مصائب قاچاق بر اقتصاد ایران و 6 راهکار مبارزه با قاچاق

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، باتوجه‌به اعلام ستاد مبارزه با قاچاق کالا، از امروز، 16 خرداد طرح تشدید برخورد با عرضه کالاهای بدون شناسه در سطح بازار اجرایی می‌شود. در همین راستا با محمدباقر شیرمهنجی، مدیرگروه اقتصاد پژوهشکده سیاست‌پژوهی حکمت گفت‌و‌گو کرده و ابعاد گوناگون پدیده قاچاق کالا در اقتصاد ایران را مورد بررسی قرار دادیم.

تسنیم: به‌طورکلی اصلی‌ترین آثار و پیامدهای قاچاق کالا در اقتصاد ایران چیست؟

شیر‌مهنجی: قاچاق کالا از جمله مسائلی است که بر اقتصاد ایران تأثیراتی منفی می‌گذارد. اصلی‌ترین آثار و پیامدهای قاچاق کالا در اقتصاد ایران عبارت‌اند از کاهش درآمدهای دولت؛ به‌طوری‌که قاچاق کالا باعث کاهش درآمدهای دولت از محل مالیات و عوارض وارداتی می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث کاهش سرمایه‌گذاری دولت در بخش‌های مختلف اقتصادی به‌ویژه در فعالیت‌های عمرانی، زیرساختی و تولیدی شود.

از طرفی ورود کالاهای قاچاق، باعث رقابت نامناسب با تولیدات داخلی می‌شود و در نتیجه تولید داخلی کاهش می‌یابد و این موضوع می‌تواند باعث افزایش بیکاری و کاهش سطح رفاه جامعه شود. به‌علاوه، قاچاق کالا می‌تواند باعث کاهش حقوق و دستمزد کارگران در بخش‌های تولیدی شود، زیرا تولیدکنندگان برای رقابت با کالاهای قاچاق، باید قیمت تولید را کاهش دهند که می‌تواند به کاهش حقوق و دستمزد کارگران منجر شود.

تسنیم: آیا افزایش میزان قاچاق در بخش‌های دیگر اقتصاد کشور تأثیرگذار است؟

شیرمهنجی: بله به طور مثال آسیب به صنایع داخلی یکی دیگر از این موارد است، قاچاق کالا باعث ورود کالاهای نامناسب و غیراستاندارد به بازار داخلی می‌شود که می‌تواند به صنایع داخلی آسیب جدی بزند. از طرفی قاچاق می‌تواند موجب آسیب به امنیت ملی شود؛ قاچاق کالا می‌تواند باعث ورود کالاهای غیرقانونی و خطرناک به کشور شود که می‌تواند به امنیت ملی آسیب بزند.

به‌عنوان‌مثال ورود مواد مخدر، سلاح و محصولات تقلبی و مغشوش می‌تواند به جامعه و کشور آسیب بزند؛ همچنین، قاچاق کالا می‌تواند باعث کاهش توانایی نظارت و کنترل دولت بر ورود و خروج کالاها شود که این می‌تواند امنیت ملی را نیز به خطر بیندازد. علاوه بر این، قاچاق کالا می‌تواند باعث کاهش سطح فعالیت‌های رسمی اقتصادی شود و موجب رشد اقتصاد زیرزمینی و اقتصاد سایه‌ای شود که این موضوع می‌تواند به کاهش درآمد دولت و افزایش فساد اقتصادی منجر شود.

همچنین قاچاق می‌تواند موجب کاهش کیفیت محصولات در یک کشور شود؛ کالاهای قاچاق بیشتر از کشورهایی وارد می‌شوند که استانداردهای کیفیتی پایین‌تری دارند. این موضوع باعث کاهش کیفیت کالاهای وارد شده و بالارفتن خطرات بهداشتی می‌شود. همچنین، قاچاق کالا باعث کاهش اعتماد به بازرگانی در کشور می‌شود. تجار داخلی که با شرایط رقابتی نامناسبی مواجه هستند، از بازرگانی صادراتی و وارداتی خودداری می‌کنند که این می‌تواند باعث کاهش صادرات و واردات رسمی در کشور شود.

