مهاجرت ماهانه 200 پرستار از کشور / «می‌گویند آمار نده برای مهاجرت‌مان سنگ‌اندازی می‌کنند»

مستوره برادران نصیری: هرچند که طی ماه‌های اخیر درباره مهاجرت پزشکان بارها هشدار داده شده، اما آنچه که به اندازه مهاجرت پزشکان مهم است و شاید کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، مهاجرت گروه‌های پیراپزشکی خصوصا پرستاری است.

مهاجرت نیروی انسانی در بخش سلامت که به آن فرار مغزهای پزشکی گفته می‌شود، بحران جهانی نیروی کار در بخش بهداشت و درمان شناخته می‌شود. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی،3.2 میلیون نفر از پرستاران شاغل در 86 کشور دنیا، مهاجر هستند. سهم نیروی انسانی متخصص خارجی در نظام سلامت انگلیس،12 درصد، در آمریکا 17 درصد و در مجموع کشورهای عضو اتحادیه اروپا 11 درصد گزارش شده است.

در ایران آمار مهاجرت پرستاران دقیق و شفاف نیست، اما محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار، براساس آنچه که آمار درخواست گواهی goodstanding (گواهی گود استندینگ، سندی برای اثبات عدم سوءپیشینه یک پرستار، پزشک یا کارکنان پیراپزشکی دیگر برای کشور مقصد است) می‌داند، می‌گوید:«فقط براساس این آمار دست‌کم سالانه 2500 تا 3000 پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند، درواقع ماهانه حدود 200 پرستار کشور را ترک می‌کنند، البته این آمار هم دقیق نیست، چون برخی شخصی و یا راه‌های دیگری برای مهاجرت اقدام می‌کنند.»

از مهاجرت ما نگویید

دبیرکل خانه پرستار هرچند که آمار مهاجرت پرستاران را اعلام می‌کند اما تاکید می‌کند که همکاران پرستارش، از اعلام این آمار دل‌خوشی ندارند، او می‌گوید:«همکارانم می‌گویند آمار از مهاجرت پرستاران را اعلام نکنید، چون بجای اینکه مشکلات را حل کنند، سنگ‌اندازی می‌کنند برای موسسات کاریابی و راه‌های مهاجرت تا پرستاران برای خروج از کشور دچار مشکل شوند.»

رصدخانه مهاجرت ایران در سالنامه مهاجرتی سال 1401 بر اساس نتایج یک مطالعه در سال 2016 با عنوان «مهاجرت پرستاران: علل و مشکلات» اعلام می‌کند که برخی از روش‌هایی که در برخی کشورها برای جلوگیری از مهاجرت نیروهای حرفه‌ای پرستاری و پزشکی به کار می‌رود، جلوگیری از فرآیند استخدام و اخذ ویزا است. در مقابل، برخی از تحقیقات به این واقعیت اشاره کرده‌اند که محدودکردن مهاجرت و ممانعت از این روند صرفا وضعیت را بدتر می‌کند. با این حال، اجرای یک برنامه مهاجرتی سازمان‌یافته و از پیش برنامه‌ریزی شده می‌تواند به حفظ نیروهای تحصیل کرده کمک کند.

نکته مهم در همین جمله پایانی این گزارش است، یعنی نبود یک برنامه سازمان‌یافته و درست برای حفظ نیروهای کار در کشور، درحالی که فعلا برنامه‌ها با محدویت‌هایی نظیر سنگ‌اندازی در دادن مدرک فارغ‌التحصیلی، حذف برخی از آزمون‌های زبان و... متمرکز شده است.

پرستاران به کجا می‌روند؟

به منظور بررسی میزان مهاجرت و عوامل موثر بر فعالیت نیروی انسانی حوزه سلامت، یک مطالعه پیمایشی در تابستان 1401 از سوی رصدخانه مهاجرت انجام شد. در این مطالعه، با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، لینک پرسشنامه در بین گروه‌های دانشجویی، اعضای هیات علمی، کارکنان و شاغلین حوزه بهداشت و درمان کشور توزیع شد.

براین‌اساس بیش از 50 درصد از شرکت‌کنندگان درباره عوامل مهاجرت در حوزه سلامت، معتقد بودند بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، وجود فساد نهادینه شده در کشور و شیوه حکمرانی مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت است. حدود 50 درصد از شرکت‌کنندگان دانشجو و شاغل در بخش‌های سلامت این تحقیق هم معتقدند که خارج از ایران کیفیت زندگی بهتری در انتظار آنهاست و فقط دو درصد برای پیوستن به خانواده و آشنایان قصد خروج از کشور را دارند.

به گفته دبیرکل خانه پرستار کشورهای مقصد مهاجرت برای پرستاران آلمان، آمریکا، استرالیا و کانادا هستند.

براساس اعلام رصدخانه مهاجرت تا سال 2018، چهار هزار پرستار ایرانی و 8 هزار پزشک و جراح ایرانی در کشور آمریکا مشغول به کار بوده‌اند که قطعا این آمار در حال حاضر افزایش یافته است.

