معنای «کتاب جدید» آوردن امام عصر (عج) در روایت امام باقر (ع)

به گزارش خبرنگار دین خبرگزاری تسنیم، سعید شیری:

یکی از احادیثی که در طول تاریخ حدیث شیعه مورد بحث اندیشمندان قرار گرفته است و برخی فرقه‌ها و نحله‌های فکری از آن در راستای اهداف خود بهره‌برداری کرده‌اند، حدیثی است که مفاد آن در ظاهر امر گویای آن است امام زمان عجل الله تعالی فرجه هنگامی که قیام می‌کنند، امر جدید و کتاب جدید می‌آورد. این حدیث اول بار از سوی امام محمد باقر علیه السلام نقل شد و بعد به صورت های مختلف از سایر اهل بیت علیهم السلام نقل شد. این دست احادیث را عمدتاً نعمانی از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهارم هجری در کتاب «الغیبت» خود آورده است. رجالیون، نعمانی را عظیم القدر و با منزلت شریف و صحیح العقیده معرفی می کنند. (النجاشی، ص383) نعمانی علاوه بر این که نویسنده ای خوش نظر و دارای قدرت استنباط بوده، از اطلاعات وسیعی درباره رجال و احادیث برخوردار بوده و از شاگردان بزرگ ثقه الاسلام کلینی به شمار می آید و بیشتر معلومات خود را از ایشان فرا گرفته است.

حدیث اول: در این روایت می خوانیم: عَن أَبِی عَبدِ اللَهِ ع قَالَ اِنَهُ قَالَ لِی أَبِی ع لَا بُدَ لِنَار مِن آذَربِیجَانَ لَا یَقُومُ لَهَا شَیء وَ اِذَا کَانَ ذَلِکَ فَکُونُوا أَحلَاسَ بُیُوتِکُم وَ أَلبِدُوا مَا أَلبَدنَا فَاِذَا تَحَرَکَ مُتَحَرِکُنَا فَاسعَوا اِلَیهِ وَ لَو حَبواً وَ اللَهِ لَکَأَنِی أَنظُرُ اِلَیهِ بَینَ الرُکنِ وَ المَقَامِ یُبَایِعُ النَاسَ عَلَی کِتَاب جَدِید عَلَی العَرَبِ شَدِید وَ قَالَ وَیل لِطُغَاهِ العَرَبِ مِن شَر قَدِ اقتَرَبَ. (الغیبه نعمانی، ص194)

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام و ایشان از پدر بزرگوارشان امام محمد باقر علیه السلام نقل می کنند که فرمود: پدرم مرا فرمود به ناچار در آذربایجان آتشی روشن شود که هیچ چیز در مقابلش نتواند ایستاد و چون چنین شود، خانه نشین باشید و تا ما در خانه نشسته ایم شما نیز بنشینید و چون کسی که از طرف ما حرکت می‌کند (فعالیت خود را آغاز کرد) به سوی او روانه شوید، هر چند با دست و سر زانو باشد، به خدا قسم گویی او را می‌بینم که در میان رکن و مقام از مردم به کتاب جدید بیعت می‌گیرد و بر عرب سنگین خواهد آمد و فرمود وای بر حال ستمگران عرب از شری که نزدیک شده است.

حدیث دوم: در روایتی مشابه می خوانیم ابوبصیر از امام باقر علیه السلام نقل کرد «یَقُومُ القَائِمُ بِأَمر جَدِید وَ کِتَاب جَدِید وَ قَضَاء جَدِید عَلَی العَرَبِ شَدِید لَیسَ شَأنُهُ اِلَا السَیفَ لَا یَستَتِیبُ أَحَداً وَ لَا یَأخُذُهُ فِی اللَهِ لَومَهُ لَائِم. «آن قائم، به امری نوین و کتابی تازه و قضایی جدید قیام خواهد کرد که بر عرب سخت گران است (یا سخت خواهد گرفت) او را کاری جز با شمشیر نیست، توبه هیچ کس را نمی پذیرد، و در کار خدا از ملامت هیچ شخص خرده گیری باک ندارد». امام صادق علیه السلام نیز در روایتی از عبارت امر جدید استفاده می کند «اِذَا قَامَ القَائِمُ ع جَاءَ بِأَمر جَدِید کَمَا دَعَا رَسُولُ اللَهِ ص فِی بُدُوِ الاِسلَامِ.» یعنی که قائم قیام می کند، امر جدیدی می آورد، همان گونه که رسول خدا در ابتدای اسلام دعوت کرد.

حدیث سوم: در روایتی درباره سیره امام تصریح دارند چنان می کند که رسول خدا صلی اللَه علیه و آله رفتار می کرد، آنچه قبل از او بوده همه را ویران می کند همان گونه که رسول خدا صلی اللَه علیه و آله شالوده دوران جاهلیت را ویران ساخت و اسلام را از نو آغاز می کند». سَأَلتُهُ عَن سِیرَهِ المَهدِیِ کَیفَ سِیرَتُهُ فَقَالَ یَصنَعُ کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَهِ ص یَهدِمُ مَا کَانَ قَبلَهُ کَمَا هَدَمَ رَسُولُ اللَهِ ص أَمرَ الجَاهِلِیَهِ وَ یَستَأنِفُ الاِسلَامَ جَدِیداً.

حال این دو شبهه اتفاق می افتد که اگر امام کتاب جدید می آورد، آیا این قرآنی که نزد ماست، تحریف شده است؟ آیا کتاب جدید و امر جدید به معنای شریعت و دین جدید است؟ 

بهره برداری بهاییان و احمدالحسن از حدیث کتاب جدید

بهاییان با استناد به همین احادیث معتقدند که دین اسلام نسخ شده و بهاءالله همان فردی است که دین جدید و کتاب جدید آورده است. احمد اسماعیل بصری معروف به احمد الحسن از مدعیان دروغین مهدویت، منطبق با همین احادیث ادعای شارعیت می کند. او با استناد به روایت «یَقُومُ القَائِمُ بِاَمر جَدِید وَ کِتَاب جَدِید» قائم را دارای مقام شارعیت دانسته و خود را دارای مقام شارعیت می‌داند؛ لذا احکام جدید را به کتاب شرایع الاسلام محقق حلی اضافه کرده است که مبنای فقهی افراد این جریان شده است؛ مثلاً وضوی پا را حلقوی می‌گیرند؛ در شهادتین شهادت رابعه دارند. در رکعت چهارم باید حتماً حمد خوانده شود و بدعت‌هایی از این دست.

در توضیح باید بگوییم همان گونه که دو معنا از «جدید» نزد اهل لغت استنباط شد: 1. نو بودن 2. تجدید کردن. 

وصی هیچ گاه شریعت و کتاب جدید نمی آورد

با پذیرفتن معنای «نو بودن»، یعنی امام علیه السلام امر نوین، کتاب نوین و اسلامی نوین می‌آورند که تا قبل از آن نبوده است. در این باره می‌توان گفت دینی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آورد، تمام دین بود و ایشان نیز خاتم الأنبیاء هستند. بنابراین یک وصی طبق قاعده الهی نمی تواند کتابی نوین یا اسلامی نوین بیاورد. پس افرادی همچون علی محمد باب و احمد حسن بصری و فرقه‌شان، برای توجیه رفتار عوام‌فریبانه خود استناد به این روایت می‌کنند، مدعی وصایت پیامبر و از سویی مدعی تشریع هستند، در حالی که این دو در تعارضند؛ معنای شارعیت این است که به طور مستقل دارای شریعت است و معنای وصایت غیر از این است. وصی بایستی وصایت پیامبر را با حفظ امانت انجام دهد و دین و شریعت پیامبر را تغییر ندهد؛ باور به شارعیت قائم، نادرست و با انبوهی از آیات و احادیث در تقابلی آشکار است. (هوشیار، احمد الحسن و ادعاهای گزاف مهدویت، قائمیت و شارعیت!)

