است و این نشان می‌دهد قبل از نوشتن کتاب «فدک در تاریخ» کتاب «السقیفه» را دیده باشد، اما صدر به دنبال ارائه یک نوع روایت‌گری جدید است. سید غلامرضا سعیدی این کتاب را با عنوان «ماجرای سقیفه» ترجمه و منتشر کرده است.
وی با بیان اینکه محمدرضا مظفر و محمدباقر صدر در کتاب‌های خود گزاره‌های تاریخی ارائه نمی‌کنند، بیان کرد: آن‌ها با ترسیم فضا و خیال‌پردازی‌های شبه علمی خلا گزاره‌های تاریخی را پر می‌کنند و استخراجات خود را بر اساس آن‌ها مطرح می‌کنند. به نوعی در بیان و ترسیم فضا نبوغ خود را به کار گرفته‌اند. هر چند بخش‌هایی از کتاب را می‌توان مورد مناقشه قرار داد.
خوانین زاده با اشاره به مزایای کتاب «فدک در تاریخ» توضیح داد و گفت: این کتاب روان نوشته شده و مولف سعی کرده اصل بی غرضی را رعایت کند و در حد قابل توجهی هم موفق شده است. هر چند در برخی از قسمت‌های کتاب از این اصل خارج شده است. همچنین مولف سعی کرده تحلیل مقلدانه‌ای ارائه نکند بلکه محتوای نو و جدیدی پیش روی خوانندگان قرار دهد.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه ترجمه کتاب‌های عربی موضوع بسیار مهمی است، گفت: در جهان عرب رمان‌های مطرحی چاپ و منتشر می‌شوند. نجیب محفوظ برنده جایزه نوبل شده و رمان «میرامار» او توسط رضا عامری ترجمه شده است. از این رمان بسیار مهم، ترجمه فاخری صورت گرفته است. کتاب «فدک در تاریخ» از سوی محمود عابدی و سید ابوالقاسم حسینی ژرفا ترجمه شده است. بعد از تطبیق این دو ترجمه با متن اصلی متوجه شدم ترجمه سید ابوالقاسم حسینی ژرفا بهتر، دقیق‌تر و امانت‌دار است و روح ادبی متن را منتقل می‌کند. اما اگر با نگاه نقادانه به آن نگاه کنیم در بخشی از قسمت‌ها ترجمه گنگ است. در متون عربی جمله‌های طولانی به کار برده می‌شود و مترجم باید با ظرافت آن‌ها را ترجمه و منتقل کند تا در فهم مخاطب خدشه‌ای وارد نشود. با این حال این کتاب تحلیل دارد و قوه تحلیل مخاطب را بارور می‌کند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت کتاب خوبی برای مخاطبان است و خواندن آن را پیشنهاد می‌کنم.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات