ممنوعیت فراموش‌شده؛ خیابان‌ها ویترین اسامی و واژه‌های بیگانه

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، هر از چندگاهی قانون «ممنوعیت به‌کارگیری اسامی‌، عناوین و اصطلاحات بیگانه‌» که در سال 1375 تصویب شده، به بهانه‌های مختلف بر سر زبان‌ها می‌افتد و همیشه انتقاد و جدل به دلیل اجرا نشدن درست و کامل آن به دلایلی از جمله نبود نظارت کافی متولیان و گاه برخورد سلیقه‌ای با افراد وجود دارد.

حتی این موضوع در موارد بسیاری مورد انتقاد و اعتراض غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بوده است. او در یکی از نشست‌های پاسداشت زبان فارسی گفته بود: در برخی مواقع دچار تظاهر به فرنگی‌مآبی شده‌ایم. تولیدکننده داخلی گاهی برای اینکه کالای خود را به فروش برساند، از اسامی بیگانه استفاده می‌کند و از حروف فارسی استفاده نمی‌کند. این رفتار یک بیماری فرهنگی است و باید برای آن برنامه‌های گسترده داشت و برای حل آن باید از آموزش و پرورش آغاز کرد.

اما قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی‌، عناوین و اصطلاحات بیگانه چه می‌گوید؟ به منظور حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و معارف و فرهنگ اسلامی‌، دستگاه‌های قانونگذاری‌، اجرایی و قضائی کشور و سازمان‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی و تمام شرکت‌هایی که شمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است و تمام شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مذکور در بند (د) تبصره (22) قانون برنامه دوم توسعه موظفند از به کار بردن کلمات و واژه‌های بیگانه در گزارش‌ها و مکاتبات‌، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌های رسمی خودداری کنند و همچنین استفاده از این واژه‌ها روی کلیه تولیدات داخلی اعم از بخش‌های دولتی و غیردولتی که در داخل کشور عرضه می‌شود ممنوع است‌.

در تبصره‌های این ماده واحده آمده است: «کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و اماکن تولیدی و خدماتی و تجاری موظفند ظرف مدت دو سال از تاریخ ابلاغ این قانون اسامی تولیدات و ظرف مدت یک سال نام اماکن خود را به نام‌ها و واژه‌های غیربیگانه برگردانند.

حتی برای ثبت شرکت در اداره کل ثبت شرکت‌ها، این موضوع مورد تأکید بوده که «نام‌هایی که در آن اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه استفاده شده باشد» تأیید نمی‌شود. این موضوع هم مورد تأکید بوده که هنگامی که در یک نام پیشنهادی، ترکیبی از دو واژه فارسی، تداعی‌کننده یک واژه بیگانه باشد، امکان ثبت وجود ندارد و واژه‌های بیگانه یا غیرمتعارف یا مخفف فقط در صورتی قابل استفاده در نام شخص حقوقی است که مورد تأیید فرهنگستان باشند.

مطابق دستور العمل 11 ماده‌ای که در جلسه هشتم مورخ پانزدهم اسفند 1396 به تصویب شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی رسیده است، صدور مجوز نصب تابلو بر عهده شهرداری و تشخیص رعایت اجرای قانون و مفاد دستورالعمل برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

شهرداری‌ها و مراجع صدور مجوز فعالیت به عنوان متولیان ذی‌ربط و پلیس اماکن به عنوان ضابط اجرایی، موظف به همکاری با این وزارتخانه هستند.

این قانون سال 1375 ابلاغ و لازم الاجرا شده و امروز حدود 30سال است که از مهلت 2ساله برای اصلاح نام اماکن و انتخاب نام و واژه‌های غیربیگانه برای آنها می‌گذرد؛ در این 3دهه، نه‌تنها وضع عناوین و اسامی این اماکن بهبود پیدا نکرد، که رفته رفته شاهد این هستیم که برخلاف هدف اصلی این قانون، اسامی، کلمات و واژگان بیگانه بخش قابل توجهی از تمام این عرصه‌ها را به خود اختصاص داده است.

زبان صرفاً ابزار ارتباطی نیست

محمود اکرامی کارشناس حوزه زبان و فرهنگ در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به افزایش استفاده از اسامی و واژه‌های بیگانه در تبلیغات، رسانه‌ها و برندها، نسبت به پیامدهای فرهنگی و اجتماعی این روند هشدار داد. وی با بیان اینکه زبان صرفاً ابزار ارتباطی نیست، گفت: زبان مجموعه‌ای از نمادها و نشانه‌هایی است که معنا و مفاهیم را منتقل می‌کند و از این‌رو، دارای ارزش فرهنگی و هویتی است. استفاده گسترده از واژه‌های بیگانه می‌تواند به مرور منجر به انقطاع فرهنگی شود؛ همان‌گونه که در تاجیکستان، استفاده از زبان غیرفارسی باعث شده است نسل جدید توانایی خواندن متون فارسی را از دست بدهد.

این جامعه‌شناس گفت: زبان هر ملت بخش مهمی از هویت فرهنگی، دینی و ملی آن است و تغییر در زبان به معنای تغییر در فرهنگ و هویت جامعه است.

به گفته وی، ورود واژگان بیگانه در نتیجه عواملی مانند مهاجرت، تجارت، تحصیل در خارج از کشور و تمایل به تفاخر زبانی رخ می‌دهد. این روند، اگر در حد محدود باشد، می‌تواند زبان را پویا و روزآمد کند، اما در صورت گسترش بیش از حد، خطر از بین رفتن ساختار زبانی را در پی دارد. در صورت تداوم این روند، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، تصور کنیم به زبان فارسی سخن می‌گوییم، در حالی که 90 درصد واژه‌ها غیرفارسی باشند.

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی در صیانت از زبان، گفت: هرچند فعالیت فرهنگستان ضروری است، اما پویایی واقعی زبان زمانی محقق می‌شود که نویسندگان و شاعران در خلق واژه‌های جدید مشارکت فعال داشته باشند. واژه‌های تازه باید از دل فرهنگ مردم بیرون بیایند و از نظر زیبایی‌شناسی، روانی و کاربردی بودن با نیازهای جامعه هم‌خوانی داشته باشند. واژه‌ای که در زندگی روزمره مردم به کار نرود، ماندگار نخواهد شد.

شاعران و نویسندگان باید واژه‌سازی کنند / واژه‌ای که در ادبیات روزمره استفاده نشود، ماندگار نیست

اکرامی با تأکید بر لزوم حفظ و تقویت زبان فارسی گفت: برای غنی‌تر شدن زبان فارسی باید از ظرفیت‌های زبانی و فرهنگی اقوام ایرانی استفاده شود. بسیاری از گویش‌ها و زبان‌های محلی می‌توانند واژه‌های اصیل و بومی را جایگزین واژه‌های بیگانه کنند. یکی از دلایل ناکامی برخی واژه‌های جایگزین فرهنگستان، عدم کاربرد آن‌ها در میان مردم، نویسندگان و شاعران است. واژه‌ای که در ادبیات، گفتار روزمره یا سخنرانی‌ها به کار نرود، ماندگار نخواهد شد.

این کارشناس ادبیات با بیان اینکه زبان فارسی ظرفیت بالایی در واژه‌سازی دارد، افزود: اگر شاعران و نویسندگان مورد حمایت قرار گیرند و برای واژه‌سازی تشویق شوند، می‌توانند زبان را به‌طور طبیعی و کاربردی گسترش دهند. حتی اختصاص پاداش‌های کوچک به تولیدکنندگان واژه‌های جدید می‌تواند تأثیرگذار باشد.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به تأثیر تبلیغات و برندهای تجاری خارجی بر زبان فارسی گفت: استفاده از واژه‌های بیگانه در تابلوها و بیلبوردها باعث تغییر ذائقه زبانی جامعه و تضعیف هویت ملی می‌شود. هنگامی که حتی نهادهای رسمی از واژه‌های غیرفارسی مانند "پلتفرم" در تابلوهای خود استفاده می‌کنند، اجرای قانون منع به‌کارگیری واژه‌های بیگانه بی‌معنا می‌شود.

وی تأکید کرد: برای حفظ هویت زبانی کشور، ابتدا باید دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی خود به استفاده از واژه‌های فارسی پایبند باشند و سپس اجرای قانون از سوی سایر بخش‌ها مطالبه شود.

