مناطق آزاد چگونه به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی می رسند؟

خبرگزاری تسنیم- مناطق آزاد تجاری در ایران با مأموریت‌هایی مانند جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه صادرات غیرنفتی، ایجاد اشتغال پایدار و انتقال فناوری شکل گرفته‌اند، اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد که بسیاری از این اهداف هنوز محقق نشده یا با چالش‌های جدی مواجه هستند.

پرسش اساسی این است: چگونه می‌توان حال مناطق آزاد کشور را بهتر کرد تا این مناطق به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی و منطقه‌ای برسند؟

نخستین گام بازتعریف مأموریت‌ها و شفاف‌سازی کارکرد مناطق آزاد است. اگر این مناطق صرفاً به واردات کالاهای مصرفی و فعالیت‌های غیرمولد محدود شوند هرگز به موتور توسعه اقتصادی تبدیل نخواهند شد.

بنابراین، بازگشت به فلسفه وجودی مناطق آزاد یعنی تولید صادرات‌محور، جذب سرمایه‌گذاری مولد و ایجاد زنجیره ارزش واقعی، ضروری است. تجربه کشورهای موفق در حوزه مناطق آزاد، مانند چین و امارات، نشان می‌دهد که تمرکز بر صادرات فناوری‌محور و صنایع استراتژیک کلید موفقیت است.

گام دوم اصلاح ساختارهای مدیریتی است. مناطق آزاد نیازمند مدیرانی کارآمد، متخصص، آشنا به قوانین تجارت بین‌الملل و دیپلماسی اقتصادی هستند. ایجاد کمیته‌های جذب سرمایه‌گذاری با حضور کارشناسان حرفه‌ای، تحلیلگران بازار جهانی و متخصصان بازاریابی بین‌الملل می‌تواند حلقه مفقوده سال‌های گذشته را جبران کند. شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها، کاهش بروکراسی و پاسخگویی دقیق به سرمایه‌گذاران، اعتماد فعالان اقتصادی را افزایش خواهد داد.

عامل سوم توسعه زیرساخت‌های هوشمند و لجستیکی است. مناطق آزاد کشور بدون دسترسی به بنادر خشک، شبکه ریلی پیشرفته، مناطق پشتیبان صنعتی و خدمات دیجیتال یکپارچه نمی‌توانند نقش مؤثری در زنجیره تأمین جهانی ایفا کنند.

از این رو سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نوین به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل، فناوری اطلاعات، ارتباطات و انبارداری هوشمندو... نقشی تعیین‌کننده در افزایش رقابت‌پذیری این مناطق دارد.

در این بین بخش خصوصی باید از حاشیه به متن اقتصاد مناطق آزاد وارد شود. تجربه جهانی نشان داده بدون حضور فعال و سرمایه‌گذاری واقعی بخش خصوصی، مناطق آزاد کارکردی جز هزینه‌تراشی ندارند. ایجاد بسته‌های حمایتی شفاف، تضمین امنیت سرمایه، کاهش ریسک‌های حقوقی و ایجاد مشوق‌های مالی و مالیاتی، کلید جذب مشارکت جدی بخش خصوصی خواهد بود.

در نهایت، دیپلماسی اقتصادی فعال می‌تواند به مناطق آزاد ایران جان تازه‌ای ببخشد. همکاری با کشورهای همسایه، ایجاد پیوندهای تجاری فرامرزی، بهره‌برداری از معاهدات بین‌المللی و حضور در نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های جهانی، زمینه‌ساز ورود سرمایه و فناوری و تقویت صادرات غیرنفتی خواهد بود.

به‌طور خلاصه حال خوب مناطق آزاد در گرو ترکیب سه عنصر است: مدیریت کارآمد و شفاف، سرمایه‌گذاری مولد و زیرساخت‌های هوشمند. اگر این سه ضلع با هم فراهم شوند، مناطق آزاد ایران می‌توانند به جایگاه واقعی خود یعنی موتور محرک توسعه اقتصادی، پایگاه صادرات غیرنفتی و سکوی پرش به بازارهای جهانی دست یابند.

کمال ابراهیمی کاوری، مدرس دانشگاه و تحلیلگر مناطق آزاد