معدن، دوستدار محیط‌زیست
اصغر آزاده رنجبر - کارشناس محیط‌زیست ایمیدرو
همواره حفاظت از محیط‌زیست در جریان معدنکاری یکی از مهم‌ترین اهداف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو) است. برهمین اساس، خوشبختانه همیشه ارتباط تنگاتنگی میان این سازمان با سازمان محیط‌زیست وجود داشته و همواره در تلاش به رعایت الزامات و تعهداتی که این سازمان برای ایمیدرو در نظر گرفته است، بوده‌ایم.
جریان این ارتباط به‌قدری گسترده است که تاکنون چند محتوای آموزشی برای کارشناسان محیط‌زیست در راستای شناخت دقیق آنها از معدن از سوی سازمان ایمیدور تدوین شده است. هدف از تدوین این آموزش‌های متنی، این بود که کارشناسان سازمان محیط‌زیست، اشراف دقیق‌تری روی معدن نسبت به ورودی‌ها و خروجی‌ها و منابع، نشت آلایندگی‌ها و معضلات زیست‌محیطی معادن پیدا کنند. همچنین، با همکاری سازمان محیط‌زیست دستورالعمل ارزیابی اثرات محیط‌زیست معادن تدوین، تهیه و تنظیم شد. یکی از اصلی‌ترین الزامات زیست‌محیطی در معدنکاری، استفاده از ماشین‌آلات به‌روز و نوسازی آنها برای کاهش آلایندگی است. بی‌شک با معضلاتی در واردات خودروهای سنگین و نوسازی ماشین‌آلات مواجهیم و این روند دارای هزینه‌های سرسام‌آور است که منجر به ایجاد چالش‌هایی می‌شود، اما همواره از ماشین‌آلات به‌روز استفاده می‌کنیم و در تلاش هستیم که از ماشین‌آلات فرسوده تا حد ممکن استفاده نکنیم. ناگفته نماند که در برخی موارد هم، دست‌مان بسته است و به‌دلیل دورافتاده بودن محل، امکان استفاده از ماشین‌آلات مدرن را نداریم، اما همچنان در معادن بزرگ سعی کرده‌ایم، چنین الزاماتی را رعایت و از ماشین‌آلات پیشرفته استفاده کنیم.
آلاینده‌های معادن زیر نظر ایمیدرو، به‌صورت فصلی از سوی آزمایشگاه‌های معتمد سازمان محیط‌زیست اندازه‌گیری می‌شود. در واقع، هم میزان آلودگی صوتی و هم آلودگی هوا به‌طورمنظم اندازه‌گیری می‌شود و معمولا هم، مشکل خاصی در این حوزه نداشتیم و در تلاش برای پیگیری ممیزی‌های سالانه هستیم. درباره باطله‌های معادن و فرآوری آنها هم باید گفت که راهکارهای زیادی را در نظر گرفتیم؛ یکی از این راهکارها تاکید ویژه بر جانمایی محل دفن‌ها و استفاده دوباره و مدیریت باطله‌های معدنی و فرآوری آنها است. همچنین، مطالعات زیادی روی استحصال، بازیافت ترکیبات و کانی‌های ارزشمندی که در باطله‌ها وجود دارند، انجام گرفته است. به دستورات و ضوابط سازمان محیط‌زیست که تاکید ویژه‌ای بر کنترل و مهار و بی‌خطرسازی باطله‌ها دارد، توجه زیادی می‌کنیم، همچنین پایدارسازی وضعیت باطله‌ها، اهمیت زیادی دارد که آنها را اساس و مدنظر قرار داده‌ایم و تاکید ما برای ایمن‌سازی و بازسازی محیط است و به‌صورت دوره‌ای، بازرسی‌هایی روی این موضوع داریم. همچنین، دستورالعمل‌هایی را برای امحا به انجام می‌رسانیم و مطابق با آن دستور العمل‌ها، عملکرد آنها ممیزی می‌شود. در قسمت فرآوری از فیلترپرس‌هایی استفاده می‌کنیم که تا حد ممکن از باطله‌ها آبگیری کنند و درصد رطوبت آنها را پایین بیاوریم؛ تا تبدیل به یک باطله خشک و راحت‌تر دفن شوند. در کل، چه برای باطله‌های فرآوری، چه برای باطله‌های معدنی، نیازمند احداث سدهای باطله هستیم، اما همواره مانند بیشتر مناطق دنیا در تلاش بودیم که تمام استانداردها را رعایت کنیم. به‌صورت‌مرتب، آب‌های زیرزمینی را رصد می‌کنیم تا از ورود باطله‌ها به آب‌های زیرزمینی جلوگیری کنیم و بتوانیم به‌موقع اقدام مربوطه را انجام دهیم. همچنین، تلاش کردیم که در بحث جانمایی، سدهای باطله در جهت باد نباشد که بخواهد بادبردگی را به‌وجود بیاورد.
یکی از اقداماتی که می‌توان در راستای کاهش آسیب به محیط‌زیست در جریان معدنکاری در پیش گرفت؛ توسعه معادن هوشمند است. در بحث معدن هوشمند، ایمیدرو روی استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان تاکید دارد. هدف کاهش اندازه‌گیری با استفاده از سیستم‌های هوشمند در بحث حفاظت از محیط‌زیست است. نهایت خروجی آن به یک‌سری نرم‌افزارهایی می‌رسد که روی گوشی‌ها نصب می‌شود و هر لحظه می‌توان منطقه را ارزیابی کرد و در تلاش هستیم که از شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر استفاده کنیم.
حتی در ممیزی سالانه که سالی یکبار انجام می‌دهیم، به بحث خاک به‌عنوان یکی از موضوعات مهم، نگاه می‌کنیم و این الزام را گذاشته‌ایم که معادن زیرنظر ایمیدرو برنامه‌های خود را ارائه بدهند. همچنین، بودجه‌ای برای بحث آلودگی خاک و آب در نظر گرفته شده است و به‌طورمعمول، معادن تابع ایمیدرو، ملزم هستند که برنامه‌های بهبود عملکرد خود را معرفی کنند. تمامی نیروهای ما در تمامی واحدهای تابعی ایمیدرو بومی هستند و به‌ندرت از افراد غیربومی استفاده می‌کنیم. همچنین، برای توانمندسازی آنها دوره‌های آموزشی گذاشته می‌شود تا در حوزه ایمنی و محیط‌زیست توانمندتر باشند. سال گذشته طرح‌های پژوهشی کاربردی ایمیدرو در حوزه HSEE شامل «کنترل ایمنی عملیات در حوزه معادن و صنایع‌معدنی و «بررسی رفتارهای ایمنی به‌صورت نمونه در منطقه ویژه خلیج‌فارس» با مشارکت دانشگاه تهران شروع شد. طرح‌های دیگر آغازشده در سال گذشته، مشتمل بر «استخراج قوانین و مقررات بین‌المللی ایمنی و بهداشت معادن و پیشنهاد اصلاح و تدوین مقررات ملی» با مشارکت انجمن مهندسی معدن و طرح «بررسی انتشار سیلیس و احتمال بیماری سیلیکوزیس در معادن با روش‌های کنترلی موجود» با مشارکت مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران است.