مذاکره و توافق خوب از منظر رهبر معظم انقلاب
محمود نقدی پور*/ مذاکرات هسته ای میان ایران و گروه 4+1 به وضعیت حساسی رسیده و طرفین باید تصمیم سیاسی خود برای توافق، ادامه مذاکرات و در بدترین حالت، اعلام شکست مذاکرات را بگیرند. در این میان، هیات مذاکره کننده ایرانی نیز مسئولیت بزرگی را بر دوش دارد و متناسب با انتظارات داخلی و مصالح ملت ایران باید بهترین تصمیم ممکن را اتخاذ کند. شوربختانه دولت روحانی و تیم مذاکره کننده پیشین، علی رغم حمایت های قاطع و موثر رهبر معظم انقلاب، بسیاری از خطوط راهنما و رهنمودهای ایشان در مذاکرات و توافق برجام در سال 1394 را نادیده گرفتند و همین مسئله منجر به آن چیزی شد که رهبر انقلاب از آن تحت عنوان «خسارت محض» یاد کردند.
مهمترین فرمایشات و توصیه های رهبر معظم انقلاب در خصوص قضایای برجام نامه ای است که ایشان در روز 29 مهر 1394 به آقای حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت و رئیس شورای عالی امنیت ملی نوشتند و دستورات مهمی را درخصوص رعایت و حفظ منافع ملی و مصالح عالیه کشور صادر کردند و با برشمردن تأکیدات و الزامات 9 گانه در اجرای برجام، مصوبه جلسه مورخ 19 مرداد 1394 شورای عالی امنیت ملی را با رعایت این موارد و الزامات تایید کردند.
بررسی دقیق سخنرانی های مکرر رهبر معظم انقلاب اسلامی نشان می دهد که ایشان پیش از مذاکرات و توافق هسته ای با درایت مثال زدنی خود به حربه های آمریکایی ها آگاه بودند و در این زمینه هشدار می دادند. کما اینکه ایشان در اولین روز سال 1394 در حرم مطهر رضوی فرمودند: «آمریکایی‌ها تکرار میکنند که ایران بایستی در تصمیم‌هایی که میگیرد و چیزهایی که قبول میکند، بازگشت‌ناپذیری‌ای وجود داشته باشد؛ این را ما قبول نداریم. اگرچنانچه طرف مقابل میتواند به هر بهانه‌ای باز هم تحریمها را علیه ملت ایران برقرار کند، هیچ وجهی ندارد که هیئت مذاکره کننده‌ی ما بپذیرد و کاری انجام بدهد که این کار برگشت‌ناپذیر است؛ به‌هیچ‌وجه؛ این یک صنعت مردمی است، یک صنعت بومی است، متعلق به مردم است، دانش آن و فناوری آن مال مردم است، باید پیش برود؛ این پیشرفت جزء ذات هر صنعت و فناوری است.»
سخنان و تذاکراتی که از سوی دولتمردان وقت و تیم مذاکره کننده جدی گرفته نشد و منجر به بدعهدی غربی ها و وارد شدن خسارات زیاد به کشور در چند سال گذشته شده است. هرچند گذشته درس و عبرت است، اما چندان نمی خواهیم به سال های گذشته برگردیم که حرف بسیار است. اما با بازخوانی بیانات رهبر معظم انقلاب چند توصیه به تیم مذاکره کننده فعلی داریم:
نخست: در مذاکره با غربی ها، اصل بر بی اعتمادی باشد: در همین رابطه رهبر معظم انقلاب در آخرین دیدار با رئیس جمهور و دولت قبل اظهار داشت: «دیگران باید از تجربه‌های شما (دولت آقای روحانی) استفاده کنند. خب حالا یک تجربه را من بخصوص یادداشت کرده‌ام، حرفی است که من مکرر [در گفتگو] با شماها و با مردم تکرار کرده‌ام، حالا هم همان حرف را تکرار میکنم؛ این تجربه عبارت است از بی‌اعتمادی به غرب؛ آیندگان باید از این تجربه استفاده کنند. در این دولت معلوم شد که اعتماد به غرب جواب نمیدهد؛ به ما کمک نمیکنند و هر جا بتوانند ضربه میزنند؛ آنجایی که ضربه نمیزنند، آنجایی است که امکانش را ندارند؛ هر جا امکان داشته‌اند ضربه زده‌اند؛ این تجربه‌ی بسیار مهمی است. مطلقاً نبایستی برنامه‌های داخلی را به همراهی غرب موکول کرد و منوط کرد، چون قطعاً شکست میخورَد، قطعاً ضربه میخورَد. شماها هم هر جایی که کارهایتان را منوط کردید به [همراهی] غرب، ناموفق ماندید؛ هر جایی که بدون اعتماد به غرب، خودتان قد عَلَم کردید و حرکت کردید موفق شدید. نگاه کنید کار را؛ کارکرد دولتهای یازدهم و دوازدهم این جوری است».