شهرداری نباید برای تابلوی دارای واژه غیرفارسی، مجوز صادر کند

عضو شورای گسترش زبان فارسی صداوسیما با اشاره به اهمیت پاسداشت زبان فارسی گفت: زبان فارسی، بخش جدایی‌ناپذیر از هویت ملی ایرانیان است و حفاظت از آن وظیفه‌ای همگانی محسوب می‌شود. قانون منع به‌کارگیری واژه‌های بیگانه وظایف مشخصی برای نهادهایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پلیس و شهرداری‌ها تعیین کرده است. طبق این قانون، شهرداری‌ها نباید مجوز نصب تابلوهای دارای عبارات غیرفارسی را صادر کنند و در صورت تخلف، دستگاه‌های نظارتی باید برخورد کنند.

این کارشناس با انتقاد از بی‌توجهی برخی نهادهای دولتی به اجرای این قانون اظهار کرد: در حالی‌که شهرداری‌ها باید خود الگوی به‌کارگیری زبان فارسی باشند، در برخی ساختمان‌ها از واژه‌های غیرفارسی در تابلوها استفاده می‌شود. این دوگانگی موجب تضعیف قانون و بی‌اثر شدن آن می‌شود. هویت ملی هر ملت بر پایه مؤلفه‌هایی چون سرزمین، پرچم، نهادهای ملی و زبان شکل می‌گیرد. زبان فارسی ستون اصلی این هویت است و باید از آن مانند میراث فرهنگی ملی محافظت شود.

این استاد مردم‌شناسی گفت: زبان فارسی باید به دغدغه عمومی مردم تبدیل شود. همان‌طور که جامعه نسبت به میراث ملموس مانند تخت جمشید حساسیت دارد، باید نسبت به زبان فارسی نیز چنین احساسی داشته باشد. اگر مردم باور کنند که زبان فارسی میراث معنوی آنان است، از آن به‌طور طبیعی حفاظت خواهند کرد.

عضو شورای شهر تهران: شهرداری درباره محتوای تابلو وظیفه‌ای ندارد؛ پلیس باید اقدام کند!

سیداحمد علوی عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی درباره اینکه چرا شهرداری به وظایف خود در اجرای این قانون عمل نکرده است گفت: مسئولیت اجرای این موضوع بر عهده پلیس اماکن است.

وی ادامه داد: شهرداری فقط بر اندازه و نوع تابلو و همچنین حقوق شهر درباره آن تابلوها می‌تواند نظر دهد.

عضو شورای شهر تهران تأکید کرد که شهرداری نمی‌تواند درباره محتوا نظر دهد چرا که اصلاً تخصصی هم در این زمینه بدهد و قرار بوده این مسئله در آنجا (پلیس اماکن) انجام شود.

این اظهارات عضو شورای شهر تهران در حالی است که در متن آیین‌نامه اجرایی ماده 17 قانون «ممنوعیت به‌کارگیری اسامی‌، عناوین و اصطلاحات بیگانه‌» این وظایفت برای شهرداری‌ها تعیین شده است:

1_ شهرداری، با همکاری مراجع صدور مجوز فعالیت، اطلاعات لازم را در مورد قانون ممنوعیت و آیین‌نامه اجرایی و مفاد این دستورالعمل در اختیار متقاضیان اخذ تابلو و نیز متصدیان قرار خواهد داد.

2_ شهرداری مجوز نصب تابلو را زمانی صادر خواهد کرد که متقاضی تأییدیه نام و طرح تابلو را از ادارات کل اخذ کند و به شهرداری ارائه دهد.

3_ شهرداری بر تابلوهای نصب‌شده، از نظر مطابقت با دستورالعمل، نظارت خواهد کرد و ضمن جلوگیری از ادامه نصب تابلوهایی که منطبق با دستورالعمل نیست، واحدهای ذی‌ربط را برای اخذ تأییدیه نام و طرح به سامانه ارجاع خواهد داد.

4_ شهرداری، با توجه به وظیفه نظارتی دائم خود، در هنگام صدور مجوز نصب تابلو برای فروشگاه‌ها یا اماکن جدید یا فروشگاه‌ها و اماکنی که قصد تغییر تابلوی خود را دارند، مفاد این دستورالعمل را رعایت می‌کند.

پلیس اماکن تهران: هر تابلویی که ببینیم برخورد می‌کنیم!

