محمدعلی نجفی، روشنفکری که برای نجات سینما تلاش کرد

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از روابط عمومی کانون کارگردانان سینمای ایران، در ابتدای این مراسم که اجرای آن را علیرضا غفاری برعهده داشت، کلیپی از محمد علی نجفی روی پرده رفت که در این کلیپ نجفی از شروع فعالیت خود و راه اندازی آیت فیلم و مسوولیتش در معاونت امور سینمایی و ساخت سریال «سربداران» گفت.

سپس محسن امیریوسفی رییس کانون کارگردانان سینمای ایران روی سن آمده و ضمن تشکر از حاضران و وحید موسائیان که دبیری این شب‌ها را برعهده دارد، خطاب به محمد علی نجفی گفت: دوست داشتم صحبت از دوران مسوولیتتان در وزارت ارشاد در اوایل انقلاب کنید و تلاش هائی که به ثمر نشست یا ناکام ماند. دوست داشتم از سریال ماندگار «سربداران» و دقت نظری که روی ساخت و طراحی و لباس و فیلمنامه و... داشتید، بگویید. دوست داشتم در مورد فعالیتهای صنفی ماندگار شما در دهه شصت صحبت کنم و خصوصا نمایندگی فعلی کانون کارگردانان در خانه سینما و ریاست هیات مدیره خانه سینما حرف بزنید و از بحران هایی بگویید که با درایت شما حل شده یا فروکش کرد.

وی با ابراز تاسف از شرایط موجود تصریح کرد: متاسفانه در این حدود چهار ماهی که دولت جدید اداره کشور را برعهده گرفته شاهد حجمی از نابسامانی در سینما و تئاتر و موسیقی هستیم که پیش از این در شروع کار هیچ دولتی سابقه نداشته است.

امیریوسفی افزود: فیلمی که پروانه نمایش گرفته با ممانعت اکران روبرو می‌شود و فیلمی به بهانه پر کردن فرم دوره پیش جشنواره، از جشنواره فیلم فجر امسال کنار گذاشته میشود. حرفهایی که بر ضد سینما از چند عضو شوراهای پروانه ساخت و نمایش به گوش می‌رسد، همگی اتفاقاتی است که این روزها شاهدش هستیم و باعث نگرانی است. امیدوارم با درایت آقای خزاعی و همراهی بیشتر با خانه سینما و صنوف تا دیر نشده این بحران را پشت سر بگذاریم.

در ادامه عبدالله اسفندیاری که برای خواندن نامه سید محمد بهشتی روی سن آمده بود، گفت: مفتخر هستم که در مراسم بزرگداشت اولین معلم خودم شرکت کردم. در نمایش «چون با ادب و تمیز باشی» که محمد علی نجفی کارگردانی می‌کرد بسیاری از سینماگران شناخته شده فعلی از جمله برادرم امیر اسفندیاری و محمد آلادپوش بازی می‌کردند. در تئاتر «سربداران» هم همین طور بود و مرحوم مهرزاد مینویی، شهسوار خجسته و... حضور داشتند.

وی با بیان این که سید محمد بهشتی به دلیل حضور در کلاس امکان شرکت در این مراسم را نیافت نامه این سینماگر را خواند. در این نامه بهشتی به تاریخچه دوستی‌اس با نجفی اشاره کرده و بخشی از خاطرات قبل از انقلابش با وی را مرور کرده بود. در بخشی از این نامه آمده بود: «در جوانی، همه ما رستم زندگی‌مان بودیم، رستمی که ماجراجویی می‌کند، مبارزه و فداکاری می‌کند، رستمی که تا دوران پیری می‌توان به آن فخر فروخت.»

در بخش دیگری از این نامه بهشتی با اشاره به دوران پیش از انقلاب نوشته بود: «دوران سرگیجه آوری بود، درست مثل اینکه به خروس‌ها که آوازشان حجت طلوع خورشید بود بگوییم با صدای زنگ ساعت بیدار شوند. برای ما که مبارزه را در فعالیت‌های فرهنگی یافته بودیم شعر، فیلم و عکس مستمسک هایی برای ساختن جهانی روایی بود. جهانی که ما رستمش بودیم و مبارزات این رستم در آن جهان سخت ولی همیشه توام با پیروزی بود.»

در ادامه این مراسم فرصت در اختیار علیرضا رئیسیان قرار گرفت تا از محمد علی نجفی بگوید. این فیلمساز با بیان این که این شانس را داشته است که اوایل دهه 60 با سه تن از بزرگ‌ترین فیلمسازان پس از انقلاب همکاری کند، گفت: در «جاده‌های سرد» مسعود جعفری جوزانی، «آن سوی مه» منوچهر عسگری نسب و «گزارش یک قتل» ساخته محمدعلی نجفی به عنوان دستیار کارگردان حضور داشتم. چنین فرصتی کمتر برای کسی پیش بیاید به ویژه در آن دوران که همه وارد کره دیگری در سال 57 می‌شدیم که ناشناخته بود اما در سینما یک مسئله مهم دیگر اتفاق افتاد و آن اینکه افرادی تحصیلکرده با منش با اصالت وارد چرخه سینما شدند و بر آن تاثیر شگرف گذاشتند.

