مبنای اعلام عید فطر چیست؟
در آستانه فرارسیدن عید سعید فطر برای بسیاری این پرسش مطرح است که مبنای اعلام پایان ماه مبارک رمضان و حلول ماه نو چیست؟
به گزارش مشرق، آغاز و پایان ماه مبارک رمضان در کشور ما سال‌ها است برای بسیاری از مردم به سبب مقایسه دائمی با کشورهای همسایه همراه با پرسش‌ها و چالش‌هایی به نظر می‌آید. برای بسیاری این سوال پیش می‌آید که چطور ممکن است عربستان در جنوب غربی و اندونزی در جنوب شرقی ایران، حلول ماه رمضان یا عید فطر اعلام کنند اما ماه در ایران دیده نشود.
در این میان، سینه‌چاکان تئوری توطئه نیز سال‌ها است این موضوع را با روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران با کشورهایی نیز عربستان سعودی گره می‌زنند و آن را سند تحلیل‌های خود قرار می‌دهند.
این وضعیت آنجایی پیچیده‌تر می‌شود که اختلافات در رویت هلال به جای چند کشور به مراجع شیعه می‌رسد، یک مرجع برای مقلدانش آغاز ماه نو را اعلام می‌کند و مرجع دیگر همزمان روز پایانی ماه و سیل زیادی از سوالات برای مردم پیش می‌آید که عملا بدون پاسخ باقی می‌ماند. برای پاسخ به این پرسش‌ها گام نخست تشریح تفاوت میان ماه نجومی با فقهی است.
ماه قمری چگونه طلوع می‌کند؟
اصولا مبدا پیداش ماه‌های قمری، حرکت ماه به دور کره زمین است. نوع این حرکت و مدت زمانش و همچنین مکان‌های مختلفی که در فضا نسبت به خورشید و کره زمین قرار می‌گیرد، نسبت‌های مختلفی از بازتاب نور از سطح ماه به سمت زمین را ایجاد می‌کند که ما به آن هلال ماه می‌گوییم.
ماه هر 29.53 روز یک دور کامل به دور کره زمین می‌چرخد اما عملا نمی‌شود هر 29.53 روز را مبنای شروع و پایان ماه‌های قمری دانست مثلا تا ساعت 11:32 صبح دوشنبه رمضان و بعد از آن اول شوال باشد.
بنابراین برخی ماه‌های قمری را 29 روزه و برخی را 30 روزه در نظر می‌گیرند. این وضع باعت تفاوت ماه نجومی و ماه فقهی می‌شود. در نجوم، لحظه رسیدن ماه به محل اولیه خودش و تولد هلال ماه جدید کاملا و با دقت ثانیه قابل محاسبه است.
به عنوان مثال، ماه شوالِ گذشته روز شنبه 30 آوریل مصادف با دهم اردیبهشت ماه 1401، ساعت 20:28 دقیقه به وقت گرینویچ یا 23:58 دقیقه «بدون احتساب وقت تابستانی ایران» متولد شد یعنی به لحاظ نجومی اگر بخواهیم محاسبه کنیم از روز یکشنبه ماه شوال در آسمان بوده و این به همین دقت برای سایر ماه‌های قمری هم قابل محاسبه است.
ماه فقهی چیست و چطور محاسبه می‌شود؟
همچنان که اشاره شد، سال گذشته ماه نجومی شوال شنبه شب متولد شد. قطعا ماه در لحظه تولدش میزان نوری که دارد به صفر تمایل پیدا می‌کند و حتی گاه با ابزار قابل رویت نیست. این در حالی است که معیار فقهی اعلام ماه‌های قمری، رویت هلال است و این ماه تازه متولد شده، برای قابل رویت شدن باید زمانی از تولدش بگذرد تا به یک حداقل سطح روشنایی برسد. پس معیار اولی که در استهلال مهم است، عمر یا سن هلال ماه در لحظه استهلال است.
