محرومیت‌زدایی سیستان‌وبلوچستان به کجا رسید؟

رشد و توسعه در یک کشور، هنگامی واقعا محقق شده که «متوازن» و «پایدار» باشد. کشور توسعه‌یافته کشوری است که موفق به رشد هم در عرصه‌های گوناگون از لحاظ موضوعی و هم از لحاظ جغرافیایی شده باشد. رشد متوازن براساس آنچه که مدل‌های تئوری در علم اقتصاد آن را تعریف می‌کنند، حکایت از پیشرفت در چندین بعد از صنعت بجای تمرکز و سرمایه‌گذاری بر روی یک محور خاصی از آن و یا بهبود شاخص‌های رفاهی در وجوه مختلف و متنوع زندگی شخصی شهروندان در یک کشور دارد. از سویی دیگر، رشد باید از منظر جغرافیایی نیز همسان و گسترده باشد. همان جنبه‌ای که گزارش پیشرو هم متمرکز بر آن است. رشد صنعتی و بهبود کیفیت زندگی اگر به صورت متوازن در کشوری رخ ندهد آنگاه می‌تواند بجای مزایا، ضرر‌هایی را هم در پی داشته باشد. یکی از دم‌دستی‌ترین تبعات منفی آن، مهاجرت بین استانی و اجباری است که در ذات خود مشکلات فراوانی به بار خواهد آورد. بعلاوه در حاشیه این عدم پیشرفتگی یکدست، نارضایتی برخی از توده‌های محلی هم رخ خواهد داد.

رهبر انقلاب هم توجه ویژه و اصرار اکیدی بر همین مقوله رشد همسان جغرافیایی دارند. ایشان در دیدار هزاران نفر از مردم «سیستان و بلوچستان» و «خراسان جنوبی» در تاریخ 20 شهریور فرمودند: «اگر دولت‌ها به آن مصوباتی که در اوایل دهه‌ی 80 که بنده آمدم بلوچستان و تصمیم‌گیری شد، عمل میکردند، امروز چهره‌ی استان فرق میکرد. از طرف بعضی از دولت‌ها تنبلی شد، بی‌توجهی شد. امروز بحمدالله مشغولند، کار میکنند، تلاش میکنند».

اشاره رهبر انقلاب به کدام مصوبه مغفول درباره سیستان و بلوچستان است?

اما مصوبات سفر رهبر انقلاب به استان سیستان و بلوچستان در اسفند سال 1381 چه بود که دچار بی‌توجهی شد و دولت‌ها به طور شایسته به آن توجه نکردند؟ بر اساس اعلام «محمد ستاری‌فر» رئیس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در دولت اصلاحات؛ «بر اساس تصمیماتی که در پی سفر رهبر معظم انقلاب به سیستان و بلوچستان اتخاذ شده است در سه سال آینده (یعنی سال‌های 83، 84 و 85) در مجموع 1040 میلیارد ریال صرف رفع محرومیت‌ها و اجرای طرح‌های عمرانی، اقتصادی، بهداشتی، فرهنگی این استان خواهد شد. 550 میلیارد ریال از این مبلغ از بودجه عمومی دولت، 38 میلیارد ریال از بودجه دفتر مناطق محروم، 280 میلیارد ریال از محل تسهیلات بانکی و 80 میلیارد ریال آن از بودجه دستگاه‌های اجرایی تأمین خواهد شد ضمن آنکه دفتر مقام معظم رهبری نیز مبلغ 90 میلیارد ریال به اجرای طرح‌های محرومیت زدایی در استان اختصاص داده است. احداث کارخانه سیمان، اجرای طرح چاه‌نیمه چهارم، احداث کتابخانه مرکزی دانشگاه، راه‌اندازی شبکه استانی سیما، اجرای طرح آبیاری تحت فشار، ایجاد و اصلاح شبکه‌های آبرسانی، احداث زمین‌های ورزشی، خانه‌سازی برای محرومان، ایجاد استخرهای پرورش میگو و برق رسانی به روستاها، از جمله طرح‌های پیش‌بینی شده برای کاهش محرومیت‌ها در سیستان و بلوچستان است». آنطور که از بیانات اخیر رهبری مشخص است، دولت اصلاحات اقدامی برای تخصیص چنین بودجه‌ای برای محرومیت‌زدایی در استان سیستان و بلوچستان انجام نداده و یا دست‌کم دولت‌های گذشته موفقیت چشم‌گیری در رفع محرومیت استان نداشته‌اند.