وی افزود: در حوزه مدیریت می‌گویند که باید هر مدیری یا هنرمند باشد، یا هنرشناس یا علاقمند به هنر. مدیران آن دوران از جمله انوار، اسفندیاری، نجفی و دیگران حتما یکی از این خصیصه ها را داشتند که توانستند در این حوزه موثر باشند. حدود یک دهه با ایشان از نزدیک در ارتباط بودم و جمله‌ای ایشان دارند که سینما مولود مدرنیته است و میخواهم اندیشمندانه‌تر نگاه ایشان را توضیح دهم. نجفی از یک خانواده به شدت سنتی و مذهبی وارد رشته معماری دانشگاه ملی می‌شود و در کنش‌های سیاسی‌، نزدیک‌ترین شخص هنرمند به دکتر شریعتی بودند. پس از پیروزی انقلاب اولین مدیر سینمایی بعد انقلاب می‌شوند و در کمتر از یک سال و اندی این پست را ترک می‌کنند.

رئیسیان با اشاره به اقدامات مهمی که نجفی در دوران مدیریت خود انجام داده، تصریح کرد: یکی از اقدامات مهم او سپردن امور به سینماگران بود. پس از آن مشغول ساخت «سربداران» که سریالی امروزی است، شدند که حرفهای بسیاری در زمینه مذهب و مدرنیته دارد. جریان منقطع سینما و تلویزیون را دوباره متصل می‌کند آن هم با سریالی که هفتاد درصد بازیگران آن تازه‌کار هستند.

سپس اصغر هاشمی صحبت‌های خود را با این جمله که درباره ابعاد معماری و شهرسازی، مدیریتی، سینمایی و سیاسی نجفی دیگران حرف خواهند زد، آغاز کرد و گفت: می‌خواهم از زاویه یک دستیار کارگردان حرف بزنم. در «سربداران» نجفی فضایی را خلق کرده بود که در کنار کار، آموزش غیرمستقیم هم می‌دیدیم گفتمان با عوامل گروه و مشاوره با آن‌ها باعث می‌شد فکر کنیم سهمی در تولید داریم که زیبا و سازنده بود.

وی ادامه داد: نجفی هر پلان را طراحی و چیدمان می‌کرد و در ادامه بازیگران با محتوایی که درهر پلان بیان می‌کردند، فرمی را می‌ساختند که هرپلان گیره‌ای برای بیان اندیشه می‌شد. افتخار می‌کنم که جزء کوچکی از سربداران بودم و پس از آن احساس کردم دانش‌ام چون دانه‌های تسبیح بهم متصل شد و حس کردم قدرت اداره یک گروه را دارم.

سخنران بعدی مراسم فریدون جیرانی بود که با اشاره به پیوندهای تاریخی اش با محمد علی نجفی گفت: سال 49 بود که رضا دانشور براساس کتاب «ابوذر خداپرست سوسیالیست» نمایشی نوشت که آن کتاب را دکتر شریعتی ترجمه کرده بود. این نمایش را آقای ارجمند با بازی ایرج ثقیلی در تماشاخانه رازی مشهد اجرا برده بود و تنها بازیگر اصلی نمایش هم ثقیلی بود اما عده ای به عنوان سیاه پوش در آن نمایش ایفای نقش می‌کردند. من و غلامرضا موسوی جزء این سیاه پوشان بودیم در نمایش بعدی ابوذر، عبدالله اسفندیاری سیاه پوش نمایش بود. سال 51 این نمایش به کارگردانی نجفی در حسینیه ارشاد روی صحنه رفت. سال 56 من خبرنگار روزنامه اطلاعات شدم و یکی از دوستان به من گفت من در فیلمی بازی می‌کنم که کارگردان آن نماز می‌خواند و بازیگر زن روسری دارد. برایش عجیب بود و این دومین بار بود که اسم نجفی را شنیدم.

وی ادامه داد: انقلاب شد و نجفی رییس قسمت اداره ترویج نمایش شد و من اولین خبرنگاری بودم که به وزارت ارشاد رفتم، یک روز پس از مصادره سینماهای شهر فرنگ و... من با انتقاد پیش ایشان رفتم که شما این جا چه کار می‌کنید. با مردی مهربان مواجه شدم که برخوردی خوب با من داشت این مصاحبه خرداد 57 چاپ شده است که آقای نجفی گفت دیگر در این اداره ممیزی وجود نخواهد داشت و تمام فیلم های خوب در سینماهای مصادر شده نمایش داده خواهند شد. اما متاسفانه مصادره کنندگان ممانعت کردند و دو قطبی ای ایجاد شد و نجفی در پایان مرداد ماه از آن اداره رفت.

