«فروغ ابدیت»؛ بازنمایی شیعی از شخصیت پیامبر اسلام (ص)
سعید طاووسی مسرور، پژوهشگر تاریخ اسلام بر اهمیت استفاده از اسناد معتبر در تحلیل‌های تاریخی اشاره کرد و شناسایی و بهره‌گیری از اسناد قابل اطمینان را از ضروریات هر پژوهش تاریخی عنوان کرد.
به گزارش مشرق، کتاب «فروغ ابدیت» نوشته جعفر سبحانی، با نگاهی نو به سیره نبوی، به عنوان بیستمین اثر از مجموعه «صد کتاب ماندگار قرن» در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران معرفی و بررسی شد. این کتاب که به‌عنوان منبعی معتبر در تحلیل سیره پیامبر (ص) و پاسخ به شبهات دینی شناخته می‌شود، در نشستی با حضور سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، و حجت‌الاسلام والمسلمین احسان بهرام‌لو، پژوهشگر تاریخ اسلام، و مجتبی سلطانی احمدی، دبیر نشست و تاریخ‌پژوه برگزار شد.
در ابتدای نشست، مجتبی سلطانی احمدی بر تأثیر عمیق کتاب «فروغ ابدیت» بر علاقه‌مندان به سیره نبوی تأکید کرد و گفت: این کتاب به عنوان منبع مطالعاتی از دوران دانش‌آموزی تا دانشگاه معرفی شده و با قلم روان و مستندات تاریخی خود، به پاسخ‌گویی به شبهات می‌پردازد.
وی همچنین به تأکید نویسنده بر تفاوت بین وقایع‌نگاری و تاریخ تحلیلی اشاره کرد و لازمه ورود به به حوزه تاریخ اسلام را تسلط بر کلام، فقه، تفسیر و حدیث دانست.
این کتاب نگاهی جامع به سیره پیامبر از منظر شیعه دارد
در ادامه نشست، سعید طاووسی مسرور، ضمن تبریک به مناسبت میلاد پیامبر اکرم (ص) و امام صادق (ع)، به چالش‌های مرتبط با تاریخ انتشار کتاب‌ها و اهمیت آن در پژوهش‌های علمی اشاره کرد. وی توضیح داد: شناخت دقیق زمان انتشار آثار علمی و فرهنگی به ما این امکان را می‌دهد که تأثیرات آن‌ها بر جریان‌های فکری و فرهنگی معاصر را بهتر درک کنیم.
طاووسی همچنین به تاریخ انتشار اولیه کتاب «فروغ ابدیت» و تجدید چاپ‌های متعدد آن اشاره کرد و گفت: «این کتاب تاکنون 41 بار تجدید چاپ شده است، که نشان‌دهنده جایگاه مهم آن در محافل علمی و فرهنگی است. این امر پژوهشگران را قادر می‌سازد که روند تأثیرات و بازخوردهای این اثر را در طول زمان بررسی کنند و به تحلیل‌های دقیق‌تری از تأثیرات آن بر جامعه دست یابند.
این تاریخ‌پژوه به تأثیر گسترده کتاب «فروغ ابدیت» در سطح جهانی اشاره کرد و ترجمه‌های متعدد این اثر به زبان‌های عربی، اردو، بنگالی، پرتغالی، فرانسوی و انگلیسی را نشان‌دهنده تأثیر آن فراتر از مرزهای زبان فارسی و جامعه شیعی دانست.
وی همچنین به کمبود منابعی که شیعیان در پنج قرن اول هجری درباره پیامبر (ص) تولید کرده‌اند، اشاره کرد و این کمبود را خلائی قابل توجهی در سیره‌نگاری با نگاه شیعی دانست. به عقیده طاووسی، کتاب «فروغ ابدیت» به‌عنوان پاسخی به این نیاز تألیف شده تا نگاهی جامع به سیره پیامبر (ص) از منظر شیعه به جهانیان ارائه دهد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام نقدی به کتاب «فروغ ابدیت» وارد کرد و اظهار داشت: تحلیل‌های آیت‌الله سبحانی عمدتاً کلامی و اعتقادی است و ممکن است برخی از مسائل تاریخی در این تحلیل‌ها به دقت بررسی نشده باشد.
وی همچنین بر اهمیت استفاده از اسناد معتبر در تحلیل‌های تاریخی اشاره کرد و شناسایی و بهره‌گیری از اسناد قابل اطمینان را از ضروریات هر پژوهش تاریخی عنوان کرد.
طاووسی در پایان نگارش‌هایی که به سیره پیامبر پرداخته شده است را نوعی وقایع‌نمایی و بازنمایی تاریخ دانست و کتاب «فروغ ابدیت» را نیز نوعی بازنمایی شیعی از شخصیت پیامبر اسلام (ص) عنوان کرد.
رویکرد آیت‌الله سبحانی در نگارش تاریخ اسلام، تحلیلی است
در ادامه این نشست، احسان بهرام‌لو، دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام، به توصیف استنادی نویسنده کتاب «فروغ ابدیت» پرداخت. وی با اشاره به زندگینامه نویسنده، خاطرنشان کرد که او در سن بیست و هشت سالگی کتاب تهذیب‌الأصول مرحوم امام خمینی (ره) را تقریر کرده است؛ همان کتابی که امام در مقدمه‌اش به ستایش این محقق جوان پرداخت.
بهرام‌لو به نشریه مکتب اسلام که توسط اساتید و بزرگان حوزه برای پاسخ به سوالات دینی تأسیس شد، اشاره کرد و گفت: نویسنده از شماره یک این مجله، بحث تاریخ تحلیلی صدر اسلام را آغاز کرده و در مدت دوازده سال، 120 مقاله در این زمینه منتشر کرده است. این مقالات به گونه‌ای تنظیم شده بودند که به وضوح نشان‌دهنده فرایند نگارش کتابی جامع بودند.
این پژوهشگر به تعریف نویسنده از تاریخ و روش‌شناسی او اشاره کرد و بیان داشت: آیت‌الله سبحانی تاریخ را به عنوان نگارش حوادث گذشته بر اساس مدارک معتبر تعریف می‌کند و بر اهمیت تحلیل علل و نتایج تأکید دارد.
بهرام‌لو با اشاره به فضای سیره‌نگاری در دهه 60، گفت: در آن زمان، بیشتر آثار تاریخی با رویکرد روایی نوشته می‌شدند و نویسندگان از جمله مرحوم شیخ عباس قمی و دکتر آیتی نیز از این قاعده مستثنی نبودند. در این شرایط، آیت‌الله سبحانی به‌عنوان یک طلبه جوان به نوشتن تاریخ اسلام با رویکرد تحلیلی پرداخته و به نوعی در این زمینه پیشگام شده است.
این دانش آموخته حوزه و دانشگاه همچنین اضافه کرد: این رویکرد جدید و متفاوت آیت‌الله سبحانی، علاوه بر آنکه یک گام مهم در تاریخ‌نگاری اسلامی محسوب می‌شود، نشان‌دهنده تلاش او برای ارائه تحلیلی جامع و مستند از وقایع تاریخی است که به‌ویژه در حوزه علمیه قابل تحسین است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به ویژگی‌های کتاب فروغ ابدیت از زبان آیت‌الله سبحانی اشاره کرد و گفت: آیت‌الله سبحانی تأکید دارد که کتاب را به گونه‌ای نوشته برای عموم مردم قابل فهم باشد و از تفصیل‌های غیر ضروری اجتناب کند. همچنین کتاب بر مبنای منابع دست اول و اصیل از قرون درخشان اسلامی نوشته شده و به منابع دست دوم کمتر توجه شده است.
