نقش جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس

در دوران دفاع مقدس، پشتیبانی و مهندسی توانست راه را برای پیشروی رزمندگانی که دلاورانه پیش می‌رفتند، هموار کند و این امر جز با ابتکارات و فناوری‌های علمی سنگر سازان بی سنگر محقق نمی‌شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، جهاد سازندگی یکی از نهادهای جوشیده از انقلاب اسلامی ایران است که از بدو تأسیس توانست بسیاری از جوانان انقلابی کشور را جذب فعالیت‌های خود کند. از آنجاکه نهادهای انقلابی در اجرای مأموریت‌های خود، درگیر پیچیدگی‌های نظام بروکراتیک نبودند، به‌محض تغییر اوضاع زمانه و بروز نیازهای جدید در کشور، به‌سرعت می‌توانستند با توجه به امکانات موجود برای خود مأموریت‌های کاری جدید تعریف کنند.

مأموریت اولیه و اصلی محول شده به جهاد سازندگی، رسیدگی به روستاها، محرومیت‌زدایی از مناطق محروم و تمرکز به توسعه اقتصادی روستاها بوده است. جهاد سازندگی علاوه بر اجرای این مأموریت، در طول هشت سال دفاع مقدس نیز، وظایف جدیدی را با توجه به نیاز جبهه‌ها بر عهده گرفت. پشتیبانی، تدارکات و امور فنی و مهندسی، ازجمله نیازهای مبرم جبهه‌ها بود و با توجه به تازه تأسیس بودن و کم‌تجربگی نیروهای مسلح ایران در این امور، ضرورت کمک‌رسانی به جبهه‌ها دوچندان می‌شد.

جهاد سازندگی ویژگی‌هایی داشت که می‌توانست بیشترین نقش را در فعالیت‌های پشتیبانی و مهندسی ایفا کند. نیروی انسانی‌ای که در ابتدای انقلاب جذب این نهاد شده بود، بیشتر از جامعه مهندسی کشور و دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی بودند. حتی مؤسسین اولیه آن‌هم تعدادی دانشجو بودند.

این نیروی انسانی می‌توانست از دانش و تجربه خود برای رفع نیازهای فنی و مهندسی در جبهه‌ها استفاده کند، به‌ویژه اینکه نظام ایران با توجه به مخالفت و دشمنی قدرت‌های جهانی با انقلاب اسلامی، نمی‌توانست از حضور مستشاران فنی بهره ببرد. علاوه بر این، با توجه به استهلاک بالای ادوات نظامی در جنگ، نیاز دوچندانی نیز در تعمیر ادوات و ماشین‌های جنگی احساس می‌شد که با توجه به تحریم وضع‌شده برای ایران، امکان خرید وسایل برای تعمیر فراهم نبود و ایرانی‌ها بایستی خود با ابتکارات مهندسی نیازهایشان را برآورده می‌کردند. تحریم‌های وضع‌شده برای ایران در زمان جنگ ایجاب می‌کرد که همه مردم به کمک جبهه‌ها و نیروهای نظامی بشتابند و نیازهای فراوان جبهه‌ها را رفع کنند.

ستاد پشتیبانی جنگ

اولین تجربه جهادگران جهاد سازندگی در جنگ، پشتیبانی در قالب ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌ها در روزهای ابتدایی جنگ بود. برای این منظور، ستادهایی به نام ستاد پشتیبانی جنگ شکل گرفت که این ستادها در محل دفتر سازمان نهاد جهاد سازندگی هر استان و شهرستان تأسیس شدند.

تحقیقات مهندسی

با توجه به اهمیت مهندسی در جنگ، بهار سال 1361، در ستاد مرکزی جهاد، معاونت تحقیقات مهندسی تشکیل شد و طرح‌های جدیدتری ازجمله طرح سوخت جامد مرکب - که در راکت و موشک مورداستفاده قرار می‌گیرد - در دستور کار این واحد قرار گرفت. در تابستان سال 1361، اولین پرتاب راکت‌ها به سرپرستی مهندس افشار زاده انجام و همزمان اقدامات لازم به‌منظور تولید آزمایشگاهی پرکلرات نیز انجام شد.

