نبود فرهنگ مدیریت اقتضایی / نباید همه تخم مرغ‌ها را در یک سبد چید
جای خالی یک فرهنگ خاص، همیشه در فضای کسب‌وکارهای ما محسوس بوده و آن «فرهنگ مدیریت اقتضایی» است. کرونا به ما درس بزرگی داد مبنی بر اینکه مدیریت اقتضایی همواره بهترین عملکرد را تضمین می‌کند.
جای خالی یک فرهنگ خاص، همیشه در فضای کسب‌وکارهای ما محسوس بوده و آن «فرهنگ مدیریت اقتضایی» است. کرونا به ما درس بزرگی داد مبنی بر اینکه مدیریت اقتضایی همواره بهترین عملکرد را تضمین می‌کند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: دیگر برای عموم ما مسجل شده است که حیات جدید روز به روز عوارض و احکام قطعی خود را با فرایندهای متنوعی به ما تحمیل می‌کند و ما چونان مومی در دستان مناسبات نو در حال شکل گرفتن با فرم‌های جدید هستیم. تا چند دهه پیش تصور این تغییراتی که امروز سبک زندگی در ایران پیدا کرده، تقریبا برای همه غیرممکن بود و هوشمندترین ایرانیان هم نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که به این سرعت فرم‌های قدیمی و سنتی رسوم جمعی و آداب اجتماعی ما تغییر کند و حتی در مواردی استحاله شوند. گویا راهی نداریم جز اینکه انقلابی‌ترین چهره تاریخ غرب همراهی کنیم و توصیفش از جهان بی‌مرکز و پر آشوب مدرن را بپذیریم که می‌گفت «هر آنچه سخت و استوار است، دود می‌شود و به هوا می‌رود.» امروزه چه بخواهیم چه نخواهیم به نوعی در دل جریانی قرار داریم که به انحای مختلف در حال دود کردن همه اشکال سفت و متصلبی است که تا چندی پیش خیال می‌کردیم برای همیشه به همان شکل باقی خواهند ماند. اساسا جهان و زندگی مدرن است و همین آشوب‌وارگی مدام، همین تحولات مستمر و نفی و ایجاب‌های مکرر و به دنبال هم. در واقع زندگی جدید اگر تنها یک اصل ثابت داشته باشد، همین اصل ثابت تحول و تغییر مداوم آن است؛ حیات جدید، چیزی است که به طور ثابت همواره در حال تغییر است.
تغییرات مداوم در حیات جدید، از اشکال متنوعی برخوردارند، گاهی موقعیت‌های مطلوب و خوشایندش سوژه‌های اجتماعی را به تغییر ترغیب می‌کند و گاهی هم موقعیت‌های دشوار و تنگناها و بحران‌ها، تغییرات و تحولات را به عنوان امور گریزناپذیر بر حیات جمعی بشر تحمیل می‌کنند. بررسی تحولات جامعه ایران در زمانه شیوع کرونا را می‌توان اینگونه فهم و بازخوانی کرد. در گزارش حاضر سعی شده این بازخوانی در زمینه وضعیت کسب‌وکارهای تولیدی و خدماتی و وضعیتی که کرونا برای فعالان این عرصه شکل داده، صورت بگیرد. کارشناسان اقتصادی در این خصوص به نوعی تحول ناگزیر اشاره می‌کنند که فعالان حوزه‌های مذکور خواه‌ناخواه باید بپذیرند: «ورود به عرصه دیجیتال و کسب و کار آنلاین». به عبارتی با بحران کرونا فعالان اقتصادی و کسب و کار در ایران امروز خود را در آستانه ورود فصلی از حیات اقتصادی می‌بینند که تا پیش از کرونا چندان لزومی به ورود به آن را احساس نکرده بودند. این بحران که هزینه‌های گزاف و جبران‌ناپذیری برای برخی مشاغل و کسب‌وکارها به همراه داشته، به این درک دامن زده است که در حوزه فعالیت‌های تولیدی و خدماتی کسانی بیشترین هزینه را متحمل شدند که با تغییرات جهان تکنولوژیک و دیجیتال جدید همراه نشده بودند؛ به نظر می‌رسد این مهمترین تحول در عرصه فرهنگ عمومی فعالیت‌های اقتصادی در جامعه ایرانی پس از کرونا باشد.