قاچاق کالا حتی می‌تواند اثرات مخرب زیست‌محیطی داشته باشد؛ چرا که اغلب کالاهای قاچاق، با استفاده از روش‌های غیرقانونی و بدون رعایت استانداردهای محیط‌زیست و بهداشتی وارد می‌شوند که می‌تواند به آلودگی هوا، آب‌وخاک و ایجاد مشکلات برای حفظ محیط‌زیست و حفاظت از منابع طبیعی منجر شود.

تسنیم: آیا افزایش میزان قاچاق کالا اثر مشخصی بر کاهش تولیدات داخلی و عدم توان رقابت با تولیدات خارجی دارد؟

شیرمهنجی: بله همان‌طور که گفتم افزایش میزان قاچاق کالا می‌تواند اثرات منفی بر کاهش تولیدات داخلی و عدم توان رقابت با تولیدات خارجی داشته باشد. با ورود کالاهای قاچاق به بازار، توان رقابتی تولیدات داخلی کاهش می‌یابد و تولیدکنندگان محلی ممکن است دچار مشکلات مالی شوند و همچنین از نظر توان رقابتی نیز ضعیف شوند.

باتوجه‌به این که کالاهای قاچاق عمدتاً با قیمت پایین‌تری وارد بازار می‌شوند، تولیدکنندگان داخلی ممکن است به دلیل ناتوانی در رقابت با آنها، تولید خود را کاهش دهند و به دلیل ورود کمتر تولیدات داخلی به بازار، درآمدشان کاهش یابد. همچنین، با افزایش میزان قاچاق کالا، تولیدکنندگان داخلی با مشکلاتی مانند کاهش تقاضا و افزایش هزینه‌های تولید مواجه می‌شوند که می‌تواند باعث کاهش تولید داخلی و افزایش بیکاری شود.

تسنیم: در سال‌های اخیر و پس از دستور رهبری دررابطه با ایجاد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، زیرساخت لازم برای پیگیری و برخورد سامانه محور با قاچاق کالا و ارز ایجاد شد؛ اما به دلیل عدم هماهنگی و شاید ترک فعل برخی از دستگاه‌های اجرایی و نظارتی اهداف این حوزه محقق نشده است (به گواه نارضایتی اصناف و آمار‌های ارائه شد توسط ستاد) آیا دولت سیزدهم می‌بایست برنامه عملی و جدی برای اجرای قوانین مربوط به کنترل قاچاق داشته باشد؟

شیرمهنجی: بله بدون شک برنامه عملی و جدی برای اجرای قوانین مربوط به کنترل قاچاق بسیار ضروری است و نیاز است که دولت سیزدهم ایران برنامه‌ای جدی برای کنترل قاچاق داشته باشد. بررسی تجارب کشورهای جهان نیز وجود چنین برنامه‌ای در ساختار اقتصادی این کشورها را نشان می‌دهد.

به‌عنوان‌مثال چین با اجرای برنامه‌های جدی برای کاهش قاچاق کالا، به یکی از پیشروان در مبارزه با قاچاق تبدیل شده است. برای کاهش قاچاق کالا، چین اقداماتی مانند تشدید مجازات قانونی برای قاچاقچیان، افزایش تجهیزات نظارتی و کنترلی بر مرزها، توسعه زیرساخت‌های لازم و تشویق تولید داخلی انجام داده است. همچنین، چین با همکاری با سایر کشورها، اطلاعات مربوط به شبکه‌های قاچاق را به اشتراک گذاشته و به دنبال تعاون بین‌المللی در مبارزه با قاچاق است.