در سال‌های بعد، با تحقیقات بیشتر در این مرکز، ابتکارات و طرح‌های دیگری انجام شد؛ از قبیل؛ طرح تعریض شنی بلدوزر، طرح شناور لودر روی آب و پل کاذب، ساخت اولین میکسر تولید سوخت، ساخت لوله پرنیوم بدنه موشک، آزمایش عمق‌یاب دریایی، تولید 5000 دستگاه ردگیری در شب، ساخت نفربر زرهی نیم شنی شناور، تولید دودزای استتاری، تولید دستگاه جیره غذائی رزمی و...

نهضت سنگرسازی جهادگران

سنگرسازی از جمله اقداماتی است که جهاد سازندگی بدان اهتمام ورزید. در ابتدای جنگ، ساخت سنگرهای ساده برای حفظ نفرات آغاز شد. سپس در سرپل ذهاب که محل انبار زاغه مهمات بود و زیر آتش دشمن قرار داشت و با آتش دشمن از بین می‌رفت، کار سنگرسازی برای محافظت از انبار مهمات آغاز شد.

ابتدا این سنگرها محاسبه نشده بود، اما به‌تدریج این کار انجام شد و سنگرها از سه‌ضلعی به پنج‌ضلعی تبدیل شدند. سپس سنگرهای بتونی قوسی در کارگاه‌ها، طراحی و ساخته شد و به جبهه‌ها سرازیر گردید. آنگاه تعدادی از جوشکاران که از نیروهای مردمی بودند، واحد استحکامات را در هر اکیپ سنگرسازی تشکیل دادند.

در سال 1361، سنگرهای بتونی و قطعات سنگر سازی به شیوه‌ای جدید و مستحکم ساخته و به سنگرهای ریلی معروف شدند. در سال 1362، سنگرهای پیش‌ساخته مخصوص خط مقدم نیز طراحی و راهی خط مقدم شد. سنگرهای قوسی با پروفیل نیز نوع دیگری از سنگرها بود که در همه خطوط کاربرد داشت و با انفجار و ضربه محاسبه می‌شد.

احداث خاکریزهای ساده و سپس خاکریزهای دوجداره و همچنین خاکریزهای ترکش گیر در حین عملیات یا بعد از عملیات از اقدامات دیگر جهادگران بود. جهادگران گاه مجبور به ایجاد کانال و دژ نیز می‌شدند. دژها اندازه‌های متفاوتی داشتند و مهندسی خاصی را طلب می‌کردند.

سکوسازی در هور و ساخت پدها نیز در کارنامه فعالیت‌های مهندسی جنگ ثبت شده است. از دیگر اقداماتی که جهاد سازندگی در طول جنگ به آن پرداخت، احداث اولین کارخانه یخ‌سازی و نیز آشپزخانه‌های بزرگ در خوزستان برای هر پایگاه مهندسی - رزمی بود. جهاد سازندگی حتی در شهر فاو عراق نیز کارخانه یخ‌سازی احداث کرد.

تصفیه‌خانه‌های آب آشامیدنی، رساندن آب به سنگرها و ساخت حمام و دوش‌های شیمیایی در همه جبهه‌ها از اقدامات مؤثر جهاد بود که در بهداشت و سلامت رزمندگان نقش بسزایی داشت.

راه‌سازی در دشت‌ها و مهم‌تر از آن در تپه‌ماهورها و رمل‌های خوزستان، بخش مهمی از فعالیت‌های جهاد بود. راه‌سازی در کوهستان‌ها و قلل مرتفع کردستان، به‌ویژه کار در شب به‌دقت نظر بیشتری نیاز داشت. نیروهای مهندسی جهاد بایستی با شیب‌ها و ترانشه‌ها، بریدن کوه و شکافتن سنگ‌های مستحکم و انفجار در ارتفاعات و موانع طبیعی، جبهه‌ها را برای رزمندگان باز می‌کردند.

