فضای مجازی در خدمت کتاب؛ الزام تقویت همراهی فرهنگ و تکنولوژی
تهران - ایرنا - نگاه سنتی به فروش و ارائه کتاب به مخاطبان، مشکلاتی را از جمله عدم دسترسی عمومی ایجاد کرده بود که دوران کرونا آن را تشدید کرد، نمایشگاه مجازی کتاب راهی برای دوستی میان تکنولوژی و فرهنگ شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، یکی از مهمترین ویژگی های دنیای دیجیتال کوتاه کردن راه ها و ساده کردن دسترسی به جهان است اما فرهنگ سنتی، هنوز در بخش هایی از دنیا نتوانسته پا به پای این سرعت پیش برود. با این حال برخی مصادیق فرهنگی، با این نوآوری ها همراه شده اند که نمونه مهم آن امروز در دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران به چشم می خورد.
دستاوردی که از دوران کرونا برای اهالی کتاب در سراسر دنیا باقی مانده است و می تواند یکی از خلاقانه ترین راه ها برای گسترش دسترسی مردم به مهم ترین بخش فرهنگ باشد.
اسماعیل سلطانی، مدیرعامل شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، با اشاره به لزوم توجه به بسترهای نوین ارتباطی و استفاده از آن در حوزه فرهنگ، گفت: این الزامی ناخواسته است. متاسفانه در حوزه فرهنگ آن گونه که باید و شاید به روز رسانی صورت نگرفته است. این الزام فرصت خوبی است که به واسطه محروم بودن از حضور مردم در نمایشگاه کتاب، ظرفیت فضای مجازی در حوزه فرهنگ و کتاب مورد استفاده قرار گرفته و خود را تقویت کند.
او با اشاره به اینکه سال‌ها است که صحبت از مباحث آموزش الکترونیک در محیط‌های آموزشی شنیده می‌شود اما هیچ گاه این مسئله عملی نشده است، تصریح کرد: اگر بحران کرونا پیش نیامده بود معلوم نبود چند سال دیگر طول می‌کشید که حوزه آموزش کشور به فکر بسترسازی در فضای مجازی بیفتد. این اجبار فرصت‌های تازه‌ای مانند استقبال مخاطب را ایجاد کرد و ما را متوجه ظرفیت‌هایی کرد که سال‌ها از آن غافل بودیم و برای آن برنامه خاصی نداشتیم. این فرصت، فرصت بسیار مطلوبی است. در کنار مشکلات و سختی‌هایی که ویروس کرونا به وجود آورد، نکات مثبتی نیز به واسطه این ویروس منحوس رقم خورد که یکی از آنها به حرکت افتادن و فعال شدن برخی مدیریت‌ها بود. در برخی بخش‌ها مانند بخش آموزش سال‌ها این نیاز احساس می‌شد که بستر آموزش با تکنولوژی همراه شود، این مهم در طول بیست سال اتفاق نیفتاد و کرونا بهانه و اجباری برای تحقق آن شد.
فرهنگ از تکنولوژی جدا نیست
وی افزود: فعال نگاه داشتن جریان کتابخوانی و فرهنگ مطالعه جزو بایسته‌ها است. فرهنگ از تکنولوژی جدا نیست چون تکنولوژی می‌تواند عامل تحول در فرهنگ باشد. رابطه دو سویه فرهنگ و تکنولوژی در قالب نمایشگاه مجازی کتاب فرصتی را برای صنعت نشر در رساندن کتاب به سراسر کشور فراهم آورد.
مدیرعامل شرکت چاپ و نشر بین‌الملل با اشاره به مشکلات نمایشگاه فیزیکی کتاب پیش از کرونا بیان کرد: قبل از مسئله کرونا وقتی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار می‌شد دستگاه‌های مختلف زیادی از جمله سیستم حمل و نقل درگیر می‌شدند. حتی مردمی که با کتاب رابطه نداشتند نیز درگیر مشکلات ترافیکی نمایشگاه کتاب بودند. از دیگر مشکلات نمایشگاه حضوری کتاب هزینه‌های زیاد آن بود. گاهی برخی دانشجویان از شهرهای کوچک یا از یک دانشگاه دور افتاده از مرکز مجبور می‌شدند برای تهیه کتاب مسیرهای طولانی را با هزینه‌های زیاد طی کرده و خود را به نمایشگاه کتاب برسانند. همین مشکلات سبب می‌شد سبد نشر خانواده‌ها کاهش پیدا کند. سبد نشر خانواده بودجه ثابتی داشت که متاسفانه در این سال‌های اخیر با توجه به مشکلات اقتصادی پیش آمده هر بار کوچک و کوچک‌تر شده است.