می‌توان به تجربه کره جنوبی نیز اشاره کرد، این کشور باتوجه‌به تجربیات گذشته، سیاست‌های جدیدی را برای کاهش قاچاق کالا اجرا کرده است. یکی از این سیاست‌ها، تشکیل گروه‌هایی از پلیس مرزی و نیروی امنیتی برای کنترل و نظارت بر مرزهاست. همچنین، کره جنوبی با افزایش همکاری با دستگاه‌های اجرایی و نظارتی داخلی و خارجی، برای تبادل اطلاعات و همکاری در مبارزه با قاچاق اقداماتی را انجام داده است. همچنین، با تشویق تولید داخلی و توسعه صادرات، کره جنوبی به کاهش وابستگی به واردات و نیاز به قاچاق کالا پرداخته است.

حتی کشوری مانند تایوان نیز در حوزه مبارزه با قاچاق فعال بوده است؛ این کشور باتوجه‌به موقعیت جغرافیایی خود، با تمرکز بر نظارت و کنترل بر مرزها، توانسته است نرخ قاچاق کالا را کاهش دهد. این نظارت شامل توسعه فناوری‌های جدید برای ردیابی و تشخیص کالاهای قاچاق، تشدید مجازات قانونی برای قاچاقچیان و تشویق تولید داخلی بوده است. همچنین، تایوان با همکاری با سایر کشورها، به دنبال تعاون بین‌المللی در مبارزه با قاچاق است.

تسنیم: پیشنهاد مشخصی برای بهبود وضعیت عملکرد دستگاه‌های اجرایی در مسیر مبارزه و پیشگیری از قاچاق کالا و ارز وجود دارد؟

شیرمهنجی: دولت سیزدهم برای تحقق اهداف خود در مسیر مبارزه با قاچاق باید به راهکارهای گوناگون توجه داشته باشد. در ادامه تعدادی از راهکارها را که شامل اقدامات قانونی و عملیاتی است، مطرح می‌کنم:

تشدید مجازات قانونی: با تشدید مجازات قانونی برای قاچاقچیان و آگاهی عمومی از خطرات قاچاق و تبیین خسارات اقتصادی و اجتماعی قاچاق برای جامعه، احتمال انجام این عمل غیرقانونی کاهش می‌یابد.

توسعه فناوری:از جمله روش‌های مهم در مقابله با قاچاق کالا، توسعه فناوری‌هایی نظیر ردیابی، تشخیص و مانیتورینگ کالاهای قاچاق است. برای این منظور، در برخی کشورها از فناوری‌های نظیر رادار، دوربین‌های حرارتی و سامانه‌های هوشمند استفاده می‌شود.

نظارت و کنترل بر مرزها: این امر می‌تواند با افزایش تجهیزات لازم برای نظارت و کنترل بر مرزها و توسعه فناوری‌های جدید مانند سامانه‌های هوشمند و ردیابی، انجام شود. برای افزایش نظارت و کنترل بر مرزها، باید تلاش شود تا با افزایش تعداد نیروهای انسانی و افزایش تجهیزات لازم، سامانه نظارت و کنترل بر مرزها تقویت شود.

تقویت قوانین مربوط به کنترل قاچاق کالا: با تقویت قوانین مربوط به کنترل قاچاق کالا و ارز، استفاده از مکانیزم‌های قانونی برای محاکمه قاچاقچیان و توقیف کالاهای قاچاق، بهبود خواهد یافت.

تشویق تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات: تشویق تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات، به‌عنوان یکی از روش‌های مهم در کاهش قاچاق کالا محسوب می‌شود. برای این منظور، سیاست‌های تشویقی برای تولید داخلی و همچنین کاهش معافیت‌های مالیاتی برای واردات کالاهایی که در داخل تولید می‌شوند، می‌تواند اجرا شود. این تشویق می‌تواند با تخصیص تسهیلات مالی و فنی به شرکت‌ها و کارآفرینان داخلی و ترویج فرهنگ تولید و مصرف داخلی انجام شود. ترویج فرهنگ تولید و مصرف داخلی نیز می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات و کاهش نیاز به قاچاق کمک کند. برای ترویج فرهنگ تولید داخلی، باید تلاش شود تا با افزایش تولید داخلی و ارتقای کیفیت محصولات داخلی، افراد از خرید کالاهای قاچاق معذور شوند.

