مسئولیتی مشترک، اما متفاوت در برابر تغییر اقلیم

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، الهه پهلوان کارشناس ارشد برنامه ریزی محیط زیست و عضو بنیاد حفاظت از محیط زیست و حیات وحش ایران، اظهار کرد: امنیت محیط زیستی شالوده امنیت ملی کشورهاست. قطعا یکی از نگرانی‌های اصلی این قرن تغییر اقلیم است، زیرا طی 200 سال گذشته و به ویژه در پنجاه سال اخیر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای با شدت بیشتری افزایش یافته است. برای مثال در حال حاضر نسبت به پیش از انقلاب صنعتی میزان گاز‌های دی اکسید کربن و متان در جو به ترتیب 30 و 150 درصد افزایش داشته است. افزایش انتشار گاز‌ها و وقوع پدیده اثر گلخانه‌ای در جو، سبب تغییرات قابل ملاحظه بر روی آب و هوا گردیده است. این پدیده با تغییر در دمای کره زمین، اثراتی بر الگو‌های بارش، باد‌ها جریان‌های اقیانوسی، آب شدن یخ‌های قطبی و بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها و... گذاشته است. برای محدود کردن افزایش درجه حرارت جهانی به زیر 2 درجه سانتی گراد، می‌بایست انتشار دی اکسید کربن مربوط به انرژی باید سالانه 70 درصد کاهش یابد و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از 34 میلیون تن در سال 2019 به زیر 10 میلیون تن در سال 2050 برسد.

البته پذیرش توافقنامه تغییر اقلیم نظرات مختلف و متناقضی میان صاحبنظران به دنبال داشته است. برخی آن را «بزرگترین موفقیت دیپلماتیک جهان» نامیده اند و برخی دیگر اصرار دارند که این موافقتنامه «بسیار ضعیف» و سرشار از «امید واهی» است. از جمله دلایلی که افراد این موضوع را قبول ندارند می‌توان به: فقدان بنیان علمی، دستاویز قرار دادن محیط زیست (با به توجه تولید کننده بودن ایران در بحث نفت و گاز و به همراه آوردن محدودیت‌های اقتصادی (مغایرت با بند‌های 13، 14، 15، 18 از سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی))، وابستگی به خارج جهت واردات تجهیزات، فناوری و زیرساخت‌های لازم، بستری برای نفوذ و پیاده سازی اهداف دشمنان، افشا و انتشار گزارش‌های محرمانه و اطلاعات مراکز حساس کشور، عده‌ای دیگر مدل‌های پیش بینی کننده تغییر اقلیم را قبول ندارند و معتقدند در حال حاضر مدل‌هایی که برای پیش بینی به کار می‌رود مربوط به آمار است و پیش بینی علم هواشناسی از طریق علم آمار را، جایز نمی‌دانند، از دیگر دلایل آن‌ها این است که اقلیم موضوعی نظام‌مند و خودکنترل است و در نهایت عده‌ای دیگر از متخصصان، بحران تغییر اقلیم را قبول دارند، اما بر سر چرایی انتخاب گاز دی اکسیدکربن از میان سایر گاز‌های گلخانه ای، اختلاف دیدگاه دارند.

در رابطه با کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در کشور اسناد بالادستی خوبی داریم. سیاست‌های کلی محیط زیست و قانون اساسی به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر کاهش تولید گاز‌های گلخانه‌ای و ضرر رساندن به محیط زیست تاکید دارد. بند 7 و 8 سیاست‌های کلی محیط زیست صراحتا به این موضوع پرداخته است؛ بنابراین اگر فقط بند‌های همین سند را به اجرا دربیاوریم، بسیار بیشتر از تعهد خود در معاهده پاریس پیش خواهیم رفت. با توجه به دغدغه مندی کشور نسبت به تغییراقلیم، اما هنوز جای کار فراوان است ایجاد تحول در بحث انرژی جهت کاهش سریع انتشار کربن یکی از راه‌های رفع این بحران است و باید شکاف بین انتظار و عمل از طریق اتکا بر دانش و توان داخلی و استفاده از ظرفیت دانش بنیان‌ها جهت فن آوری جذب و ذخیره سازی کربن، تکنولوژی اطفای گاز فلر در پالایشگاه ها، جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی و استفاده از مواد معدنی برای ظهور انرژی پاک (لیتیوم، کبالت، نیکل، مس، نئومیم) و فن آوری انرژی‌های پاک (ماشین برقی، توربین بادی، پنل‌های خورشیدی، باتری ها) و افزایش تولید برق هسته‌ای و... مرتفع گردد.