سلطانی با اشاره به تحولات مثبتی که خانه کتاب ایجاد کرده، اظهار کرد: با حمایت مسئولانی که با مشکلات صنعت نشر در بخش‌های مختلف فروش، تولید محتوا و مخاطب‌شناسی آشنا هستند، تحول خوبی در این حوزه به وجود خواهد آمد. بیشتر شدن سهم نشر در سبد خانوار الزاماتی دارد و باید در این زمینه اقدامات لازم صورت بگیرد. یکی از کارهایی که می‌توان در این راستا انجام داد افزایش اعتبار و مدت نمایشگاه مجازی کتاب است.
وی گفت: خانه کتاب و ادبیات ایران باید فضایی را ایجاد کند که ناشران نوپا دیده شوند. ناشری که چهار پنج سال است وارد این فضا شده احتیاج به حمایت و دیده شدن دارد. یکی از کارهایی که در این زمینه می‌شود انجام داد این است که اعتبار حداقلی برای آنها اختصاص داده شود. اینکار در ناشران نوپا این احساس را ایجاد می‌کند که حضور و فعالیت‌شان برای مسئولان حوزه فرهنگ مهم است. در بخش دیگر مشکلات ناشران مذهبی نیز کمی بیشتر است. از این جهت حوزه نشر مذهبی نیز باید مورد توجه مسئولان قرار گرفته و فکری برای آن شود.
نشری که به نمایشگاه سالانه کتاب وابسته باشد، ضعف دارد
یکی دیگر از دستاوردهای نمایشگاه مجازی کتاب تهران، الزام آور بودن برای به روزرسانی سیستم های فروش و نشر کتاب است، به طوری که حتی ناشران سنتی هم صفحات مجازی خود را توسعه دادند و کتابفروشان نیز این بخش را به کار خود افزودند. مسعود پایدار، مدیر مسئول انتشارات کتاب دانشگاهی، در گفت‌وگو با ایرنا ضمن اشاره به کمکی که نمایشگاه به صنعت نشر داشته است، گفت: این نمایشگاه توانست ذهن ناشران زیادی را به این موضوع معطوف کند که در دنیای کنونی استفاده از فضای مجازی یک الزام است. هدف اصلی نمایشگاه این بوده است که به تقاضای عموم ناشران که همیشه در نمایشگاه حضوری جان می‌گرفتند، پاسخ بدهد؛ به واقع نمایشگاه کتاب تهران فرصتی برای حفظ و جلب مخاطب است.
وی اضافه کرد: این نمایشگاه تا حدودی توانسته به این موضوع کمک کند که کتاب در سبد خرید آنلاین خانواده‌ها قرار بگیرد. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که هر ساله در اردیبهشت برگزار می‌شد، اگرچه سال‌ها به عنوان یک نقطه قوت برای بخش بزرگی از ناشران به شمار می‌آمد، اما به طور کلی نشانگر یک نقص در مدل‌ها و کانال‌های فروش نشر بوده است. نشری که به نمایشگاه سالانه کتاب وابسته باشد و روی آن حساب ویژه‌ای باز کند، در عین نقطه قوت، یک ضعف هم به شمار می‌آید، زیرا ناشر باید به نمایشگاه کتاب به عنوان یکی از کانال‌های فروش خود نگاه کند که سالانه دو تا سه درصد فروشش از آن باشد.
پایدار با بیان اینکه کارهای بنیادین، اصلاح اقتصاد کلان و رفع تحریم‌ها در این زمینه موثر است، گفت: در این میان توجه ناشران به برنامه‌ریزی راهبردی و داشتن یک سازمان و مدیریت در کار نشر، تولید باکیفیت، توزیع کشوری و فعالیت‌های پیشینی می‌تواند موجب شود فعالیت‌هایی مثل نمایشگاه کتاب مفید واقع شود.
سبد خرید بسیاری از خانوارها از کتاب خالی است
نمایشگاه مجازی کتاب، در وضعیت کنونی اقتصاد ایران، فرصتی برای خانواده هاست که بتوانند کتاب را به سبد خرید خود اضافه کنند، اما با این حال نمی توان حساب زیادی روی این خرید باز کرد، چون بخش بزرگی از جامعه از این رویداد مهم فرهنگی بی اطلاع بودند.
