مسکن ملی زیر تیغ نظارت؛ مهاجرت صوری روستاییان متوقف می‌شود
در سال‌های اخیر، سیاست‌های واگذاری زمین دولتی با هدف تقویت قدرت خرید خانوارهای کم‌درآمد و ساماندهی بازار مسکن طراحی شده است، اما اکنون هشدارهای رسمی درباره ضرورت «شناسایی دقیق» مشمولان، پرده از یک واقعیت مهم برمی‌دارد: ساختار حمایتی موجود هنوز نتوانسته مرز مشخصی میان نیاز واقعی و تقاضای فرصت‌طلبانه ترسیم کند. وقتی معاون مسکن وزارت راه به صراحت از احتمال «دریافت زمین شهری توسط روستاییان»...
این وضعیت نشان می‌دهد که مشوق‌های دولتی، به‌ویژه زمین رایگان شهری، قدرت اثرگذاری بالایی بر رفتار جمعیتی دارند و می‌توانند به‌سرعت جریان مهاجرت را تغییر دهند.
در شرایطی که روستاها به دلیل کمبود امکانات، ضعف اشتغال و نابرابری مزمن در معرض تخلیه جمعیت قرار دارند، هرگونه مزیت افزوده برای شهرها به‌صورت خودکار فشار مهاجرت را تشدید می‌کند. این یعنی حتی یک خطای کوچک در سیاست‌گذاری می‌تواند پیامدی بزرگ بر تعادل جمعیتی، اقتصاد محلی و پایداری روستاها داشته باشد.
آنچه رخ می‌دهد، نوعی مهاجرت تحریکی است؛ مهاجرتی که نه از دل ضرورت اقتصادی، بلکه به‌واسطه یک جذابیت کاذب در سیاست‌های عمومی شکل می‌گیرد. اگر روستایی احساس کند شانس دریافت زمین شهری از طریق تغییر آدرس یا ثبت‌نام صوری وجود دارد، طبیعی است که این گزاره به یک رفتار جمعی تبدیل شود. خطری که در این میان نادیده گرفته می‌شود، فرسایش سرمایه اجتماعی روستاها و افزایش هزینه‌های اداره شهرهایی است که همین حالا نیز زیر بار جمعیت اضافه، زیرساخت ناکافی و کمبود مسکن مقرون‌به‌صرفه کمر خم کرده‌اند.
از سوی دیگر، تمرکز بیش از حد بر کنترل و پالایش اطلاعات متقاضیان، به‌خودی‌خود نشانه‌ای است از نبود سازوکارهای داده‌ای یکپارچه و عدم شفافیت در سامانه‌های شناسایی دهک‌ها. اگر شناسایی «مشمول واقعی» تا این حد دشوار است، سؤال اساسی این است که چرا دولت هنوز به مدل‌های سنتی و غیراتوماتیک اتکا دارد؟ این خلأ، راه را برای دورزدن قانون، ثبت‌نام‌های صوری و شکل‌گیری شبکه‌های واسطه‌ای باز می‌گذارد؛ شبکه‌هایی که در نهایت، سهم واقعی خانوارهای نیازمند را بلعیده و اعتماد عمومی به سیاست‌های مسکن را کاهش می‌دهند.
لزوم بازنگری در فلسفه طرح‌های حمایتی
مسئله اصلی این نیست که روستاییان نباید از حمایت بهره‌مند شوند؛ چالش اینجاست که سیاست‌های حمایتی باید با واقعیت‌های فضایی و اقتصادی کشور سازگار باشد. وقتی تفاوت میان قدرت ساخت‌وساز در روستا و شهر، تفاوت میان هزینه مصالح و زمین، و حتی تفاوت در فرآیند اخذ مجوزها این‌قدر زیاد است، سیاست یکسان‌سازی حمایت‌ها به‌طور طبیعی به انحراف منجر می‌شود. به عبارت دیگر، دولت نمی‌تواند انتظار داشته باشد مردم در محیط‌هایی بمانند که جذابیت اقتصادی کمتری دارند، در حالی که خودِ سیاست‌های دولت امتیازهای جذاب‌تر را دقیقاً در نقطه مقابل تعریف کرده است.
در نهایت، هشدارهای اخیر باید به‌عنوان زنگ خطر جدی برای بازنگری در مدل توزیع زمین و ساماندهی طرح‌های حمایتی تلقی شود. مسیر درست نه در سخت‌گیری منفعلانه، بلکه در تعریف «مزیت‌های واقعی برای ماندگاری در روستا» نهفته است؛ از جمله افزایش تسهیلات ساخت‌وساز، بهبود زیرساخت‌ها، و ایجاد فرصت‌های درآمدی پایدار. تا زمانی که دولت ریشه‌های مهاجرت را درمان نکند، هرگونه تلاش برای کنترل ظاهری تقاضا فقط به تولید حاشیه، بی‌اعتمادی و انحرافات بیشتر منجر خواهد شد.
معاون مسکن درباره «مشمولان واقعی دریافت زمین در شهرها» به مدیران استانی هشدار داد؛
معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی درباره «شناسایی دقیق» مشمولان واگذاری زمین در شهرها با هدف جلوگیری از «دریافت زمین شهری از سوی روستانشینان» هشدار داد.
حبیب اله طاهرخانی در جمع مدیران استانی حوزه مسکن با اشاره به روند اجرای طرح مسکن ملی و طرح جوانی جمعیت که هر دو بر پایه واگذاری زمین دولتی استوار است، گفت: نباید واگذاری زمین رایگان در شهرها منجر به تخلیه روستاها و خالی از سکنه‌شدن آنها شود، بنابراین لازم است فرآیند واگذاری زمین به متقاضیان طرح‌های حمایتی در شهرها کنترل و ارزیابی دقیق شود.
محرک تخلیه روستاها
معاون مسکن تاکید کرد؛ لازم است فرآیند واگذاری زمین و ساخت مسکن برای روستاییان واجد شرایط طرح‌های حمایتی مسکن در روستاهای محل سکونت آنها انجام شود.
طاهرخانی با بیان اینکه شرایط کلی واگذاری زمین و تامین مسکن از جهات مختلف در روستاها مساعدتر است، افزود: لازم است متقاضیان روستایی را به سمت روستاها هدایت کنیم، چراکه هم شرایط تسهیلات روستایی و هم وضعیت آماده سازی ها در روستاها به‌مراتب بهتر و سریع‌تر از شهرها است.
بررسی ها نشان می‌دهد؛ بسیاری از متقاضیان مسکن حمایتی در شهرهای بزرگ ماهیت روستایی دارند که باید با تدقیق و غربالگری صحیح با استفاده از سامانه های مکمل و سایر اقدامات، به سمت روستاها هدایت شده و به تقاضای آنها با استفاده از ظرفیت طرح‌های حمایتی روستاها پاسخ‌داده شود.