وجه سودمند بحران کرونا برای اقتصاد!
در همین زمینه «مهدی بارنامه» دکترای تخصصی بازاریابی و عضو تیم کارشناسان اقتصادی برنامه تلویزیونی «میدون» به خبرنگار مهر می‌گوید: «بحران کرونا کسب و کارهای خرد را با یک هشدار جدی مواجه کرد، این هشدار که همه تخم‌مرغ‌ها را نباید درون یک سبد چید!»
پس از کرونا کسب‌وکارهای دیجیتال به عنوان یک فرهنگ جایگاه خودش را در بین مردم ما پیدا می‌کند و در آینده با توجه به افزایش فزاینده ضریب نفوذ اینترنت کسب‌وکارها قطعا به سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌روند او در ادامه توضیح می‌دهد: «ما در اغلب موارد از این ضرب‌المثل برداشت اشتباهی داریم و فکر می‌کنیم که باید کسب و کارهای متنوعی را در پیش بگیریم که بعضا در بسیاری از این کسب و کارها تخصص و مهارت و مزیت مناسبی نداریم، اما این ضرب‌المثل اصلا به این معنی نیست، بلکه معنای آن این است باید یاد بگیریم در همان کسب‌وکاری که هستیم همیشه ایده‌های جدید و خلاقیت داشته باشیم؛ به طور مشخص معنای این ضرب‌المثل در این زمینه این است که همیشه سعی کنیم تامین‌کنندگان متنوعی را برای تأمین مواد اولیه مناسب در نظر داشته داشته و همچنین عرضه‌کننده‌های متنوعی را از کانال‌های مختلف توزیعی برای فروش محصولاتمان در نظر بگیریم. در این معنا کسب‌وکارهای خرد و کوچک باید حتما به هر دو کانال فضای حقیقی و فضای مجازی دسترسی داشته باشند و کانال‌های توزیع مناسب را تعبیه کنند.»
بارنامه با پیش‌بینی ضرر و زیان‌های کسب‌وکارهای مختلف در دوران کرونا در ایران ادامه می‌دهد: «فکر می‌کنم شیوع ویروس کرونا به کسب‌وکارهای تولیدی خرد تا 20 درصد و به کسب‌وکارهای خدماتی خرد بیش از 70 تا 80 درصد در بازه‌های ماهانه ضرر و زیان وارد کرده که ادامه این وضعیت وابستگی مستقیم به مدت استمرار این بیماری و میزان شدت و حدت آن در ماه‌های آتی دارد. اما اگر هوشیارانه رفتار کنیم به جرأت می‌توانم بگویم ما در نهایت با سود مواجه می‌شویم چون در دنیای کوچک، متمدن و پیشرفته امروزی بعد از کرونا هم با چالش‌های متنوعی برخورد خواهیم داشت و ما باید یاد بگیریم و آمادگی داشته باشیم که با هر کدام از این چالش‌ها چگونه رفتار کنیم. کرونا برای ما یک تمرین است، یک تمرین سخت اما سازنده که در آن باید یاد بگیریم که در دنیای تجارت امروزی چگونه می‌توانیم حیات خودمان را ادامه بدهیم و در عین حال رشد کنیم و چگونه می‌توانیم ضعف‌ها را به قوت و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم.»
این کارشناس بازاریابی و اقتصاد کسب‌وکار ادامه می‌دهد: «پس از کرونا کسب‌وکارهای دیجیتال به عنوان یک فرهنگ جایگاه خودش را در بین مردم ما پیدا می‌کند و در آینده با توجه به افزایش فزاینده ضریب نفوذ اینترنت کسب‌وکارها قطعا به سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌روند.»
کرونا و تحول در بینش صاحبان مشاغل و کسب‌وکارها
«کیارش عباس‌زاده» کارشناس اقتصادی، کارآفرین و محقق و معلم کسب‌وکار هم در این زمینه یعنی تحولاتی که پس از کرونا برای کسب‌وکارهای خرد در ایران شکل گرفته و ضرورت ورود فعالان این عرصه به دیجیتال مارکتینگ می‌گوید: «همیشه در طول تاریخ، بحران‌ها و بلایا، با همه آسیب‌هایی که به همراه داشته‌اند، مزایا و منافع جدیدی را هم به ارمغان آورده‌اند. فرصت‌ها و تهدیدها همیشه در کنار هم هستند. شرایط فعلی بحران کرونا در ایران موجب رونق و افزایش فروش برخی کسب‌وکارهای دیجیتال شده است؛ بویژه کسب‌وکارهایی که مایحتاج ضروری مردم را تأمین می‌کنند. از این لحاظ شاید فرصت خوبی باشد تا سایر کسب‌وکارهایی که هنوز در فضای اینترنت حضور مؤثر نداشته‌اند، به سرعت خودشان را با این وضعیت تطبیق دهند. تطبیق سریع با شرایط فعلی کشور، موجب می‌شود تا آسیب کمتری به کسب‌وکارهای خرد وارد شود و از سوی دیگر تداوم بقای این کسب‌وکارها که از اشتغال افراد زیادی حمایت و حفاظت خواهد کرد، تضمین خواهد شد.»
این کارآفرین و محقق و مدرس کسب‌وکار در ادامه می‌گوید: «بحران کرونا، بینش صاحبان مشاغل و کسب‌وکارها به فضای اینترنت و حوزه دیجیتال را تغییر داده است و در آینده رویکرد و نگاهشان به این حوزه با تحولات عمده‌ای همراه خواه بود و آن را جز جدایی ناپذیر کسب و کارشان خواهند دانست. بحران کرونا باعث شد که اینها بیشتر از قبل هزینه‌های عدم حضورشان در بازار مجازی را درک کنند و اطمینان دارم که برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات زیادی برای حضور مؤثر در حوزه تجارت الکترونیک انجام خواهد شد.»
عباس‌زاده که مؤلف کتاب پژوهشی «تقسیم سهام داینامیک» است، از شکل‌گیری فرهنگ جدیدی در عرصه کسب‌وکارهای خرد در ایران پس از تجربه بحران کرونا سخن می‌گوید و تاکید دارد که این فرهنگ حول بازار تجارت الکترونیک و اینترنتی و دیجیتال مارکتینگ شکل خواهد گرفت. او اشاره می‌کند: «در دوران شیوع کرونا، قطعا اهمیت و ضرورت تکنولوژی و اینترنت برای بسیاری از مردم که در برابر آن مقاومت می‌کردند، به وضوح روشن شده است. افرادی را می‌شناسم که تا پیش از کرونا کارت بانکی نداشتند و نمی‌توانستند از اینترنت‌بانک و عابربانک استفاده کنند، اما با بحران پیش آمده برای آنکه در ازدحام فضای داخلی بانک‌ها قرار نگیرند، رفتند و بعد از سال‌ها اولین کارت بانکی خودشان را گرفتند. بدون شک این تغییرات گسترده‌تر خواهد بود و پس از کرونا، شاهد استقبال بسیار زیادی از تکنولوژی و فضای دیجیتال خواهیم بود. از سوی دیگر یکی از مهمترین و کلیدی‌ترین راه حل‌های رشد تولید و درآمد ارزی کشور نیز در گرو بهره‌گیری از فناوری، تکنولوژی و استفاده از ظرفیت‌های بازار مجازی است که در گسترش آنچه که ذکر کردم، تأثیر زیادی خواهد داشت.»