مینو تهمتن‌زاده، مدیر مسئول انتشارات پل، در گفت‌وگو با ایرنا، با بیان این که نمایشگاه مجازی کتاب تهران یک ضرورت است، اظهار داشت: اطلاع‌رسانی در این خصوص نقش بسیار مهمی دارد و می‌تواند در استقبال هر چه بیشتر مردم و علاقمندان موثر باشد، از طرف دیگر با توجه به گرانی کاغذ و کتاب اگر مبلغ بن‌ها افزایش یافته و طبقات بیشتری از جامعه را شامل شود در رونق این نمایشگاه موثر خواهد بود.
وی ادامه داد: در حال حاضر بن کتاب تنها به طلاب، دانشجویان و بخشی از هنرمندان تعلق می‌گیرد. سبد خرید بسیاری از خانوارها و افراد از بن کتاب خالی است و توان خرید کتاب را ندارند. اگر برای این افراد نیز تمهیداتی اندیشیده شده و بن خرید کتاب به آنها تعلق بگیرد آمار خرید کتاب بالا خواهد رفت.
او نمایشگاه مجازی کتاب تهران را عامل موثری در افزایش سرانه مطالعه دانست و عنوان کرد: بر اساس تجربه سال‌های گذشته، نمایشگاه‌های کتاب مراجعه‌کنندگان و بازدیدکنندگان بالایی دارند و افراد حتی اگر قصد قبلی برای خرید کتاب نداشتند بازدید خود را حتی شده با خرید یک کتاب کامل می‌کردند. امروز با توجه به شرایط کرونایی و عدم حضور مردم در اجتماعات ضرورت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به شدت احساس می‌شود. از این جهت چنین نمایشگاهی می‌تواند در افزایش سرانه مطالعه، برطرف کردن نیاز جامعه به کتاب و پر کردن خلاء فرهنگی جامعه تاثیرات بسیار زیادی داشته باشد.
نمایشگاه مجازی کتاب، فرصتی عادلانه در اختیار ناشران قرار می‌دهد
مدیر مسئول انتشارات پل با بیان اینکه نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند تعامل دو جانبه‌ای بین مخاطب و ناشر ایجاد کند، اظهار کرد: بازدیدکننده علاقه مند به کتاب و کتابخوانی این سوالات برایش پیش می‌آید که محتوای کتاب چیست و شرایط انتخاب نویسندگان و کتاب‌ها از جانب ناشر چه شرایطی بوده. همین سوالات می‌تواند باب تعامل و گفت‌وگو را بین ناشر و مخاطب باز کند. با توجه به اینکه امروز افراد در فضای مجازی زندگی می‌کنند و بیشتر ارتباطات مردم از طریق آن صورت می‌گیرد، نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند در ایجاد ارتباط موثر بین ناشر و مخاطب بسیار اثرگذار باشد.
وی افزود: امروز بسیاری از ناشران مخاطبان خود را در فضای مجازی پیدا می‌کنند، فضای مجازی به مخاطب اجازه می‌دهد کتاب‌ها را ببیند و درباره آنها سوال کند و نظرات خود را درباره کتاب به سمع و نظر ناشر برساند. بازخوردی که ناشر از مخاطب می‌گیرد بسیار موثر و سازنده است و انگیزه او را جهت ارتقاء کار خود بیشتر می‌کند.
تهمتن‌زاده گفت: نمایشگاه مجازی کتاب تهران به معنای واقعی کلمه فرصتی عادلانه در اختیار ناشران قرار می‌دهد. متاسفانه در سال‌های گذشته و در نمایشگاه فیزیکی کتاب امکانات و فرصت‌ها به صورت عادلانه بین ناشران تقسیم نمی‌شد. ناشرانی که ید طولایی در ارتباطات پشت پرده داشتند به خصوص ناشران دولتی، در جایگاه‌های بهتر، فضاهای بیشتر و غرفه‌های مناسب‌تری قرار داشتند و حتی رسانه‌ها در اختیارشان بود و به همین دلیل همیشه میزان فروش آنها بالا بود اما ناشران متوسط از این امکانات محروم بودند. قالب مجازی کتاب سبب شد مساوات برقرار شده و فضایی عادلانه در نمایشگاه حاکم شود.
دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تا دهم بهمن‌ماه 1400 ادامه خواهد داشت. علاقه‌مندان برای بازدید و خرید کتاب می‌توانند به سایت خانه کتاب و ادبیات ایران مراجعه کنند.