موضوع سیستان و بلوچستان و حل مسائل این استان بقدری برای رهبر انقلاب اهمیت داشته که ایشان تصمیم می‌گیرند تا در یکی از طولانی‌ترین سفر‌های استانی خودشان، 10 روزی در استان بمانند و شخصا در جریان همه مسائل و مشکلات جاری استان قرار بگیرند. ایشان در بخشی از سخنرانی خود در 2 اسفند 1381 در زاهدان فرمودند: «من دیشب تا پاسی از شب با وزرا نشستم، از یکایک آن‌ها سؤال کردم: از وظایفی که بر عهده آنهاست، این‌که چقدر انجام گرفته و برنامه برای آینده چیست. این انگیزه و همتی که امروز ما را نسبت به مسائل مردم این استان حساس میکند، به فضل پروردگار خواهد توانست گام‌های بسیار بلندی را برای عمران و آبادانی و امنیت و پیشرفت فرهنگی این استان بردارد. شکی نیست که خدمت زیادی شده است؛ اما شکی هم نیست که محرومیت هنوز خیلی زیاد است». ایشان در ادامه تصریح می‌کنند: «در این استان زمینه‌های عمران و پیشرفت فراوان است. این استان از لحاظ وضع هوا که برای کشاورزی بسیار مساعد است؛ از لحاظ معدن، از لحاظ آبزیان و شیلات، از لحاظ مسیر ترانزیت تجاری، از لحاظ مردم با استعداد و از لحاظ داشتن مرز‌های طولانی، استان حساسی است. مرز آبی و خاکی این استان، هزار و پانصد کیلومتر است. مسائل این استان در دل خود تهدید‌هایی دارد که می‌شود آن‌ها را به فرصت‌ها تبدیل کرد و از فرصت‌ها استفاده نمود تا تهدید‌ها را برطرف کرد».

ظرفیت‌های بالقوه سیستان و بلوچستان؛ از جایگاه ترانزیت جهانی تا معادن مس و طلا

وقتی مطالعه اندکی بر ظرفیت‌های گسترده استان انجام می‌شود، چه‌بسا دغدغه توسعه سیستان و بلوچستان چندبرابر هم شود. ظرفیتی که در کلام رهبر انقلاب هم مشهود است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جلسه ویژه‌ای با مسئولان دولتی در اثنای سفر به استان در تاریخ هجدهم اسفند سال 1381، تاکید کردند: «سیستان و بلوچستان را باید با نگاهی جدید و از زاویه اهمیت فراوان این منطقه در ارتباط ایران با اقتصاد و تجارت جهان مورد توجه ویژه قرار داد». بیانات رهبر انقلاب ناظر بر موقعیت فوق‌العاده سیستان و بلوچستان از نقطه نظر جغرافیای سیاسی است. تنها استان ایرانی که تمام مرز آبی‌اش مجاور با دریای عمان و مشرف به اقیانوس هند و آب‌های آزاد جهان است؛ و این یعنی؛ فرصتی بی‌نظیر جهت رشد جایگاه ترانزیتی یا همان کوریدوری کشور. ایران بهترین گزینه ارتباطی در جهت جابجایی کالا بین آسیای میانه و اروپا با شبه‌قاره هند و حتی جنوب شرق آسیا است. بدین ترتیب که محموله‌ها از طریق آب‌های آزاد به بندر چابهار برسند و سپس از طریق پیمایش مسیر جنوب شرق به شمال غرب به دروازه اروپا و قفقاز برسند. به همین دلیل است که هندی‌ها در سال‌ها اخیر اصرار زیاد بر سرمایه‌گذاری و توسعه بندر چابهار داشته‌اند.