دلایل عدم تحریف قرآن

ضمن آنکه اگر معنا شود که قرآن جدید می‌آورند؛ که این احتمال قطعاً باطل است. چرا که امت اسلامی اتفاق دارند که قرآن نقصان و اضافه ندارد و تحریف نشده و نخواهد شد؛ زیرا اول اینکه قرآن متواتر است و مکتوبی است که مسلمانان از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدند و علی رغم اینکه عده ای قصد ایجاد تحریف در آن داشتند، با تلاش مسلمانان این اقدام میسر نشد؛ به تصریح علمای اهل تسنن عمر از جمله افرادی بود که به مراتب و با توجیهات عجیب قصد ایجاد تحریف در قرآن داشت که مشهورترین آنها آیه رجم و بعد آیه 100 سوره توبه بود. (صحیح بخاری، ج 8، صص 208 211، باب رجم الحبلی؛ صحیح مسلم، ج 4، ص 167 و ج 5، ص 116) دوم آنکه خود قرآن تصریح دارد «اِنَا نَحنُ نَزَلنَا الذِکرَ وَ اِنَا لَهُ لَحافِظُون»؛ یعنی ما ذکر را نازل کردیم و ما آن را محافظت می کنیم. سوم آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله دعوت به ثقلین یعنی قرآن و عترت کردند؛ اگر قرآن تحریف می شد، این شاخص هیچ گاه از سوی نبی حکیم مطرح نمی شد. چهارم آنکه با سایر روایات تفسیری در قرن های بعد تعارض ندارد، از جمله تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام.

نکته دیگر اینکه آوردن کتاب جدید همیشه به معنای کتابی در عرض قرآن نیست بلکه ما کتاب هایی مانند «جامعه» امیر مؤمنان علیه السلام و «مصحف» فاطمه سلام الله علیها را داریم که اتفاقاً شرح و توضیح آیات قرآن هستند. حال آوردن کتاب جدید از سوی امام علیه السلام نمی تواند به معنای قرآن جدید باشد.

امام سنت و فرائض را احیاء و تجدید می کنند

دومین معنا برای این دست احادیث، معنای «تجدید» و احیای آموزه‌های کتاب است، همچنان که اشاره شد، خلیل بن احمد در العین جدید را به معنای مُجَدَد یا تجدید شده نیز در نظر گرفته است. این معنا را می‌توان در ادعیه‌های معتبر یافت، از جمله در فرازی از دعای ندبه که خطاب به امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) از زبان امام صادق علیه‌السلام می‌گوییم «أَینَ المُدَخَرُ لِتَجدِیدِ الفَرائِضِ وَ السُنَنِ؟»؛ کجاست آن ذخیره برای تجدید فریضه‌ها و سنت‌ها. یا در فرازی از دعای عهد امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم «وَ مُجَدِداً لِمَا عُطِلَ مِن أَحکامِ کِتابِکَ»؛ و تجدیدکننده آنچه از احکام کتابت تعطیل شده است.

از این دو فراز می‌توان فهمید که امام علیه‌السلام فرائض یا واجبات، سنت‌های نبوی و احکام تعطیل‌شده کتاب خدا را تجدید یا به تعبیر امروزی احیاء می‌کنند. این مسأله نشان می‌دهد در فرآیند آخرالزمان بسیاری از فرائض و سنت‌ها و احکام کتاب خدا یا به فراموشی سپرده می‌شوند و یا مورد تحریف قرار می‌گیرند.

با این حال به نظر می رسد باید به ابعاد دیگر این دست از احادیث نگاه کرد و آن را مورد واکاوی و تحقیق قرار داد.