سرهنگ علی رفیعی رئیس پلیس اماکن تهران بزرگ نیز در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، گفت: ما همکاری خیلی خوبی در این زمینه با وزارت ارشاد داریم. تابلوها، برندها و عناوین موردنظر وزارت ارشاد به ما اعلام می شود و همکاران ما پس از مستندسازی، مهلتی را به متصدیان واحد صنفی می‌دهند؛ در این بازه زمانی اگر تخلف مربوطه اصلاح شد و مستندات آن را به پلیس دادند، پرونده بسته می‌شود و مراتب را به وزارت ارشاد اعلام می‌کنیم. در غیر اینصورت تا زمانی که تابلو عوض نشود، واحد صنفی در حالت پلمب می‌ماند.

رفیعی گفت: در کنار گزارش‌های وزارت ارشاد، ما یک واحد جداگانه هم داریم که درخصوص انتظام‌بخشی به واحدهای صنفی هست؛ هر تابلویی را که واژه‌های بیگانه در آن استفاده شده باشد و یا واژه‌ای باشد که معنای فارسی نداشته باشد و به هر صورت یک ناهنجاری محسوب شود را هم بدون اینکه نامه‌ای از ارشاد به ما واصل شده باشد، به طور مستقیم برخورد می‌کنیم.

رئیس پلیس اماکن تهران بزرگ در حالی از مستندسازی و مهلت به متصدیان واحدهای صنفی متخلف در این زمینه برای اصلاح موارد مربوطه خبر داده است که طبق ماده 16 آیین‌نامه اجرایی این قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در صورت اطلاع یا مشاهده تخلف از مفاد مواد (12) و (14) این آیین‌نامه طی اخطاریه به متخلف ضمن بیان مورد یا موارد تخلف‌، 15 روز مهلت تعیین می‌کند تا رفع تخلف صورت گیرد و چنانچه پس از پایان مدت مذکور، تخلف رفع نشده باشد مراتب را به حوزه انتظامی محل اعلام می کند تا نسبت به تعویض نشانه‌ها و تغییر اسامی، عناوین و یا نوشتار اقدام لازم به عمل آید. در صورت تکرار تخلف مراتب از طریق مراجع قضایی برای اعمال مجازات‌های بند (ج‌) و (د) تبصره (8) قانون منعکس خواهد شد.

به عبارت دیگر، برخلاف گفته سرهنگ رفیعی، مستندسازی تخلف و ارائه مهلت به واحد صنفی برای اصلاح و رفع تخلف، در حیطه اختیارات و وظایف وزارت ارشاد است و وقتی این نهاد گزارش تخلف را به پلیس اماکن ارجاع می‌دهد به منزله استنکاف و خودداری واحد صنفی از اصلاح تابلو و رفع تخلف است که در این مرحله پلیس اماکن طبق ماده 16 آیین‌نامه، باید نسبت به تعویض علائم و تغییر اسامی، عناوین و نوشتار اقدام کند، نه اینکه اقدامات پیشین وزارت ارشاد در مستندسازی و تعیین مهلت را دوباره تکرار کند.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، در میان بلبشوی استفاده واحدهای تجاری در شهرهای مختلف از اسامی و واژگان غیرفارسی یا بیگانه‌نمایی با استفاده از برخی واژه‌ها، اظهارات قابل تأمل نشان می‌دهد که مسئولان مرتبط چقدر از واقعیتی که در معابر رخ می‌دهد فاصله دارند.

طبیعتاً تا وقتی که نهادهای ناظر از وجود یک واحد تجاری با تابلوی غیرفارسی بی‌خبر باشند یا اساساً مانند عضو شورای شهر تهران وظیفه‌ای را متوجه نهادی مثل شهرداری در این زمینه ندانند، به طریق اولی، از اتفاقاتی هم که داخل بسیاری از این واحدهای صنفی رخ می‌دهد هم بی‌اطلاع هستند.

تصاویر زیر برخی از مجتمع‌های تجاری و واحدهای صنفی نقاط مختلف تهران و اتفاقاً در مجموعه‌های زیرنظر برخی دستگاه‌های ناظر بر اجرای همین قانون را نشان می‌دهد که از اسامی غیرفارسی استفاده کرده‌اند.