دیگر نقطه متمایز استان سیستان و بلوچستان، معادن گسترده و غنی در این منطقه است. براساس آمار استانداری سیستان و بلوچستان، استان در مجموع میزبان 417 معدن با ذخیره 3/4 میلیارد تُن است. منابع سرشار و ثروت بالقوه‌ای که در میان این معادن پنهان شده حُکم یک پیشران قدرتمند برای توسعه استان را دارد. سیستان و بلوچستان یکی از استان‌های بزرگ معدنی کشور محسوب می‌شود به‌طوری که از 60 نوع ماده معدنی شناسایی شده در کشور، 28 نوع آن به‌طور قطع و در شرایط کنونی در این استان وجود دارد. معادن مس، آنتیموان، منیزیت، تیتانیوم، کانسنگ طلا، کرومیت و سایر معادن کوچک و بزرگ مقیاس از ظرفیت‌های مهم سیستان و بلوچستان محسوب می‌شوند.

اقدامات دولت سیزدهم در سیستان و بلوچستان

رهبر انقلاب در جریان دیدار با اهالی خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان اگرچه نسبت به غفلت دولت‌ها درباره مسئله استان سیستان و بلوچستان انتقاد کردند، اما این را هم گفتند که: «امروز بحمدالله، مشغولند و کار می‌کنند». رئیس دولت سیزدهم تاکنون دوبار شخصا به این استان سفر کرده تا از نزدیک در جریان کمی و کاستی منطقه قرار بگیرد. شهریور ماه سال 1400 در قالب دومین مقصد سفر‌های استانی و اردیبهشت 1402 در چارچوب سفری پروژه محور مهمان اهالی این خطه کشور می‌شود. اما سوال مهم، حالا که از عمر دولت سیزدهم دو سالی گذشته، چه اقداماتی در سیستان و بلوچستان انجام شده و چه اقدامات دیگری در دستور کار قرار دارد؟

مدیریت تنش آبی

«محمد کرمی»، استاندار سیستان و بلوچستان شامگاه دوشنبه گذشته در برنامه گفتگوی ویژه خبری در خصوص تازه‌ترین تحولات استان گفت و در خصوص مسئله کمبود آب سیستان و بلوچستان اظهار کرد: «موضوع حقابه هیرمند، هم اکنون به طور جد در دست پیگیر است در این راستا سفری به افغانستان صورت گرفت و مذاکرات مختلفی توسط وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس جمهور انجام شد». نماینده عالی دولت در سیستان و بلوچستان تصریح کرد: «آنچه که برای جایگزینی موضوع حقابه هیرمند در دست پیگیری قرار داده‌ایم حول چند محور است که موضوع حفر چاه‌های ژرف، طرح اضطراری انتقال آب به زاهدان و سیستان، طرح انتقال آب از دشت تهلاب، انتقال آب از دریا بخشی از این محورهاست».

راه‌اندازی و بهره‌برداری از معادن

استاندار سیستان و بلوچستان در خصوص وضعیت معادن استان ادامه داد: «با تمام تلاش و سرعت بخش معادن فعال شده با توجه به اینکه معادن مس و طلا، منیزیم، کروم و معادنی هستند که دارای ظرفیت‌های بسیار عالی است این نوید را می‌دهیم که به زودی کارخانه طلا و مس راه‌اندازی می‌شوند». بر اساس آمار اعلامی از سوی استانداری، میزان تولید مواد معدنی استان در پنج ماهه ابتدای سال 1401 نسبت به مدت مشابه پارسال 2 برابر رشد داشته که این نشان از توجه دولتمردان برای بهره‌گیری از ظرفیت معادن در این منطقه است.

گاز رسانی به خاش و افتتاح 223 کیلومتر بزرگراه

یکی از مصوبات مهم سفر رئیس‌جمهور هیئت همراه به استان، تصویب طرح گازرسانی به 75 هزار نفر از ساکنان شهر خاش بود. اجرای این طرح در 12 آبان 1401 آغاز شد. سیستان و بلوچستان در دوران گذار از محرومیت، در طول دو سال گذشته شاهد افتتاح 223 کیلومتر بزرگراه و راه اصلی بوده است. در حالی که پیش از این، تنها سالی 10 کیلومتر بزرگراه در این استان ساخته می‌شد.