رکود اقتصادی کرونا و احتمال بروز معضلات اجتماعی
مسئله مهم درباره تحولی که این کارشناسان اقتصادی مورد اشاره قرار می‌دهند این است که خاستگاه آن نوعی آسیب و ضرر و زیان اقتصادی بوده که به درک ضرورتی انجامیده که فعالان حوزه اقتصادی را به سمت بازار دیجیتال سوق می‌دهد. اما سوال اینجاست که کیفیات این ضرر و زیان به عنوان خاستگاه یک تحول اساسی چگونه بوده است؟ کدام شغل‌ها را بیشتر درگیر کرده؟ و چه داده‌هایی را برای آن تحول آتی به دست کارشناسان و فعالان این حوزه و حتی جامعه‌شناسان و فرهنگ‌پژوهان می‌دهد؟
بحران کرونا کسب و کارهای خرد را با یک هشدار جدی مواجه کرد با این هشدار که همه تخم‌مرغ‌ها را نباید درون یک سبد چید «مهدی بارنامه» در این باره می‌گوید: «برای تحلیل سطوح مختلف آسیب‌ها و ضرور و زیان به مشاغل خرد در دوران پساکرونا می‌توانیم به طور کلی کسب‌وکارها را به دو گروه کسب‌وکارهای تولیدی و کسب‌وکارهای خدماتی تقسیم کنیم و در مرحله بعد هر کدام از این دسته‌های اصلی را به زیر گروه‌های مناسبی جهت بررسی سطح آسیب‌پذیری تقسیم‌بندی کنیم؛ در گروه تولیدی، ما با چالش‌های کمتری مواجه بودیم و عمده بخش‌هایی که در این گروه با مشکل مواجه شدند، تولیدی‌هایی هستند که محصولات آنها در زمان مواجهه با بیماری کرونا به شدت با کاهش مصرف مواجه شد، مثل تولیدی‌های پوشاک و یا تولیدکنندگان مبلمان و اثاثیه‌های خرد منزل و حتی در بخش مواد غذایی فله فروش‌ها و.... اینها معمولا تولیدکنندگانی هستند که بخش قابل توجهی از بازار فروششان را بازار شب عید تشکیل می‌داده و در اوج زمانی که می‌بایست تولیداتشان را به فروش برسانند، متأسفانه کرونا باعث شد این گروه با تهدید مواجه شوند. اما سایر بخش‌های تولیدی تقریبا با چالش خیلی جدی‌ای مواجه نشدند.»
وی ادامه می‌دهد: «خود واحدهای تولیدی را هم می‌توان به بخش‌های تولیدات خانگی و روستایی، کارگاه‌های متوسط تا کوچک و بخش‌های کارگاهی بسیار کوچک تقسیم کرد که در بخش کارگاه‌های خانگی و کارگاه‌های کوچک و بسیار کوچک، به دلیل گرایش به فله‌فروشی و عدم وجود زیرساخت‌های بسته‌بندی و خدمات توزیعی مناسب و وابستگی بیشتر به بخش خدمات که خود دچار آسیب بیشتری بوده‌اند، بزرگترین مشکل را داشتند. اما کارگاه‌های متوسط و سایر حوزه‌های صنایع تولیدی، بدون مشکل و یا با آسیب‌های بسیار کمتری مواجه بودند.»
بارنامه آسیب‌پذیرترین بخش کسب‌وکارهای را حوزه‌های خدماتی می‌داند و توضیح می‌دهد: «در بخش‌های مختلف خدماتی، خدمات توریستی و مسافرتی، خدمات اقامتی، خدمات ناشی از عبور و مرور و حمل و نقل مسافرین، حوزه‌های آرایشگری و پیرایشگری، رستوران‌ها و مراکز پذیرایی، سینماها و شهر بازی‌ها و مراکز تفریحی، بنگاه‌های معاملات املاک، خرده‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های پوشاک و بسیاری کسب و کارهای دیگر با چالش‌های بسیار جدی و زیان‌های بسیار سنگین و در بسیاری موارد تا صفر شدن فروش و تحمل زیان‌های ناشی از لغو سفارشات و استمرار هزینه‌های ثابت مواجه شدند که می‌طلبید دولت و قوانین از این کسب‌وکارها حمایت جدی نماید.»
این متخصص بازاریابی و کسب‌وکار در ادامه می‌گوید: «آسیب‌های این حوزه از این نظر بزرگ و برجسته است که این نوع کسب‌وکارها اتفاقا دارای بالاترین سطح اشتغال نیروی انسانی هستند و چنانچه تدبیری برای جبران آسیب‌های این بخش اتخاذ نشود، آسیب‌های آن بسیار فراتر از ضر و زیان‌های مالی خواهد بود و مثلا صاحبان این کسب‌وکارها مجبور به تعدیل زیاد نیروی انسانی هستند و این مشکلات عدیده اجتماعی و فرهنگی و حتی امنیتی را به همراه خواهد داشت.»