همچنین طبق سرشماری سال 2018 آمریکا،29 هزار ایرانی در بخش بهداشت و درمان آمریکا فعال بوده اند که 24 هزار نفر آنها در مشاغل تخصصی و پنج هزار نفر آنها در مشاغل مراقبتی مشغول به فعالیت بوده‌اند. در میان آنها، هشت هزار نفر پزشک و جراح بوده‌اند که 26 درصد فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می‌دهند. ایرانیان از نظر فعالان در بخش سلامت آمریکا در جایگاه بیست و یکم در میان مهاجران این بخش قرار دارند.

همچنین از نظر نسبت پزشکان در فعالان بخش سلامت با 26 درصد در جایگاه پنجم پس از کشورهای پاکستان، هند، مصر و تایوان قرار دارند.

دلایل مهاجرت

دلایل مهاجرت از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. اما در این میان دلایل مشترکی هم وجود دارد؛ عواملی مانند فقدان خدمات اولیه، بیکاری بالا، مسکن نامناسب، دستمزد پایین، آینده شغلی نامطمئن، خشونت در محل کار، بی‌ثباتی سیاسی و جنگ عواملی هستند که در مهاجرت متخصصان حوزه بهداشت تاثیر می‌گذارند. همچنین، ارائه خدمات مناسب، نرخ بیکاری پایین، دستمزد بهتر، آینده شغلی، شرایط کاری بهتر و رضایت شغلی بیشتر، مهمترین مشوق در مقابل کمبود امکانات در کشور مبدا هستند. این عوامل نیز در گزارش رصدخانه مهاجرت قید شده است.

شریفی مقدم اما این دلایل را در کشور ما بیشتر از هر چیز تبعیض و وضعیت مالی می‌داند و می‌گوید:«علت اصلی این اندازه اقبال پرستاران برای خروج از کشور دافعه و مشکلات موجود در نظام سلامت است. حقوق پرستاران در سایر کشورها از 4 هزار تا 8 هزار دلار است. در کشور ما حداقل و حداکثر حقوق پرستاران 6 تا 12 میلیون تومان است، یعنی حداکثر 300 دلار در ماه.»

به گفته او استانداردهای کار و خدمات را هم در نظر بگیریم باز هم ماندن و کار کردن در نظام سلامت مقرون به صرفه نیست، چرا که براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، تعداد پرستار برای هر هزار نفر جمعیت، با شاخص حداقل، متوسط و حداکثر، 3، 5-6 و 9-10 پرستار است، در حالی که در کشور ما برای هر هزار نفر 1.6 پرستار مشغول به کار هستند.

دبیرکل خانه پرستار همچنین تاکید می‌کند:«بزرگترین مشکل پرستاران در ایران تبعیض است، در اکثر کشورهای دنیا اختلاف حقوق پرستاران و پزشکان به این شکل است که پزشکان 1.5 تا 3 برابر پرستاران درآمد دارند. در ایران در حقوق ثابت، پرستاران در نهایت 12 میلیون و پزشکان چند ده میلیون می‌گیرند که این اختلاف اتفاقا پذیرفته شده هم هست، اما در بحث کارانه، اختلاف بین این دو گروه بالای صد برابر است.‌»

شریفی مقدم با اشاره به این مشکلات نسبت به خروج نیروهای با کیفیت پرستاری از کشور نگران است و نسبت به آینده این وضع در کشور هشدار می‌دهد.

هشداری که اتفاقا در گزارش سالنامه رصدخانه سلامت در سال 1401 نیز به روشنی بیان شده است: «کاهش کیفیت نیروهای نظام سلامت به دلیل مهاجرت از این منظر قابل توجه است که در اغلب موارد توانمندترین و مستعدترین این دسته از فارغ‌التحصیان می‌توانند مسیر مهاجرت را با موفقیت طی کنند. از سوی دیگر درحالی‌که نتیجه گزارش پیمایش {گفته شده} نشان داده است که تمایل به مهاجرت در میان دانشجویان و اساتید و شاغان علوم پزشکی بسیار بالا است. باید توجه داشت که معمولا تعداد محدودی از این افراد واقعا م‌یتوانند مهاجرت کنند. اما نکته نگران‌کننده این است که افرادی که باقی می‌مانند و تمایل زیادی به مهاجرت دارند، به همان میزان نسبت به کار در نظام سلامت کشور بی‌انگیزه می‌شوند. این افراد به دلایلی خروج از نظام سلامت ایران را انتخاب کرده‌اند اما فرصت مهاجرت برای آنها فراهم نشده است؛ ولی در عین حال، عوامل ترغیب‌کننده به خروج همچنان پابرجا مانده‌اند و این امر، از انگیزه برای خدمت در نظام سامت ایران می‌کاهد.»

و در نهایت تاکید شده است:«بر سیاست‌های جلوگیری از مهاجرت نخبگان و مدیریت عواملی که تمایل به مهاجرت را افزایش می‌دهد، تمرکز شود.»

4747