«نقش احزاب» در نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، در ادامه تبیین نظریه مشارکت سیاسی در نظام مردم‌سالاری دینی، بر نقش اساسی احزاب سیاسی تأکید کرد و اظهار داشت که احزاب موتور محرکه و چرخ‌دنده مشارکت توده‌ها و اتاق فکر مردم‌سالاری دینی هستند. در واقع، احزاب محلی برای تجمع متفکران، فرهیختگان و پیشگامانی است که دغدغه تحول و اصلاح جامعه را دارند.
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، در سیزدهمین نشست از دوازدهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی»، که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر برگزار شد، نقش احزاب در ارتقاء مشارکت سیاسی و گفتمان‌سازی مورد بررسی قرار گرفت. این نشست به صورت حضوری و مجازی در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در این نشست به بررسی سه محور اساسی مشارکت سیاسی پرداخت که شامل «حق و تکلیف»، «آراء اکثریت» و «نقش احزاب در مشارکت سیاسی» بود. وی با اشاره به اینکه محور سوم موضوع این جلسه است، تأکید کرد که مشارکت سیاسی بر این سه محور استوار است و بررسی دقیق نقش احزاب در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه با اشاره به تاریخچه احزاب در اسلام، گفت: حزب یا تشکل به معنای گروهی از مردم که به صورت منظم و منسجم با دیدگاه‌ها و گفتمانی مشخص فعالیت می‌کنند، مفهومی جدید نیست و همواره در تاریخ بشریت وجود داشته است. در گذشته نیز احزاب با توجه به شرایط آن زمان فعالیت داشتند و با اینکه ساختار‌های پیچیده امروزی را نداشتند، اما بر مبنای ایدئولوژی و تفکر خاصی فعالیت می‌کردند.
وی به بررسی نقش احزاب در دوران سقیفه بنی ساعده پرداخت و بیان کرد که در این دوران پنج حزب رسمی در جامعه با هم رقابت می‌کردند. این احزاب شامل مهاجرین به رهبری ابوبکر و عمر، انصار به رهبری سعد بن عباده، طرفداران امام علی (ع)، جریان خاکستری که به نوعی آرای خاکستری را نمایندگی می‌کردند و باند طراء به رهبری ابوسفیان بودند که هر یک از این احزاب تأثیرات عمیقی بر تحولات اجتماعی و سیاسی آن زمان داشتند و بررسی نقش آنها در تاریخ اسلام می‌تواند به درک بهتر از مفهوم تحزب کمک کند.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، در ادامه تبیین نظریه مشارکت سیاسی در نظام مردم‌سالاری دینی، بر نقش اساسی احزاب سیاسی تأکید کرد و اظهار داشت که احزاب موتور محرکه و چرخ‌دنده مشارکت توده‌ها و اتاق فکر مردم‌سالاری دینی هستند. در واقع، احزاب محلی برای تجمع متفکران، فرهیختگان و پیشگامانی است که دغدغه تحول و اصلاح جامعه را دارند.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: از آنجایی که در نظام مردم‌سالاری، اراده و خواست مردم اهمیت دارد، مهم‌ترین دغدغه احزاب، تمرکز بر فعال‌سازی نقش مشارکتی مردم در تعیین سرنوشت جامعه است. در تمامی نظام‌های جهان، احزاب جایگاهی تأثیرگذار در درون حاکمیت دارند و به نظام حاکم وفادارند. در نظریه مشارکت اسلامی نیز احزاب اسلامی با همین منطق و بر مبنای دانش اسلامی تحزب، تلاش می‌کنند تا تعامل سازنده‌ای میان دولت و مردم ایجاد کنند و به تعبیر امام راحل (ره)، مردم را به‌عنوان ولی‌نعمتان نظام، بالاتر از کارگزاران و حاکمان در صحنه نگه دارند.