جای خالی یک فرهنگ خاص، همیشه در فضای کسب‌وکارهای ما محسوس بوده و آن هم «فرهنگ مدیریت اقتضایی» است. کرونا به ما درس بزرگی داد مبنی بر اینکه مدیریت اقتضایی همواره بهترین عملکرد را تضمین می‌کند کارشناس گروه اقتصادی «مسابقه میدون» سپس اظهار می‌کند: «در بخش فروش اینترنتی در دل بحران کرونا معمولا برد با فروشگاه‌های اینترنتی خیلی بزرگ و شناخته‌شده بوده است. در بخش توزیع مواد غذایی و خواربارفروشی و خدمات توزیع کالاهای اساسی بیشترین رشد و فروش متوجه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌ها بود که هیچکدام اینها در حوزه کسب‌وکارهای خرد قرار نمی‌گیرند و تقریبا همه فروشگاه‌های خرد در دل بحران کرونا، چه در فروش فیزیکی و چه در فروش مجازی و اینترنتی همگی دچار مشکل بوده و هنوز هم هستند.»
کرونا و ضرورت شکل‌گیری فرهنگ «مدیریت اقتضایی»
کیارش عباس‌زاده هم در همین رابطه به خبرنگار مهر می‌گوید: «اغلب کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، در شرایط کرونا از یک سو با کاهش درآمدها مواجه هستند و از سوی دیگر با بالارفتن هزینه‌های ناشی از افزایش پایه حقوق وزارت کار در سال جدید. تداوم این وضعیت و فشارها می‌تواند آسیب‌های اجتماعی زیادی داشته باشد و مثلا موجب بیکاری عده زیادی از افراد شاغل در این کسب و کارها شود، بنابراین این مشاغل بیش از هر زمانی نیاز به حمایت دولت و سازمان‌های ذیربط دارند.»
طبق نظر این کارشناس کارآفرینی و کسب‌وکار بسیاری از شرکت‌های خدماتی، گردشگری، حمل و نقل و... بخش زیادی از مشتریان و درآمد خود را البته به صورت موقتی از دست دادند و کسب‌وکارهایی مراکزی چون باشگاه‌های ورزشی، تالارها، سفره‌خانه‌ها، رستوران‌ها، آرایشگاه‌ها و مغازه‌ها همگی دچار بحران شده و با کاهش شدید تقاضا مواجه شدند.
«عباس‌زاده» در پایان می‌گوید: «رونق بخشیدن به بازار مجازی و کسب‌وکارهای آنلاین نیازمند بهبود زیرساخت‌ها و ارگان‌های ناظر بر فضای سایبری و ایجاد نوعی همراهی و هماهنگی و انسجام در این بازار است. اگر چه شیوع کرونا موجب رونق فضای اینترنت برای داد و ستد و خرید و فروش آنلاین شده، اما عدم هماهنگی و فقدان برخی زیرساخت‌ها و نظارت‌ها موجب شده تا در برخی حوزه‌ها شاهد بازارسازی سودجویان در فضای سایبری باشیم».
«بارنامه» هم به عنوان سخن پایانی‌اش توضیح می‌دهد که نیازمند فرهنگ جدیدی در مدیریت بحران‌های اقتصادی هستیم. او می‌گوید: «جای خالی یک فرهنگ خاص، همیشه در فضای کسب‌وکارهای ما محسوس بوده و آن هم «فرهنگ مدیریت اقتضایی» است. کرونا به ما درس بزرگی داد مبنی بر اینکه مدیریت اقتضایی همواره بهترین عملکرد را تضمین می‌کند و باید دقیق‌تری به آن داشته باشیم. ما باید در همه کسب‌وکارها به «بستگی دارد» ها توجه کنیم، زیرا محیط بازار و تجارت به شدت پویا و همواره در حال تغییر است و اگر یاد نگیریم چگونه در مسیر پر پیچ‌وخم تغییرات حرکت کنیم، محکوم به سقوط خواهیم شد.»