میلیاردها دلاری که فیلترینگ سوزاند
اقتصادنیوز: در ایران، فیلتر شدن اینستاگرام و تلگرام، بخشی از اقتصاد را از مدار خارج کرد. میلیون‌ها کاربر و صدها هزار کسب‌وکار حالا برای نفس کشیدن در بازار دیجیتال، هم باید هزینه بیشتری بپردازند و هم با احتمال کمترِ دیده‌شدن و فروش کمتر کنار بیایند.
به گزارش اقتصادنیوز، وقتی دسترسی به یک شبکه اجتماعی یا پیام‌رسان محبوب قطع یا محدود می‌شود، موضوع تنها مسأله‌ای رسانه‌ای یا امنیتی نیست؛ بلکه هزاران کسب‌وکار کوچک و بزرگ، میلیون‌ها کاربر و جریان اقتصادی دیجیتال کشور زیر تأثیر قرار می‌گیرند.
خبر مرتبط زمینه‌سازی برای رفع فیلتر تلگرام به روایت یک کارشناس | علت اختلال تلگرام بر روی چند کانال در ایام جنگ چه بود؟اقتصادنیوز: حامد بیدی، کنشگر و فعال حوزه اینترنت، می گوید: به نظر من شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در حال حاضر نوعی زمینه‌سازی برای رفع فیلترینگ در حال شکل‌گیری است.
در ایران، جایی که شبکه‌های اجتماعی بار اصلی تجارت آنلاین، بازاریابی، خدمات و تولید محتوا را بر دوش داشته‌اند، فیلترینگ و اختلالات مکرر اینترنت تبدیل به عاملی شده‌اند که نه فقط یک کسب‌وکار بلکه اقتصاد دیجیتال کشور را به چالش می‌کشانند.
این گزارش با نگاهی تازه، به بررسی عمیق تأثیر این محدودیت‌ها بر اقتصاد دیجیتال ایران می‌پردازد: از ضرر مالی مستقیم گرفته تا پیامدهای پنهان مانند افزایش هزینه دسترسی، افت اعتماد کاربران، کاهش اشتغال و کاهش سرمایه‌گذاری.
اقتصاد روی شانه‌های شبکه‌های اجتماعی
پیش از محدود شدن جدی دسترسی‌ها، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به‌عنوان ویترین و بازار آنلاین کسب‌وکارهای ایرانی عمل می‌کردند. آمارها نشان می‌دهد که در ابتدای سال 2025، ایران حدود 73.2 میلیون کاربر اینترنت داشته است که معادل 79.6 درصد جمعیت بوده است.
از این تعداد، حدود 48.0 میلیون حساب فعال شبکه اجتماعی وجود داشت که برابر با 52.2 درصد جمعیت کشور بود.
مطالعه‌ای قدیمی‌تر نیز نشان می‌دهد بیش از 80 درصد خریدهای آنلاین در ایران از مسیرهای پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شد.
وقتی چنین حجم عظیمی از تعامل اقتصادی بر بستر شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته، طبیعتاً بسته شدن یا سخت شدن دسترسی به آنها می‌تواند شوک بزرگی به جریان عرضه، تقاضا، و زنجیره کسب‌وکارها وارد کند.
افت فروش؛ نقطه‌ای که بیشترین ضربه خورد
کسب‌وکارهای خرد که پیش‌تر درآمد و دیده‌شدن‌شان به راحتی از طریق شبکه اجتماعی تأمین می‌شد، با کاهش بازدید، افت تعداد مشتری، دیر رسیدن پیام یا حتی قطع دسترسی مواجه شدند. این عامل به کاهش تبدیل بازدید به خرید منجر شد.
به گزارش وب‌سایت Digital Watch، افت اقتصاد دیجیتال در ایران تنها در یک ماه حدود 30 درصد گزارش شده و خسارتی معادل 170 میلیون دلار به دنبال داشته است.
همچنین، به نقل از آمار SCC و خبرگزاری ایرنا، گزارش‌ها نشان می‌دهد که فعالیت تجاری در Instagram در ایران قبل از فیلترشدن، حدود 700 هزار میلیارد ریال (بیش از 2 میلیارد دلار) در سال ارزش داشت و معادل 7.3 درصد از کل اقتصاد دیجیتال ایران تلقی می‌شد.
گزارش دیگری مدعی است که طی بازه‌ای از فیلترینگ و قطعی‌ها، ایران بیش از 1.6 میلیارد دلار خسارت اقتصادی دیده است.
