معمای روز «قرمز» تهران خلوت

تصمیمات کارگروه اضطرار درخصوص مجازی‌کردن آموزش، دورکاری برخی مشاغل و اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل طی هفته ابتدایی آذر ماه باعث کاهش محسوس ترددها در سطح شهر تهران شد؛ به‌نحوی‌که مشاهدات میدانی شهروندان از عدم‌بروز ترافیک در پایتخت در تمامی ساعت روز پنج‌شنبه ششم آذر حکایت داشت، اما کاهش بار ترافیکی در سطح شهر نتوانست هوای پایتخت را به وضعیت سالم بازگرداند. این در حالی بود که افزایش وزش باد در ساعات ابتدایی روز پنج‌شنبه ششم آذر باعث شد تا برای چند ساعتی از حجم مه دود بر فراز شهر کاسته‌شود، به‌نحوی‌که آسمان آبی، کوه های شمالی شهر و برج میلاد از میانه شهر قابل‌رویت بود. مشاهده کوه های شمال‌شهر و برج میلاد 2شاخصی بودند که این روزها شهروندان از آن برای سنجش کیفیت هوا استفاده می‌کنند.

بهبود کیفیت هوای تهران به علت وزش باد در روز پنج‌شنبه ششم آذر، چندان پایدار نبود، اگرچه وزش باد توانست با خروج آلاینده‌ها از سطح زمین، هوا را سالم کند و انتظار می‌رفت با کاهش محسوس تردد خودرو در شهر، هوا حداقل تا پایان روز جمعه سالم بماند، اما چنین نشد و از ساعات پایانی روز پنج‌شنبه با افزایش غلظت ذرات آلاینده در هوای تهران، مجددا هوای پایتخت به وضعیت ناسالم برای تمامی گروه‌ها تغییر وضعیت داد. این روند از آن حکایت دارد که به سیاق سال‌های قبل، منشأ اصلی آلودگی هوای کلان شهری نظیر تهران، تردد وسایل نقلیه نیست، چراکه در غیاب خودروها نیز هوا با انباشت آلاینده‌ها مواجه می‌شود. جهت وزش باد روز پنج‌شنبه در تهران جنوب‌غربی به شمال‌غربی و سرعت آن تقریبا 2‌برابر روز قبل بود؛ این وزش باد که از صبح روز پنج‌شنبه آغاز شده‌بود توانست شاخص آلودگی هوا را تا ساعت 3 عصر به 150 واحد کاهش دهد، البته مشاهدات میدانی شهروندان از آن حکایت داشت که پیش از ظهر هوای تهران صاف و عاری از «مه دود» شده‌بود.

به‌نظر می‌رسد، شاخص آلودگی هوای شهرداری با تاخیر لحظه ای، وضعیت هوا را نشان می‌دهد. شاخص هوا تا ساعت 7 عصر به 103 و در ساعت 8 شب به 99 واحد؛ یعنی قابل‌قبول رسید. از ساعت 9 شب پنج‌شنبه ششم آذر، بر حجم غلظت آلاینده‌ها در هوا افزوده شد، این در حالی بود که در عصر پنج‌شنبه همچنان تردد خودرو در شهر محدود بود. بازگشت آلودگی به هوای تهران از ساعات پایانی روز پنج‌شنبه ششم آذر درحالی‌که تردد خودروها در سطح شهر به حداقل رسید، موضوع سوزاندن بی رویه مازوت از سوی صنایع، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها و تاثیر این موضوع بر آلوده‌شدن هوا را تایید کرد. مازوت سوزی و استفاده از سوخت گازوئیل برای خودروهای سنگین عامل اصلی افزایش آلاینده‌ها در هوای شهر است. بالاتر‌بودن آلودگی در مناطق جنوبی شهر نیز فاکتور دیگری است که مازوت سوزی را تایید می‌کند، تمرکز صنایع و نیروگاه‌ها در حاشیه جنوبی تهران باعث بالاتر‌بودن غلظت آلاینده‌ها در این مناطق شده‌است. گاز سمی دی اکسید‌گوگرد (SO2) اصلی‌ترین آلاینده مازوت سوزی است؛ درحالی‌که مازوت سوزی در روزهای سرد سال به عامل اصلی آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران تبدیل‌شده، بسیاری از ایستگاه‌های سنجش آلودگی در نقاط مختلف کشور و حتی شهر تهران این نوع آلاینده را اندازه گیری نمی‌کنند.

تا ساعت 24 روز پنج‌شنبه شاخص آلودگی هوای تهران به 143 واحد یعنی مرز ناسالم برای تمامی گروه‌ها بازگشت. این روند نسبی افزایش آلاینده‌ها در هوا تا ساعت 3 روز جمعه ادامه داشت؛ به نحوی‌که شاخص به عدد 159 واحد رسید. به شکل معمول پدیده وارونگی هوا در ساعات پایانی روز و ابتدای صبح به دلیل کاهش بیشتر دما شدت می‌گیرد و این موضوع بر افزایش غلظت ذرات آلاینده در این ساعات در صورت عدم‌وزش باد اثرگذار است. اداره‌کل هواشناسی استان تهران در روز جمعه هفتم آذر با پیش‌بینی سکون هوا از احتمال افزایش محسوس غلظت آلاینده‌های جوی به‌ویژه ذرات PM2.5 و تشدید کاهش کیفیت هوا به‌ویژه در ساعات شب تا اوایل صبح روز در نیمه‌جنوبی و مناطق مرکزی تهران خبر داد. طبق اطلاعیه هواشناسی آلودگی تا سه‌شنبه بر فراز تهران باقی‌می‌ماند.