وی افزود که احزاب در جامعه امروز نقش مهمی در ساماندهی به مردم و افکار عمومی دارند و گفتمان‌ها را منظم کرده و مشخص می‌کنند که هر کس از چه پایگاه حزبی حرف می‌زند. این احزاب به عنوان موتور محرکه مشارکت سیاسی عمل می‌کنند و بدون وجود آنها، مشارکت به یک مشارکت توده‌ای یا پوپولیستی تبدیل می‌شود که به هرج‌ومرج و بی‌نظمی منجر می‌شود.
مولف کتاب آینده پژوهی انقلاب اسلامی در ادامه به وضعیت احزاب در ایران اشاره کرد و بیان داشت که با وجود بیش از 250 حزب در کشور، بنیان‌های حزبی در کشور ضعیف است و این احزاب عمدتاً دولتی و در جستجوی منافع گروهی هستند که این احزاب به دلیل وابستگی به دولت، نمی‌توانند به‌طور مؤثر نمایندگی افکار عمومی را بر عهده گیرند و در نتیجه، به‌جای ارتقاء مشارکت عمومی، به اجرای دستورات دولتی پرداخته و استقلال خود را از دست می‌دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا به نقش گفتمان‌سازی احزاب اشاره کرد و بیان داشت که احزاب در جامعه وظیفه دارند تا گفتمان‌های موجود را سطح‌بندی و سازماندهی کنند. در کشور ما، احزاب در ایجاد گفتمان‌های ملی موفق نبوده‌اند و در بسیاری از موارد به تخریب یکدیگر می‌پردازند تا همکاری و همبستگی. در واقع احزاب باید در مواقع بحران یا نیاز به منافع ملی، همبستگی بیشتری از خود نشان دهند.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به اهمیت نظارت همگانی توسط احزاب پرداخت و بیان داشت که احزاب باید به عنوان ناظران و چشم‌های بینای جامعه عمل کنند و در سطح کل نظام اسلامی به شناسایی کاستی‌ها، مشکلات و آسیب‌های جامعه بپردازند. این نظارت همگانی، که تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر در فرهنگ اسلامی شناخته می‌شود، می‌تواند به افزایش مشارکت و حضور فعال مردم در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی منجر شود.
وی به چالش‌های احزاب در ایران اشاره کرد و اظهار داشت که این احزاب به دلیل وابستگی به دولت، قادر به ایفای نقش مستقل و واسط میان دولت و ملت نیستند. احزاب باید توانایی مدیریت رقابت‌های داخلی را داشته باشند و در عین حال در برابر منافع ملی همبستگی نشان دهند. احزاب در ایران به‌جای ایفای نقش مستقل و جامعه‌مدنی، به بخشی از دولت تبدیل شده‌اند و نتوانسته‌اند به‌طور مؤثر خواسته‌های ملت را در نظر گرفته و به حاکمیت منتقل کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه به ارائه راهکار‌هایی برای تقویت نقش احزاب در افزایش مشارکت سیاسی و ارتقاء مردم‌سالاری دینی پرداخت و اظهار داشت که احزاب باید با استقلال و نوآوری در آموزش‌های حزبی، سطح آگاهی و مشارکت عمومی را بهبود بخشند و به تقویت ساختار سیاسی کشور کمک کنند. برای افزایش مشارکت و تقویت نظام مردم‌سالاری دینی، احزاب باید نظارت همگانی را به‌عنوان یکی از وظایف اصلی خود قرار دهند و در عین حال به‌عنوان واسط میان دولت و ملت عمل کنند.
وی در پایان بر اهمیت تقویت و توسعه احزاب سیاسی در کشور تأکید کرد و اظهار داشت که احزاب با ایفای نقش فعال‌تر و مستقل‌تر می‌توانند به ارتقاء مشارکت اجتماعی و سیاسی کمک کنند تا به تقویت ساختار سیاسی کشور و تحقق مردم‌سالاری دینی منجر شود.