تمام این اعداد نشان می‌دهند این موضوع صرفاً یک کاهش فروش نیست، بلکه زنجیره‌ای از پیامدهای اقتصادی جدی را فعال کرده است: از تعطیلی کسب‌وکارها، کاهش تبلیغات، کاهش همکاری با تأمین‌کنندگان، تا کاهش تولید.
هزینه عبور از فیلترینگ
برای ادامه دسترسی کاربران و کسب‌وکارها به شبکه‌های اجتماعی، ابزارهایی مثل VPN یا سایر روش‌های عبور از فیلتر به‌کار گرفته شدند. براساس یکی از گزارش‌ها، بازار VPN در ایران به حدود 5000 میلیارد تومان ارزش‌گذاری شده است.
همچنین گزارش دیگری نشان داده است که ایران روزانه بیش از 1 میلیون دلار از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به سبب قطعی‌ها و انسداد سرویس‌های اینترنتی از دست می‌دهد.
برای کسب‌وکار کوچک، این هزینه‌های پنهان، شامل کاهش سرعت، تأخیر در پاسخگویی، کاهش اعتماد مشتری، سرمایه‌گذاری کمتر روی تبلیغ، به‌همراه کاهش فروش، ترکیبی بسیار نگران‌کننده ایجاد می‌کند.
اقتصاد دیجیتال ایران برخلاف صنایع سنتی، وابسته به نیروی انسانی آزاد، خلاق و جوان است: تولیدکنندگان محتوا، مربیان آنلاین، فروشندگان لباس و خدمات، هنرمندان و بسیاری دیگر. گزارش‌ها نشان می‌دهند که حدود 10 میلیون نفر در ایران به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به اقتصاد دیجیتال وابسته‌اند.
اختلالات گسترده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی سبب شده است این افراد یا درآمدشان کاهش یابد، یا مجبور شوند به حوزه‌های کم‌درآمدتر مهاجرت کنند. وقتی امنیت فعالیت کاهش یابد، کارآفرینان نیز تمایل کمتری برای ورود به فضای دیجیتال دارند و سرمایه‌گذاری حاضر نیست ریسک کند.
اعتماد کاربران و کارآفرینان؛ مؤلفه‌ای که فیلتر به آن ضربه زد
اقتصاد دیجیتال بر پایه اعتماد شکل می‌گیرد: کاربر باید مطمئن باشد که صفحه فروشگاهش در دسترس است، پیامش دیده می‌شود، پرداختش انجام می‌شود. وقتی این اطمینان کاهش می‌یابد:
- کاربر ممکن است خرید نکند
- کسب‌وکار ممکن است تبلیغات را متوقف کند
- سرمایه‌گذار ممکن است از ورود صرف‌نظر کند
اقتصاد دیجیتال ایران طی سال‌های اخیر نه‌تنها فرصت رشد داشته است، بلکه به بخش مهمی از زندگی اقتصادی کشور بدل شده بود؛ اما اکنون یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایش، فیلترینگ و اختلال شبکه‌های اجتماعی است.
کاهش فروش گسترده، هزینه‌های جدید دسترسی، اختلال در ارتباط با مشتری، کاهش انگیزه تولیدکنندگان محتوا، افت سرمایه‌گذاری، کاهش اشتغال دیجیتال و کاهش اعتماد کاربران اینها خبر از تأثیری دارد که فراتر از رسانه است و به عمق اقتصاد کشور نفوذ کرده است.
اگر سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی ایران مسیر دسترسی آزادتر، زیرساخت‌های پایدارتر و قوانین شفاف‌تر را در فضای دیجیتال دنبال نکنند، احتمالاً شکاف میان اقتصاد دیجیتال ایران و جهان هر روز بیشتر خواهد شد. بازار دیجیتال ایران به ظرفیت میلیون‌ها جوان، خلاق و کارآفرین وابسته است؛ بازاری که برای رشد، نیاز به نفس کشیدن دارد، نه باقی‌ماندن فیلترینگ.
همچنین بخوانید- رشیدی کوچی: فاتحه رفع فیلتر تلگرام خوانده می شود اگر... | تلگرام با یک دستور رفع فیلتر می‌شود
- روایت‌های ضدونقیض درباره رفع فیلترینگ | «جزئیات توافق» چیست؟، «مرجع تصمیم‌گیرنده» کیست؟
- نماینده مجلس: مسئولان از پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند اما برای مردم فیلتر است / فیلترشکن‌ها ضرر دوسویه دارند
- تلگرام و اینستاگرام رفع فیلتر می شوند؟