برای ساخت جاده در مسیر دره‌ها، پل‌هایی زده می‌شد که ساده‌ترین آن‌ها، احداث پل در دشت‌ها بود که با انداختن لوله‌های پلیتی انجام می‌شد. پل‌های کوهستانی نیز با سنگ‌چین ساخته می‌شد.

در رودخانه‌های بزرگ‌تر نیز پل دوبه‌ای، پل شبکه‌ای شناور، پل شناور قایقی، پل‌های لوله‌ای بزرگ، پل‌های اسفنجی و پل‌های یونولیتی فشرده ساخته شد.

در عملیات خیبر در سوم اسفند 1362 هم پل خیبری ساخته شد که شهرت جهانی پیدا کرد. طراحی و ساخت پل شناور خیبر به طول 14 کیلومتر با ابتکار مهندسان جهاد سازندگی به مدت 72 روز انجام شد. مزیت پل خیبری که ما بین جزیره شمالی مجنون و ساحل هورالهویزه نصب شد، این بود که با بالا و پائین رفتن آب هور، پل هم بالا و پائین می‌رفت.

خدمات بهداشتی - درمانی

با شروع جنگ، یکی از ضروری‌ترین امور، رسیدگی به مجروحان جنگی در سریع‌ترین زمان ممکن و در نزدیک‌ترین مکان به خط مقدم جبهه‌ها بود. جهاد سازندگی با احداث درمانگاه‌ها، بیمارستان‌های صحرایی و حتی بیمارستان‌های مجهز مانند بیمارستان امام حسن (ع) در منطقه جنوب، پیشتاز عرضه خدمات بهداشتی و درمانی به رزمندگان در جبهه‌ها شد.

همه مسئولان و فرماندهان دفاع مقدس اذعان می‌کنند که سنگر سازان بی سنگر با بهره‌گیری از ابتکارات خود و استفاده از رهیافت‌های نو و با به‌کارگیری امکانات و تلفیق علم و عمل، صبورانه، مدیریت انعطاف‌پذیر و کاربردی بی‌نظیری را در قالب ستادهای پشتیبانی و مهندسی جنگ ایجاد کردند که در شاکله جنگ، می‌توان آن را «پشتیبانی و مهندسی جنگ» نامید.

همان‌طور که گفته شد، پیروزی رزمندگان، مدیون پشتیبانی و مهندسی جنگ است. برای رسیدن به اهداف ملت ایران در دفاع از اسلام، پشتیبانی و مهندسی جنگ، نهادی استوار محسوب می‌شد.

نیروهای جهادی توانستند با ارائه طرح‌های پشتیبانی و مهندسی جنگ، مشکلات عمده رزمندگان را در دشت، دریا، هور و کوه با ساخت راه‌ها، پل‌ها، سنگرها، خاکریزها و جاده‌ها مرتفع کرده، در بخش نظامی نیز با انواع ابتکارات و اختراعات، تا حد زیادی در سرعت بخشیدن و تسهیل فعالیت رزمندگان ایفای نقش کنند.

اندیشه‌های گران‌قدری که در هشت سال دفاع مقدس، بدون هیچ هیاهویی به کار گرفته می‌شد، تا از تلف شدن زمان و فرصت جلوگیری کند، پشتیبانی و مهندسی جنگ را به‌گونه‌ای هدایت کرد که توانست راه را برای پیشروی رزمندگانی که دلاورانه پیش می‌رفتند، هموار و گسترده کند و این امر به‌طورقطع جز با ابتکارات و فناوری‌های علمی سنگرسازان بی سنگر محقق نمی‌شد.