راه اندازی قطار مسافربری خاش به زاهدان

قطار مسافربری خاش به زاهدان، یکی از وعده‌های رئیس جمهور در سفر به این استان بود. این طرح نهایتا در روز 23 خرداد1402 راه‌اندازی شد. معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری سیستان و بلوچستان در حاشیه این راه‌اندازی اظهار داشت: «با پیگیری‌های استاندار محترم سیستان و بلوچستان و مسئولین استانی بعد از فراهم شدن زیرساخت‌های لازم، بخشی از پروژه مهم راه آهن زاهدان - چابهار در حد فاصل زاهدان به خاش راه اندازی شد». وی افزود: «این قطار به صورت هر روزه رأس ساعت 6 صبح از خاش به سمت زاهدان حرکت می‌کند و با طی مسیری حدود دو ساعت به مقصد می‌رسد. همچنین این قطار مجدداً در ساعت 16 همان روز به سمت خاش حرکت می‌کند».

کلنگ‌زنی طرح افتتاح بازارچه مرزی خرده‌فروشی پیشین

طرح افتتاح بازارچه مرزی خرده‌فروشی پیشین در جوار مرز مرز پاکستان با حضور رئیس جمهور آغاز شد. این طرح باعث توسعه تجارت مرزی با کشور پاکستان خواهد شد و همچین منجر به برخورداری مرزنشینان واقع در محدوده بازارچه از معافیت تجاری به میزان 400 دلار در هر هفته بر هر خانوار می‌شود. ایجاد معیشت پایدار برای حدود 7300 نفر مرزنشین، ایجاد اشتغال مستقیم برای بیش از200 نفر و امکان صادرات 124 قلم کالای مصوب به کشور پاکستان توسط مرزنشینان و امکان واردات 128 قلم کالای مصوب از پاکستان از دیگر مزایای این طرح است.

توجه ویژه به سواحل مکران با ایجاد شورای توسعه

بیستم شهریور 1401 بود که هیات وزیران در راستای اجرای اصول 127 و 138 قانون اساسی، با پیشنهاد تشکیل شورای توسعه سواحل مکران و تعیین محدوده جغرافیایی منطقه مکران موافقت کرد. طبق اصل 138 قانون اساسی، دولت می‌تواند تصویب برخی از امور مربوط به وظایف خود در زمینه تدوین و تصویب آیین نامه‌ها و تصویب نامه‌ها را به کمیسیون‌های متشکل از چند وزیر واگذار کند که مصوبات آن‌ها در محدوده قوانین پس از تایید رییس جمهور لازم الاجراست. هیات وزیران در بند دیگر این مصوبه وظایف این شورا را مشخص کرده است که مهمترین آن «راهبری توسعه سواحل مکران به منظور بهره برداری کامل از استعداد‌های سواحل جنوب شرقی کشور، بهره مندی جوامع محلی، استفاده از سرمایه‌ها و فرصت‌های بین المللی و کاهش عدم تعادل‌های توسعه مناطق کشور» است.

ازسرگیری سرمایه‌گذاری هندی‌ها در چابهار بعد از ده سال

«علی اکبر صفایی»، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی چهار تیرماه سال جاری از سفر مقامات هند به ایران و رفع موانع حقوقی و اختلافی در قرارداد بلندمدت سرمایه گذاری این کشور در بندرچابهار پس از 10 سال خبر داد. معاون وزیر راه گفت: مشکلاتی طی 13 سال پیش که قرارداد بلندمدت داشت حل و موارد اختلافی حل شد و امیدواریم در سفر آتی مقامات هند چند مورد کوچک اختلافی که وجود دارد حل شود تا در موضوع سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار به قرارداد بلندمدت برسیم. مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه هندی‌ها تا کنون 25 میلیون‌دلار در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کردند، گفت: در حالی‌که جرثقیل‌های ساحلی هندی‌ها در این سال‌ها راکد مانده بود، اخیرا با رفع مشکلات، باز هم شروع به فعالیت کردند.