محله‌محوری نسخه بهزیستی برای تاب‌آوری اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی در کشور
رئیس سازمان بهزیستی کشور گفت: تنها با احیای سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در قالب محله‌گرایی می‌توان به توانمندسازی پایدار دست یافت.
باشگاه خبرنگاران جوان - سید جواد حسینی در هفدهمین جلسه شورای تحول اداری با اشاره به اهمیت رویکرد محله‌محور در برنامه‌های اجتماعی، گفت: اگر رویکرد محله‌محورانه نداشته باشیم امکان شناسایی ظرفیت‌ها و دارایی‌های محلی وجود نخواهد داشت و اگر بخواهیم از سرمایه‌های مادی، انسانی، اجتماعی، فرهنگی و طبیعی بهره ببریم، باید نگاه محله‌محور داشته باشیم؛ چراکه توانمندسازی بدون این رویکرد محقق نخواهد شد.
رئیس سازمان بهزیستی تأکید کرد: استفاده بهینه از منابع محلی مستلزم یکپارچه‌سازی آنهاست و این یکپارچگی تنها در قالب مدیریت محلی و محله‌محوری میسر می‌شود. بدون مشارکت مردم در محل نمی‌توان به توانمندسازی منطقه‌ای دست یافت و مشارکت اجتماعی در چارچوب محله‌گرایی قابلیت تحقق پیدا می‌کند. همچنین ما به شدت نیازمند وفاق و همبستگی اجتماعی هستیم که این مهم با تکیه بر محله‌محوری محقق خواهد شد. همچنین سرمایه اجتماعی از ارکان اساسی توسعه است و شامل ارتباطات، تشکل‌ها، شبکه‌سازی، اعتماد، اطلاعات و تسهیلات می‌شود. بانک جهانی نیز سرمایه اجتماعی را مهم‌ترین نوع سرمایه می‌داند چراکه در غیاب سایر سرمایه‌ها، این نوع از سرمایه قابلیت بازتولید آنها را دارد.
حسینی افزود: تشخیص نیاز‌های محلی و اولویت‌بندی آنها نیز در سایه همین نگاه محله‌گرا امکان‌پذیر است. در بحران‌ها چه طبیعی و چه غیرطبیعی مانند جنگ‌ها و بحران‌های امنیتی استفاده از ظرفیت‌های محله‌ای اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند، تجربه جنگ 12 روزه نیز این ضرورت را آشکارتر ساخت.
وی گفت: در طول تاریخ، دو نهاد کلیدی و اثرگذار در جامعه وجود داشته‌اند، نهاد خانواده و نهاد محله. اگرچه نهاد خانواده با تغییرات ادامه پیدا کرده، اما نهاد محله در برخی مناطق از بین رفته است. رویکرد محله‌محور، فرصت احیای مجدد این نهاد را فراهم می‌کند که با محله‌محوری می‌توان سلامت اجتماعی را ارتقا داد، ظرفیت‌های محله را شناسایی و توانمندسازی کرد، مشارکت‌های مردمی را تحریک کرد، هویت محله را احیا نمود و دسترسی به خدمات را تسهیل کرد.
حسینی با بیان اینکه تجارب ملی و بین‌المللی نیز مؤید اثربخشی محله‌گرایی است، گفت: در ایران، تجربه‌هایی مانند بسیج مردمی در دفاع مقدس، بسیج سلامت در ایام کرونا، طرح CBR در حوزه توانبخشی و مشارکت‌های مردمی در بحران‌های طبیعی، الگو‌های موفقی از فعالیت‌های اجتماع‌محور بوده‌اند و تجربه‌ها نشان می‌دهد موفقیت در محله‌گرایی در گرو برجسته بودن نقش مردم، مردمی‌سازی خدمات و شبکه‌سازی نهادی است.
حسینی با اشاره به تجارب جهانی عنوان کرد: طرح‌هایی، چون شهر سالم در کشور‌های مختلف مانند دانمارک، مصر، مالزی، کنیا و طرح‌های مدرسه‌محور در ویتنام، آلمان و انگلستان، همگی نمونه‌هایی از موفقیت محله‌محوری در سطح جهانی هستند.
