فیلترشکن باری بر هزینه‌های اینترنت
سجاد عابدی - کارشناس فناوری اطلاعات
چند سالی می‌شود موضوع استفاده از پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی در کشور از سوی مسئولان امر مطرح شده و اکنون با فیلتر شدن واتس‌اپ و اینستاگرام چنین بحث‌هایی، رونق تازه گرفته است. در حقیقت، در جریان حذف اپ‌های خارجی از مارکت‌های داخلی، اپ‌های داخلی هم از اصلی‌ترین مارکت‌های خارجی نظیر گوگل‌پلی و اپ‌استور حذف شدند. این حذف شدن‌ها حاکی از آن است که پیام‌رسان‌های پرمخاطب نظیر واتس‌اپ و اینستاگرام برای همیشه فیلتر خواهند شد، اما مردم اطمینان کافی از حفظ اطلاعات شخصی‌شان در پلتفرم‌های داخلی ندارند و این بی‌اعتمادی فرآیندی نبوده که اکنون به آن رسیده باشیم، در واقع از زمانی که بحث استفاده از پلتفرم‌های بومی مطرح شد، مردم ابراز بی‌اعتمادی کردند؛ حال اینکه این بی‌اعتمادی از کجا نشأت می‌گیرد، به دلایل گوناگونی برمی‌گردد.
فیلترینگ در ابتدای امر برای حمایت از اپ‌های داخلی ایجاد شد، اما با مرور زمان مشخص شد علاوه بر بی‌اعتمادی، نبود زیرساخت‌های کافی و نداشتن کارآیی مناسب از دیگر دلایلی است که کاربران ایرانی را از استفاده پیام‌رسان‌های داخلی منصرف می‌کند. ضعیف بودن زیرساخت‌های پلتفرم‌های داخلی برای مخاطبان، امری محسوس و آزاردهنده است. برای مثال، در پیام‌رسان‌هایی نظیر ایتا یا روبیکا، پیام‌های صوتی و تصویری به‌درستی ارسال نمی‌شوند و باگ‌های زیادی به‌لحاظ امنیتی دارند. ضعف اصلی در سرویس‌دهی پیام‌رسان‌های داخلی، باز بودن منبع اطلاعاتی آنان است یا به‌عبارت‌دیگر، این اطلاعات «اپن‌سورس» هستند، به‌همین دلیل از امنیت بالایی برخوردار نیستند. باز بودن منبع اطلاعاتی این پیام‌رسان‌ها، باعث شده است، هر اطلاعاتی که در آن ذخیره می‌شود، قابل‌دسترس باشد، همچنین برای کدهای پلتفرم‌های داخلی از نمونه خارجی استفاده شده و این خود دلیل دیگری برای بی‌اعتمادی کاربران است. اگر جامعه ایران را بخش‌بندی کنیم، بیشتر اقشار مردم از جمله دانشگاهیان از پلتفرم‌های داخلی استفاده نمی‌کنند، شاید این پلتفرم‌ها تنها مورداستفاده درصد بسیار پایینی از کاربران قرار بگیرند که به فراخور الزامات شغلی مجبور به استفاده از این پلتفرم‌ها هستند.
بیش از 90 درصد مردم به پلتفرم‌های ایرانی اعتماد ندارد و از آنجایی که مخاطبان از تامین امنیت حریم خصوصی‌شان مطمئن نیستند، ترجیح می‌دهند هزینه‌هایی را به‌صورت ماهانه یا سالانه برای فیلترشکن‌ها پرداخت کنند تا دوباره به فضای واتس‌اپ و اینستاگرام برگردند. نمونه این روند، 2 تا 3 سال پیش نیز با فیلتر تلگرام و معرفی گپ تجربه شد، همزمان با فیلتر تلگرام، پلتفرم گپ راهی بازار شد، اما هیچ استقبالی از آن نشد و مردم تلاش کردند با فیلترشکن، دوباره از فضای تلگرام استفاده کنند. در حقیقت، استفاده از فیلترشکن و «وی. پی. ان» برای دور زدن هر نوع تحریم و محدودیتی رایج است؛ وقتی یک پلتفرم فیلتر می‌شود، به‌نوعی تحریم انجام گرفته است. براساس گزارش‌ها، 71 درصد ایرانی‌ها از پلتفرم واتس‌اپ و 51 درصد از اینستاگرام و 40 درصد از تلگرام استفاده می‌کنند و میلیون‌ها ایرانی به سرویس‌های مختلف گوگل وابسته هستند. جالب است، بدانید اینستاگرام به‌تنهایی بانی راه‌اندازی بیش از 300 هزار کسب‌وکار آنلاین در ایران است. همچنین باوجود گذشت حدود 3 سال از فیلترینگ تلگرام، امروز درصد کاربران آن چندین برابر پیام‌رسان‌های مشابه داخلی است، برای مثال روبیکا تنها 7 درصد دنبال‌کننده دارد، این آمار درباره پیام‌رسان‌های سروش، بله و آی‌گپ نیز صادق است.
در هفته نخست فیلترینگ، نزدیک به 3 هزار میلیارد تومان ضرر مالی به کسب‌وکارهای مجازی وارد شد. باید واقع‌گرایانه به موضوع نگاه کنیم تا راه درست را در پیش بگیریم. باتوجه به دامنه کاربری اینستاگرام در حوزه کسب‌وکار و خریدوفروش؛ کدام پلتفرم داخلی می‌تواند از همان میزان کاربر و این حجم از تبادل اطلاعات پشتیبانی کند. در دنیای امروز، جامعه‌ای موفق است که به‌جای منع، محدودیت و فیلترینگ، مخاطبان رسانه‌ها را از طریق بالا بردن سواد رسانه‌ای، توانمند می‌کند و از توان بالای رسانه‌های جدید، به‌ویژه گوشی‌های هوشمند و پیام‌رسان‌هایی مثل تلگرام، در راستای رفع نیازهای توسعه‌ای بهره می‌برد. در این صورت است که جامعه به‌سمت مصونیت پیش می‌رود. راه برخورد علمی با پدیده‌های جدید، مسدودسازی نیست. بپذیریم که فناوری جدید، انسان را در برابر خود مجبور به تسلیم می‌کند. فناوری ارتباطی، ذات انکارناشدنی دارد و دائم در حال گسترش و لازم است، دست از تکرار اشتباهات گذشته برداریم.