نکته دیگر در ارتباط با دیپلماسی محیط زیستی بحث موضع گیری در سطح بین الملل است. باید دید علمی و حقوقی به مساله داشت، زیرا مسائل محیط زیستی مرز ندارند و متعلق به همگان است. در حالت کلی باید گفت اصولا مواضع کشور‌ها در سطح بین المللی، تحت تأثیر شرایط سیاسی داخلی آن‌ها تعیین می‌گردد لذا مذاکرات بین المللی به ندرت می‌تواند در مسائلی تصمیم گیری نماید که قبلا در سطح داخلی پیش بینی نشده باشد. موافقتنامه اقلیمی پاریس بازتاب دهنده اصل مسئولیت‌های مشترک، اما متفاوت است و حضور در این دست معاهدات آغاز یک فرایند است و تأثیرگذاری آن به این بستگی دارد که این قاطعیت تبدیل به یک اراده سیاسی محکم شود. به نظر می‌رسد دیپلماسی قوی محیط زیستی، می‌تواند نقش پررنگ و اثرگذاری در تعیین محتوا و ساختار‌های مختلف اینگونه معاهدات داشته است.

سهم کشور‌های مختلف از نظر تاریخی در تولید دی اکسیدکربن متفاوت است ما از تولیدکنندگان عمده انتشار کربن از جمله کشور‌های صنعتی قدیم و جدید، در قضیه‌ی زیان وارده بر محیط زیست طلبکاریم. در برابر تغییرات اقلیمی، موضعمان، نباید موضع دفاع باشد. کشور ما در زمینه تغییر اقلیم مطالبات بسیاری در سطح بین الملل دارد. البته و در کمال تاسف باید گفت توافق نامه پاریس در قالبی غیرقابل تصور، شرمآورانه، منفعلانه و شتاب زده شکل گرفت و ملاحظات اقتصادی - سیاسی و امنیتی متعددی را زیر پا گذاشت؛ اما گرمایش جهانی یک واقعیت است و کشور‌ها اگر برنامه‌ای در این خصوص نداشته باشند، متضرر خواهند شد. طبق سندی که ایران برای اجرای سیاست‌های کاهش تولید کربن امضا کرده است، تا سال 2030 به 5/17 میلیارد دلار سرمایه گذاری برای اجرای سیاست‌های کاهش تولید دی اکسید کربن نیاز دارد (رقم اعلام شده توسط سازمان حفاظت از محیطزیست). بر همین اساس باید این مبلغ از منابعی مانند کاهش و حذف تدریجی و کامل یارانه‌های انرژی، صندوق ملی محیطزیست و ورود سرمایه توسط بخش خصوصی یا در نهایت بهینه سازی مصرف از طریق شرکت‌های خدمات انرژی تامین شود. توافقنامه پاریس به کشور‌های توسعه یافته پیشنهاد داده است بخشی از نیاز‌های اعتباری کشور‌های در حال توسعه را برای اجرای سیاست‌های ضد کربن تامین کنند. رقم اعلام شده برای این کار 100 میلیارد دلار برآورد شده است. نکته مهم اینجاست که بررسی طرح تشویقی قبلی جهان کم کربن یعنی کیوتو نشان می‌دهد ایران با وجود همکاری‌های لازم، اما به دلیل مسائل سیاسی جایگاهی در دریافت این کمک‌ها نداشته است. در آخر باید گفت بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییر اقلیم (Cop 26) از تاریخ از 31 اکتبر تا 12 نوامبر 2021 در گلاسکو برگزار خواهد شد. ایران جزو کشور‌هایی است که از تغییراقلیم آسیب‌های زیادی دیده و سال‌ها درگیر خشکی، تغییرات جوی، سیل، گردوغبار، طوفان و... بوده است. مطالبه فعالین محیط زیست از کشور‌های مصرف گرا در این مساله خاص و حساس، بسیار بالا است ما وظیفه داریم با توجه به اصول عدالت بین نسلی و فرا نسلی در مورد تغییرات اقلیمی تدابیری اتخاذ نماییم. با توجه به زمانی که در دست داریم می‌بایست در این زمینه تصمیمی بگیریم که بهترین اقدام برای کشور و آیندگان باشد.