رئیس سازمان بهزیستی درباره دلایل تاکید بر رویکرد محله محوری گفت: نخست آنکه رئیس‌جمهور فعلی بیش از هر رئیس‌جمهور دیگری بر محله‌محوری تأکید دارد و دوم اینکه جنگ 12 روزه اخیر ضرورت این رویکرد را بیش از پیش آشکار کرد.
وی افزود: طرح‌هایی، چون محب، CBR، گروه‌های همیار زن، مانا، همیار سلامت روان و... در چارچوب محله محوری اجرا شده‌اند. تاکنون 11هزار و 80 گروه اجتماع‌محور در این سازمان فعال بوده‌اند و بیش از 107 هزار داوطلب در این طرح‌ها مشارکت دارند همچنین در جریان جنگ 12روزه، پویش ایران همدل با حضور 12هزار داوطلب متخصص تشکیل شد.
وی ادامه داد: با همین رویکرد، طرحی به نام «سلام» (سلامت اجتماعی محله‌محور) تدوین شد که هدف آن آموزش سالمندان در مدارس و ارتقای تاب‌آوری محلات بود. سپس طرحی دیگر با عنوان «محله تاب‌آور» تهیه و به استان‌ها ارسال شد و در حال حاضر، ترکیب این دو طرح با عنوان طرح توسعه‌یافته در دست بررسی است.
حسینی با اشاره به محور‌های این طرح گفت: طرح «سلام 5050» شامل پنج هزار و پنجاه محله به‌صورت پلکانی است. در گام اول، سازمان بهزیستی همراه با زیرمجموعه‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مانند معاونت‌های تعاون، اشتغال، رفاه، فنی و حرفه‌ای، تأمین اجتماعی، بازنشستگی، صندوق بیمه روستایی و عشایری در محله‌ها مستقر می‌شوند تا خدمات اساسی را ارائه دهند.
وی افزود: در گام‌های بعدی، نهاد‌هایی مانند کمیته امداد، هلال احمر، سازمان بسیج، تشکل‌ها و شبکه داوطلبان نیز به طرح می‌پیوندند. ارائه خدمات باید با شیوه‌نامه مشخصی به جامعه هدف انجام شود.
حسینی بیان کرد: دومین مؤلفه طرح، وجود کانون خدماتی در محله است که در اولویت، مدارس هستند. چون مدارس ظرفیت مکانی، امکانات و پذیرش اجتماعی بالایی دارند باید تبدیل به کانون ارجاع خدمات شوند.
رئیس سازمان بهزیستی مطرح کرد: سومین مؤلفه، مدیریت طرح است که باید از سطح ملی تا مدرسه دارای دبیرخانه باشد و با مشارکت مدیر مدرسه، نماینده اولیاء، نماینده تشکل‌های محلی و تسهیلگر سازمان بهزیستی اداره شود.
وی افزود: چهارمین مؤلفه، نوع خدمات ارائه شده در محله است؛ از گسترش خدمات توانبخشی CBR، آموزش سالمندان، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، ارتقای تاب‌آوری روانی تا استعدادیابی کودکان و پاسخ به نیاز‌های محله.
رئیس سازمان بهزیستی مطرح کرد: سایر دستگاه‌ها نیز می‌توانند خدمات مورد نیاز را در حوزه‌هایی مثل اشتغال، بازنشستگی، مهارت‌آموزی و... ارائه دهند. هدف این است که محله به کانونی برای ارائه خدمات دولتی، عمومی و داوطلبانه تبدیل شود، خدماتی که تقاضامحور و بر اساس نیاز‌های واقعی مردم باشد.
حسینی در پایان گفت: پنجمین مؤلفه، شناسایی و استفاده از ظرفیت داوطلبان محلی است. داوطلبان سازمان بهزیستی که در طرح‌های مختلف فعال هستند (بیش از 106هزار نفر) در اولویت قرار دارند و در حوزه‌های توانبخشی، توانمندسازی و اجتماعی سازماندهی خواهند شد.
منبع: سازمان بهزیستی