این کارگردان تاکید کرد: «جنگ اطهر» شهریور ماه در سینما شهر قصه نمایش داده شد و در این فیلم معلم قصه نماز می‌خواند و عکس نیمایوشیج پشت او بود. نماز خواندن در فیلم ها کار تازه ای نبود اما در هیچ فیلمی فردی از طبقه متوسط نماز نخوانده بود. بعدها فهمیدم که نجفی و دوستان دیگری که همدیگر را در دانشگاه یافته بودند سعی بر آشتی دادن تفکر مدرن با تفکر دینی داشتند. سینمای مدرن ایران شکل نمی‌گرفت اگر نجفی، میرحسین موسوی، انوار و بهشتی از تفکر مدرنیته در مقابل سنت آن روزها حمایت نمی‌کردند. یکی از بانیان این سینما محمد علی نجفی است.

در ادامه این برنامه دو پرده از نسخه ترمیم شده فیلم «گزارش یک قتل» نمایش داده شد که پیش از نمایش آن محسن امیریوسفی توضیح داد: ضمن تشکر ویژه از فیلمخانه ملی ایران که زحمت نمایش تمام فیلم های شب کارگردانان را برعهده دارند دو پرده از فیلم «گزارش یک قتل» مرمت شده است. ویژگی این مرمت نظارت محمد آلادپوش بر ترمیم این نسخه بوده است که در آن سال ها برای مدیریت فیلمبرداری این فیلم از جشنواره فیلم فجر سیمرغ گرفتند. امیدوارم این شیوه برای تمام فیلم ها اتفاق افتد.

در ادامه از صالح نجفی دعوت شد تا درباره پدرش سخن بگوید و او با دستمایه قرار دادن جمله هگل که در صحبت های داودی به آن اشاره شده بود، اظهار کرد: آن چه مدنظر مارکس که جمله هگل را ادامه داده، بوده و به اشتباه به کمدی معنا شده، فکاهی است. به طور مثال وقتی به دستاوردهای بزرگ اشاره می‌کنیم مثل سربداران که آن را به محمد علی نجفی منحصر می‌دانند در حالی که در واقع محصول یک برهه تاریخی و واقعه انقلاب است، نکته هایی وجود دارد. درست است که فرآیند ساخت سربداران مهم‌تر از نتیجه بوده و بعضی برای اولین بار در آن تجربه کسب کرده اند اما این سریال پر از صحنه‌های تئاتری است و در کنار نقاط قوت، ضعف‌هایی هم دارد.

وی افزود: نجفی به ساخت چنین سریال‌هایی ادامه نداد چون برخی علت های تصادفی باعث شد نتواند «خداوند الموت» یا سریالی شبیه «سربداران» بسازد. شانس آورد چون دفعه اول تراژدی است و در دفعه دوم حتما فکاهی می‌شد. او دست به آزمون خطاهایی می‌زد که شاید دیگران نمی‌زدند. «گزارش یک قتل» را که دوباره مرور می‌کنیم چند چیز توجه را جلب می‌کند. تعدادی از زیباترین قاب‌های پس از انقلاب را در همین چند دقیقه دیدیم که فیلمبردار جوان و با استعداد و فیلمساز اهل خطر آن را خلق کرده‌اند. البته همچنان دیالوگ‌ها تئاتری است و این بار موسیقی متن هم چندان خوب نیست. نجفی یک حسن داشته و آن این که پشت سرهم شکست‌هایی خورده که شکست‌های دوست داشتنی بوده‌اند.

فرزند محمد علی نجفی با تاکید بر این که بسیاری از چیزهایی که در زندگی دارد را مدیون پدرش است، تصریح کرد: او یک ویژگی مهم داشت و آن ایجاد امکان فهمیدن و آشنایی برای اطرافیان بود. من زودتر از پدرم ناامید شدم و در این سیستم که تکاپوی بسیاری برای ساخت آثار مبتذل وجود دارد شاید کار نکردن بهتر از تولید اثر است.

در پایان این مراسم هدیه ریاست سازمان سینمایی و موزه سینما توسط سید صادق موسوی مدیرکل دفتر امور جشنواره ها و همکاری های بین الملل سازمان سینمایی به محمد علی نجفی اهدا شد.

اعضای شورای مرکزی کانون کارگردانان سینمای ایران هم لوح و هدیه خود را به این کارگردان اهدا کردند و مهندس مهدوی از دوستان نجفی هم هدیه‌ای را به این فیلمساز اهدا کرد.

حسن فتحی، علی روئین تن، مهرداد خوشبخت، وحید موسائیان، محمدرضا عرب، قدرت الله صلح میرزایی، فریدون جیرانی، پژمان مظاهری‌پور، منیر قیدی، حبیب اسماعیلی، احمد امینی، بهمن کامیار، نادر مقدس، کامران ملکی، لادن طاهری و سهیل رحیمی از جمله میهمانان حاضر در این مراسم بودند.

5858