همکاری با سایر کشورها: در جهت مقابله با قاچاق کالا، همکاری با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این همکاری شامل تبادل اطلاعات و همکاری در نظارت و کنترل بر مرز، تشدید مجازات قانونی بین‌المللی برای قاچاقچیان، افزایش تجارت مشروط با همکاری در زمینه تعرفه‌های وارداتی و صادراتی و همچنین تبادل تجربیات در مبارزه با قاچاق کالا می‌شود.

تسنیم: عدم هماهنگی میان دستگاه‌های متولی برخورد با قاچاق کالا و ارز یکی از مسائلی بوده که اکثر کارشناسان به آن اشاره کرده‌اند؛ آیا امکان برطرف‌شدن این مسئله وجود دارد؟

شیرمهنجی: برای کاهش قاچاق کالا، باید هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نظارتی افزایش یابد. این هماهنگی می‌تواند با تقویت ستاد مشترک بین دستگاه‌های اجرایی و نظارتی، ترویج همکاری و تبادل اطلاعات و به اشتراک گذاشتن تجربیات انجام شود.

از طرف دیگر، برای کاهش قاچاق کالا، باید زیرساخت‌های لازم برای تولید داخلی توسعه یابد. این اقدام شامل توسعه صنایع پایین‌دستی، توسعه صنایع دانش‌بنیان، توانمندسازی کارآفرینان و خودکفایی در تولید کالاهای اساسی مانند مواد غذایی و داروها است.

تسنیم: برخی کارشناسان معتقدند که بخشی زیادی از مردم علاقه به مصرف کالا‌های خارجی داشته و معتقدند که کیفیت محصولات داخلی در تمامی گروه‌های کالایی به نسبت کالای مشابه خارجی کمتر است؛ آیا فعالیت دولت در این زمینه می‌تواند موجب کاهش قاچاق کالا شود؟

شیرمهنجی: به نظر می‌رسد که توسعه صادرات به‌عنوان یکی از روش‌های کاهش وابستگی به واردات و نیاز به قاچاق کالا باید موردتوجه قرار گیرد. برای این منظور افزایش کیفیت کالاهای صادراتی، رعایت استانداردهای بین‌المللی، تنوع کالاهای صادراتی، تشویق صادرات کالاهای تولیدی داخلی و تسهیلات مالی و فنی برای صادرکنندگان، ترویج فرهنگ کارآفرینی و توسعه صنایع کشور به رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی کمک می‌کند؛ همچنین با افزایش تبلیغات در بازارهای داخلی و خارجی، می‌توان به کاهش قاچاق کالا کمک کرد. این تبلیغات می‌توانند شامل ترویج محصولات داخلی و توانمندسازی برندهای داخلی در بازارهای خارجی باشند.

به‌طورکلی، برای کاهش قاچاق کالا و ارز، نیاز است که دولت سیزدهم برنامه عملی و جدی داشته باشد و با تدابیری مانند تقویت سامانه نظارت و کنترل بر مرزها، تشدید مجازات قاچاقچیان، ترویج فرهنگ تولید و مصرف داخلی، افزایش توان رقابتی صنایع داخلی، توسعه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه زیرساخت‌های لازم و روش‌های جدید تولید و تبلیغات در بازارهای داخلی و خارجی، افزایش نیروی انسانی و مالی برای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نظارتی مختلف، تسهیل و تسریع درروند تحقیقات و پیگیری‌های قضایی، شفاف‌سازی و افزایش آگاهی عمومی درباره خسارات قاچاق برای اقتصاد کشور و جامعه و افزایش همکاری با سایر کشورها به تدوین برنامه مذکور بپردازد.