فناوری غول چراغ جادو نیست
محمد عزیزمحمدی فعال دانش‌بنیان در حوزه دارو
صنعت داروسازی کشور تاکنون با تمام فراز و فرودهایی که از انقلاب به‌ویژه بعد از جنگ تحمیلی پشت‌سر گذاشته، کارنامه موفقی داشته است؛ عمده داروهایی که در آن سال‌ها در کشور مصرف می‌شدند، وارد و مابقی نیز توسط شرکت‌های چندملیتی در ایران ساخته می‌شد، اما باوجود مشکلات کشور در 4 دهه اخیر به‌ویژه تحریم‌ها، داروسازان موفق شدند که پایه‌های صنعت ملی داروسازی را پی‌ریزی کنند و در مدت کمی موفق شدند که 97 درصد داروهای موردنیاز بازار را تامین کنند، اما متاسفانه امروزه چالش‌های صنعت دارو باعث شده است که فعالان این صنعت با معضلات زیادی در تولید مواجه شوند. معضلات و چالش‌های صنعت دارو را باید در جای دیگری جست.
بی‌شک کیفیت داروهای تولیدی به‌شرط دسترسی به مواد اولیه با کیفیت بالا در کشور در مقایسه با سایر محصولات تولیدی، بسیار بالا است، چراکه داروها طبق استانداردهای بین‌المللی ارزیابی می‌شوند و این تولیدات ملزم به رعایت استانداردهای سختگیرانه‌ای هستند. در واقع، از آنجایی که کنترل و نظارت بر داروهای تولیدی و وارداتی هردو با یک روش انجام می‌گیرد، بنابراین تولیدات داخلی می‌توانند از نظر کیفی با تولیدات خارجی رقابت کنند، اما چالش‌های دارویی اکوسیستم نوآوری تاثیر جدی بر کیفیت محصولات دارویی می‌گذارد. تولید هر محصولی دارای 2 بعد اصلی است که یک بعد مربوط به کاربرد فناوری و دانش‌های نوین است و بعد دیگر به اقتصاد کشور بازمی‌گردد. اینکه فکر کنیم همه مشکلات کشور در تولید محصولات و کیفیت، با اکوسیستم نوآوری حل می‌شود، حاصل کج‌فهمی درباره اکوسیستم دانش‌بنیان است. انتظارات از شرکت‌های دانش‌بنیان زیاد است و بیشتر مردم فکر می‌کنند که دانش‌بنیان‌ها توانایی حل هر معضلی را در کشور دارند؛ در حالی که دانش و فن؛ مشکل اقتصاد، نیروی انسانی و کمبود بودجه را حل نمی‌کند. اینها مولفه‌هایی هستند که بر کیفیت، تاثیر جدی می‌گذارند و اساس اکوسیستم دانش‌بنیان، یافتن راهکارهای بهره‌وری و صرفه‌جویی در زمان و افزایش راندمان است. چالش‌های صادرات دارو به دریافت تاییدیه‌های بین‌المللی گره خورده و در ایران به‌دلیل تحریم‌ها، دریافت این تاییدیه‌ها دشوار است و همین امر منجر به محدود شدن امکان صادرات می‌شود.
یکی دیگر از چالش‌های اصلی صنعت دارو که گریبان دانش‌بنیان‌ها را هم گرفته، تجویز یا توصیه استفاده از داروی خارجی توسط پزشکان است. بسیاری از داروسازان و پژوهشگران حوزه دارو متفق‌القولند که برای اینکه اطمینان به داروی تولید داخل بیشتر شود، باید کارآزمایی بالینی در کارخانه‌های دارویی انجام شود، چراکه در همه جای دنیا، کمیته‌های علمی برای بررسی شواهد سودمندی داروها، تشکیل می‌شود که هیچ وابستگی به دولت‌ها و کمپانی‌های دارویی ندارند و تنها براساس شواهد علمی کار می‌کنند. به‌اعتقاد من، چنین کمیته‌های علمی نیز باید در کشور تشکیل شوند که فارغ از هرگونه وابستگی به وزارت بهداشت (سازمان غذا و دارو)، شرکت‌های دارویی و...، به‌صورت مستقل در زمینه کیفیت داروهای تولید داخل، فعالیتکنند. بی‌شک فن و دانش کمک بهره‌ورانه به صنعت دارویی کشور می‌کند. برای مثال، اگر قرار است محصولی با عبور از 10 مسیر، تولید شود، فناوری فرآیند تولید را به 5 مسیر کاهش می‌دهد و موجب افزایش بهره‌وری می‌شود.
این فرآیند در نهایت، منجر به کاهش هزینه تمام‌شده برای تولید یک محصول خواهد شد؛ اما برای افزایش کیفیت باید پارامترهای دیگری هم وجود داشتهباشند. چالش اصلی در صنعت دارو دسترسی و کاربرد فناوری و تکنولوژی نیست؛ چراکه نیروی متخصص و زیرساخت کافی وجود دارد و آنچه نداریم، تامین نقدینگی و تخصیص ارز برای فعالان این صنعت است. عزیزمحمدی بااشاره به الزام تامین ارز یارانه‌ای به‌دلیل قیمت‌گذاری دستوری گفت: در این مولفه هم، مشکلات عدیده‌ای وجود دارد که در نهایت صنعت دارو را با چالش‌های اساسی روبه‌رو می‌کند. مشکلات تخصیص ارز و نقدینگی، سد راه کیفیت تولید محصولات دارویی است؛ این مشکل در تامین مواد اولیه، کمبود دارو و کیفیت تولیدات خودنمایی می‌کند. در غیر این صورت، در فرآیند تولید دارو، نیروی انسانی، ماشین‌آلات و خطوط به روال قبل وجود داشته و در این بخش‌ها هیچ تغییری ایجاد نشده است.«رفرانس ARS» به‌عنوان معیاری برای سنجش استانداردهای دارویی محصولی دانش‌بنیان است که چند سالی موفق به تولید انبوه آن شده‌ایم. این محصول برای آنالیز محصولات کمی و کیفی و مواد اولیه دارویی کارخانجات داروسازی استفاده می‌شود. برای اینکه محصولات کارخانجات آنالیز شوند و در دسترس قرار بگیرند، باید با این استانداردها ارزیابی شوند. این رفرانس شاخص کیفی برای محصولات دارویی به‌حساب می‌آید و خوشبختانه توانسته‌ایم به این استانداردها دسترسی پیدا کنیم.