معیار دوم، اختلاف با خورشید در زمان غروب خودش محسوب می‌شود. ما می‌دانیم که در ابتدا و انتهای ماه، طلوع و غروب ماه با فاصله اندکی نسبت به خورشید اتفاق می‌افتد و باید این زمان به قدری باشد که حضور نور خورشید در افق مانع رسیدن نور کمِ ماه به استهلال‌گران نشود. به این ترتیب، ماه فقهی باید رویت شود تا شروع ماه به اثبات برسد. اما مراجع مختلف، مبناهای مختلفی رو برای رویت ماه دارند که به شرح زیر است؛
مبنای اول: اشتراک در شب و رویت بدون استفاده از ابزار اپتیکی
اشتراک در شب یعنی محل زندگی فرد با محلی که ماه در آن رویت شده مشترک باشد (البته نه به شکل کامل بلکه ساعتی را با هم مشترک باشند). همچنین در محلی که ماه رویت شده افراد رویت‌کننده باید با چشم غیرمسلح، ماه را دیده باشند.
مبنای دوم: اشتراک در شب و رویت با استفاده از ابزار اپتیکی
این هم مثل مورد بالا است. فقط مرجع تقلید، استفاده از ابزارهای اپتیکی را برای رصد هلال ماه می‌تواند بلامانع بداند.
مبنای سوم و چهارم: اشتراک در بیشتر از نیمی از شب و بدون ابزار یا با ابزار
در این مبنا دو محل باید بیشتر از نیمی از شب را مشترک باشند یعنی بیشتر از 51 درصد شب دو محل مشترک باشد. با یا بدون ابزار هم که مشخص است.
مبنای چهارم و پنجم: رویت هلال در مناطق قریب‌الافق با یا بدون ابزار اپتیک
قریب‌الافق بودن امری مشخص است. مثلا کشورهای حاشیه خلیج فارس و ایران غریب‌الافق هستند و در یک مبنا رویت با ابزار هم درست که معیار رهبر انقلاب این معیار است و در مبنای دیگر حتما رویت با چشم غیرمسلح باید باشد که مبنای آیت الله سیستانی این مبنا است.
مبنای ششم: محاسبات نجومی
مشخصا این مبنا استهلال ندارد و محاسبات نجومی در آن تعیین‌کننده است.
اختلافات در تعیین ماه از کجا ناشی می‌شود؟
با توضیح این چند مبنا کاملا مشخص شد که چرا حتی بین مراجع شیعه در تعیین ماه اختلاف بروز می‌کند. البته لازم به توضیح است که اکثر کشورهای اهل سنت به هیچ عنوان چیزی به اسم استهلال ندارند بلکه اعلان عربستان را به عنوان استهلال قبول دارند. بنابراین اعلام هیچ کدام از کشورهای اهل سنت به تبعیت از عربستان، برای ما ملاک قابل رویت بودن ماه نیست.
مبنای خودِ عربستان هم متفاوت است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست اما به مبنای اشتراک در شب قابل رصد با ابزار شباهت دارد. در این زمینه دیوان عالی عربستان سعودی از عموم مسلمانان این کشور خواست تا در شامگاه پنجشنبه، بیست و نهم رمضان درباره رؤیت هلال شوال تحقیق کنند.
در بیانیه این دادگاه آمده است: از آنجا که بر اساس تقویم ام القری روز پنجشنبه 1 / 9 / 1444ه برابر با بیست و سوم مارس 2023 اول ماه رمضان در عربستان سعودی بوده است دادگاه عالی از عموم مسلمانان در سراسر این کشور می خواهد درباره رویت هلال ماه شوال از شامگاه پنجشنبه، بیست و نهم ماه رمضان 1444 هجری قمری تحقیق کنند.
در بین شیعیان هم مشخصا تفاوت مبناها باعث اختلاف در اعلام ماه‌های قمری می‌شود. به عنوان مثال در یکی دو سال گذشته در ایران ماه با کمک اپتیک رصد شده و رهبری عید را اعلام داشته‌اند ولی آیت الله سیستانی باتوجه به عدم‌رویت با چشم غیرمسلح، همان روز را سی‌ام ماه رمضان دانسته‌اند.
در پایان باید گفت رویت هلال امری تقلیدی نیست و باید بر خود فرد ثابت شود اما مبنای رویت هلال برای حکم بر اثبات اول ماه باید مطابق با نظر مرجع باشد.
به همین خاطر در موارد اختلافی همان گزارش دفتر مرجع ملاک است و صداوسیما هم استهلال دفتر رهبر انقلاب را ملاک قرار می‌دهد.
منبع: ایرنا