تصمیمات «یک شبه» برای تهران بی اثر است

هانیه هودستی؛ عضو هیات‌علمی گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه هنر در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص عملکرد دیرهنگام و ناکافی کارگروه اضطرار آلودگی هوا در شرایطی که هوای شهر تهران با افزایش غلظت آلاینده‌ها در شرایط ناسالم قرار گرفته‌است، گفت: مساله آلودگی هوا یک‌شبه ایجاد نشده و یک‌شبه نیز برطرف نمی‌شود. در چنین شرایطی تشکیل کارگروه اضطراری در زمان به اوج رسیدن بحران و تصمیم‌گیری برای تعطیل‌کردن بخشی از فعالیت‌های شهری مشکلی را حل نمی‌کند، هرچند اخذ به‌موقع تصمیماتی از این دست در کاهش پیامدها اثرگذار است.

وی تاکید کرد: اقدامات کوتاه‌مدت تنها می‌تواند پیامدهای منفی را کم کند. از آنجاکه آسیب پذیرترین قشر جامعه کودکان هستند، در شرایط کنونی چاره ای جز تعطیلی مدارس وجود ندارد، اگرچه تعطیلی و دورکاری مدارس ضرورتی غیرقابل‌اجتناب برای حفظ سلامت کودکان است، اما نمی‌توان به‌سادگی برای بازه طولانی‌مدت نیز آموزش و تحصیل را تعطیل کرد، این تصمیم بخشی از خانواده ها را که دارای فرزند هستند و شغل آنها امکان دورکاری را ندارد، دچار چالش می‌کند. وی ادامه‌داد: در گذشته در زمان چنین بحران هایی، تعطیلی چند روزه شهر و سفر بخشی از مردم به سایر شهرها برای گذر از چند روز آلوده توصیه می‌شد، اما در شرایط کنونی تخلیه شهرها نیز اثرگذار نیست، چراکه بخش عمده شهرهای کشور آلوده و کم آب هستند. هودستی دلیل تصمیم‌گیری دیرهنگام کارگروه اضطرار آلودگی هوا را نتیجه نبود مدیریت یکپارچه در کلان شهری نظیر تهران می‌داند و اضافه می‌کند: شهرهای کشور طی سال‌های گذشته با رشد سریع جمعیت و تا حدی توسعه صنعتی مواجه شده‌اند؛ در این شهرهای بزرگ موضوع ارتباط نهادی اهمیت بالایی دارد و باید وظیفه هر نهاد در زمان های مختلف مشخص شود. درواقع در رفع مساله آلودگی هوا باید به نقش شهرداری در توسعه حمل‌ونقل عمومی و جمع آوری پسماند شهری و آلودگی ناشی از زباله سوزی، وظایف شورای‌شهر به لحاظ نظارت بر عملکرد مدیریت شهری، وظایف سازمان محیط‌زیست، استانداری و وزارت کشور در سیاستگذاری کلان شهری توجه شود.

هودستی ادامه‌داد: سال‌هاست که قرار است برای مدیریت یکپارچه شهر تصمیم گرفته شود، ایجاد مدیریت یکپارچه برای تصمیم‌گیری و اصلاح ساختار تصمیم‌گیری در شرایط کنونی ضرورتی غیرقابل‌اجتناب است. برخی چالش‌ها ریشه ای هستند، برطرف‌شدن آنها توسط یک نهاد میسر نیست و نیاز به هماهنگی نهادی و مدیریت یکپارچه شهری دارد. بحث شفافیت اطلاعات و ایجاد دسترسی راحت برای تمامی شهروندان به گزارش‌های دقیق و لحظه ای از شاخص کیفیت هوا نیز موضوع ضروری دیگری است که باید اجرایی شود، چراکه این موضوع نظارت عمومی را افزایش می‌دهد.

هودستی تاکید کرد: توسعه تاکسی برقی، توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک و مدیریت تقاضای سفر در کاهش آلودگی هوا اثرگذار است. اگر سیاستگذار نمی‌تواند بخشی از عوامل ایجادکننده آلودگی هوا را در کوتاه‌مدت برطرف کند، می‌تواند با غیرحضوری‌کردن بخشی از خدمات و مدیریت تقاضای سفر از حجم آلاینده‌ها در هوا بکاهد. درحالی‌که امروز در دنیا از خودروهای برقی برای جابه جایی در شهرها استفاده می‌شود، ما همچنان درگیر سوزاندن گازوئیل برای تامین سوخت و انرژی هستیم و این موارد به بروز چالش آلودگی هوا انجامیده است. وی تاکید دارد: دورکاری برای بسیاری از مشاغل امکان‌پذیر نیست؛ بخشی از مشاغل خدمت رسان بوده و بخشی از مشاغل امکان فعالیت از راه دور را ندارند، در چنین شرایطی تصمیم بر دورکاری همه مشاغل تصمیم راحتی نیست؛ چراکه بخشی از خدمات ضروری بر روی زمین می‌ماند.