نسخه کاغذی، تنها مرجع قابل اتکا برای راستی‌آزمایی

نشست «تجربه‌نگاری و مرور دستاوردهای آرشیو مطبوعات» به همت معاونت اشاعه اطلاعات کتابخانه مجلس و با حضور مهران آشوری، روح‌الله امین‌آبادی و علی فولادی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست «تجربه‌نگاری و مرور دستاوردهای آرشیو مطبوعات» به همت معاونت اشاعه اطلاعات کتابخانه مجلس و با حضور مهران آشوری، مدیر آرشیو جراید و مطبوعات کتابخانه دانشگاه تهران، روح‌الله امین‌آبادی، مدیر آرشیو روزنامه ایران و علی فولادی، معاون اسناد و تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، محمد رحمانی، کارشناس مسئول واحد نشریات کتابخانه مجلس به عنوان دبیر نشست، هدف از برگزاری این سلسله جلسات را اشتراک‌گذاری دانش و تجربیات زیسته متخصصانی دانست که در حوزه حفظ، سازماندهی و پژوهش منابع مطبوعاتی پیشرو بوده‌اند.

مهران آشوری، مدیر آرشیو جراید و مطبوعات کتابخانه دانشگاه تهران، به عنوان نخستین سخنران به مرور تجربیات خود پرداخت و گفت: از سال 1369 که فعالیت خود را در دانشگاه تهران آغاز کردم، با نگاهی مبتنی بر طبقه‌بندی سیستمی، تلاش کردم تا روال سنتی چیدمان الفبایی نشریات را به فهرست‌نویسی توصیفی و تحلیلی تغییر دهیم. در گذشته، نبود فضای کافی و عدم سازماندهی مناسب باعث می‌شد مجلات به صورت تپه‌های انباشته روی هم قرار گیرند، اما با اجرای طرح فهرست‌نویسی موضوعی، این امکان فراهم شد تا پژوهشگران موضوعات مشابه را در کنار هم مشاهده کنند.

آشوری به چالش‌های حوزه دیجیتال‌سازی نیز اشاره کرد و ادامه داد: سازمان‌ها باید از موازی‌کاری پرهیز کرده و با تشکیل یک کنسرسیوم ملی، از اسکن مکرر یک عنوان واحد توسط نهادهای مختلف جلوگیری کنند. یکی از مشکلات جدی ما در تأمین منابع، عدم همکاری برخی ناشران در اجرای «طرح واسپاری» است، چرا که بسیاری از آن‌ها به‌جای نگاه ملی به حفظ میراث مکتوب، تنها به منافع اقتصادی کوتاه‌مدت می‌اندیشند.

مطبوعات، دست اول‌ترین منابع تاریخی

در بخش دیگری از این نشست، روح‌الله امین‌آبادی، مدیر آرشیو روزنامه ایران، بر اهمیت مطبوعات به عنوان دست اول‌ترین منابع تاریخی تأکید کرد و گفت: در تدوین روزشمارهای تاریخی، مطبوعات به دلیل ثبت وقایع در لحظه وقوع، امکان دخل و تصرف کمتری نسبت به کتاب‌های تاریخی دارند. در طول سالیان فعالیت پژوهشی، بالغ بر 15 تا 16 ترابایت آرشیو دیجیتال از مطبوعات داخلی و به همین میزان مطبوعات خارجی را به صورت شخصی جمع‌آوری کرده است.

امین‌آبادی با انتقاد از سخت‌گیری برخی مراکز اسنادی در ارائه خدمات به پژوهشگران، اظهار داشت: متأسفانه به دلیل عدم همکاری مناسب برخی سازمان‌ها، پژوهشگران ناچارند شخصاً به دنبال جمع‌آوری آرشیو بروند، در حالی که اشتراک‌گذاری منابع می‌تواند مانع از اتلاف وقت و هزینه‌های کلان شود.

وی ادامه داد: برای جلوگیری از بین رفتن اطلاعات در اثر حوادثی مانند سوختن هارد، بخشی از این آرشیو عظیم را در فضای مجازی بارگذاری کرده است تا همیشه در دسترس باشد.

امین‌آبادی همچنین بر ضرورت حفظ نسخه‌های کاغذی در کنار نسخه‌های دیجیتال تأکید کرد و در ادامه گفت: نسخه کاغذی تنها مرجع قابل اتکا برای راستی‌آزمایی و جلوگیری از تحریف‌های احتمالی در فایل‌های دیجیتال است.

تحولات تکنولوژیک در آرشیوهای نوین

علی فولادی، معاون اسناد و تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نیز به تبیین تحولات تکنولوژیک در آرشیوهای نوین پرداخت و اظهار داشت: از سال 1400 با تغییر رویکرد در مرکز اسناد، تمرکز اصلی بر دسترس‌پذیر کردن منابع برای نسل جوان و حضور پررنگ در فضای مجازی قرار گرفت. در حال حاضر نیز بیش از 942 هزار نسخه مطبوعات دیجیتال در این مرکز موجود است که بازه زمانی از دوره قاجار تا امروز را پوشش می‌دهد.

فولادی به بهره‌گیری از هوش مصنوعی در سازماندهی اسناد اشاره کرد و ادامه داد: با استفاده از موتورهای اوسی آر (OCR) بومی، امکان تبدیل عکس به متن با دقت بالای 96 درصد فراهم شده و جستجوی مجاورتی کلمات در تمام متون مطبوعات میسر شده است. طرح بزرگ «ویکی ایران» با بهره‌گیری از مدل‌های زبانی هوش مصنوعی در حال اجراست که به سوالات پژوهشگران بر اساس اسناد متقن پاسخ می‌دهد و منبع هر پاسخ را نیز به دقت مشخص می‌کند.

فولادی در پایان بر آمادگی مرکز اسناد برای تبادل منابع و همکاری با سایر مراکز پژوهشی و دانشجویان تأکید کرد.