دوم: ضرورت حفظ توان و برنامه هسته ای: غربی ها و به ویژه آمریکا در دو دهه گذشته تلاش گسترده ای برای از بین بردن توان هسته ای ایران به خرج داده اند. یکی از مواردی که آن ها در برجام دنبال می کردند همین هدف بود که با توان متخصصان هسته ای کشور از آن جلوگیری شد. حفظ توانمندی هسته ای مهم ترین تضمینی هست که در صورت توافق می توان به آن تکیه کرد. در واقع، می توان آن را تضمین ذاتی اجرای هر توافق جدیدی دانست که غربی ها را وادار به انجام تعهداتشان خواهد کرد. در همین رابطه نیز رهبر معظم انقلاب فرموده اند: «من یک خواسته از مسئولین داشته‌ام که این را به آنها عرض کردم، گفتم و روی آنها اصرار دارم. یکی این مسئله است که بدانند دستاورد کنونی هسته‌ای ما چیز باارزشی است؛ این را بدانند؛ به چشم کم‌ارزش و چیز سبک به آن نگاه نکنند؛ چیز با ارزشی است. صنعت هسته‌ای برای یک کشور، یک ضرورت است.»
سوم: عدم مذاکره فرابرجامی: نکته مهم و راهبردی دیگر که تیم مذاکره کننده فعلی باید بدان توجه جدی داشته باشد، مذاکره نکردن پیرامون مسائل فرابرجامی از جمله مسائل موشکی و منطقه ای است. مسئله ای که البته از سوی مذاکره کنندگان فعلی مورد توجه قرار گرفته و به نظر می رسد جای نگرانی در این رابطه وجود ندارد. این مسئله ای بوده که رهبر معظم انقلاب نیز بارها متذکر شده اند.
چهارم: رفع همه تحریم ها: رفع همه تحریم ها نیز از جمله موارد بسیار مهمی است که رهبر معظم انقلاب نیز بارها بر آن تاکید داشته اند و در بند اول الزامات 9 گانه رهبر معظم انقلاب اسلامی خطاب به روحانی نیز بر این امر تاکید جدی شده بود. اینکه اساسا پذیرش مذاکرات از سوی ایران با هدف لغو تحریمهای ظالمانه‌ی اقتصادی و مالی صورت گرفته است.
پنجم: تضمین ها: موضوع محوری دیگر تضمین آمریکا و غرب به اجرای تعهدات و عدم خروج از توافق است. کما اینکه در بند اول الزامات 9 گانه رهبر معظم انقلاب خطاب به دولت روحانی آمده بود: «لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرفهای مقابل، تدارک شود که از جمله‌ی آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتحادیه‌ی اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، به‌منزله‌ی نقض برجام است». هم اکنون مسئله تضمین های غرب به ایران از جمله مسائل مهم مورد اختلاف در مذاکرات است که لازم است تیم مذاکره کننده ایران روی آن پافشاری کند.
به صورت کلی، کلام و خطوط راهنمای مقام معظم رهبری پیرامون مذاکرات هسته ای و هرگونه توافق احتمالی مشخص است که برای تمامی دولتها یکی است و عدول از آن به مانند گذشته قطعا خسارات زیادی را به بار خواهد آورد. بنابراین بر تیم مذاکره کننده فعلی واجب است که در بند بند توافق احتمالی بیانات رهبری معظم انقلاب را نصب العین قرار دهند.
*استاد دانشگاه و روندپژوه
