نقش صداوسیما در تبیین کودتای 28 مرداد به‌عنوان عبرت تاریخی

حسین آبادیان، پژوهشگر تاریخ معاصر و استاد دانشگاه در نشست اندیشه‌ورزی هفته اخیر شورای فرهنگی رسانه ملی در جمع مدیران و برنامه‌سازان سازمان با اشاره به کودتای 28 مرداد و درخصوص اسناد منتشر شده در این زمینه گفت: برای بررسی تاریخی کودتای 28 مرداد باید از زوایای گوناگون به این موضوع نگاه کرد و با بررسی اسناد درباره آن قضاوت کرد.

وی افزود: ریشه‌های این اتفاق را باید در دو رویداد ملی شدن صنعت نفت و سیاست موازنه منفی جست‌وجو کرد که هر دو تأثیر مهمی در شکل‌گرفتن این کودتا داشتند.

این استاد تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) ملی شدن صنعت نفت را اتفاقی ملی و حق مسلم ایرانیان دانست و گفت: بدیهی است که نفت در سرزمین ایران متعلق به ایرانیان بود، اما همین حقوق اولیه از استحصال تا فروش آن به موضوع جذاب میان قدرت‌های جهانی بدل شد و اختلاف ایران با شرکت‌های نفتی و اختلاف شرکت‌های نفتی با خودشان به مسئله‌ای آزاردهنده در کشور تبدیل شد. در حالی که نفت میراث ماست اما قدرت‌های جهانی می‌خواستند به‌واسطه آن بر ما حکومت کنند.

 بحران شرکت‌های خارجی در صنعت نفت

آبادیان با اشاره به نفوذ شرکت‌های انگلیسی در صنعت نفت اظهار کرد: اعمال حاکمیت انگلیسی‌ها به نحوی بود که به محض مخالفت با قراردادهای نفتی و ایجاد سوال برای این بهره‌کشی، فرد مخالف ترور می‌شد؛ این درحالی بود که سهم ایران از ثروت طبیعی خودش 49 درصد و سهم دولت انگلیس 51 درصد بود که همین موضوع وضع پیچیده ای ایجاد کرده بود چون دولت انگلیس سهامدار اصلی نفت ایران شده بود.

استاد و پژوهشگر تاریخ ادامه داد: نکته بعدی نارضایتی‌ای بود که از این حضور استعماری پیش آمده بود. عدم ارائه دفاتر حسابداری شرکت به نماینده دولت ایران و رفتار شرکت نفت با کارگران ایرانی ناشایست بود. تفاوت فاحش بین رفتار با یک انگلیسی و حتی یک هندی مشغول در صنعت نفت ایران با یک ایرانی مشهود بود.

وی ادامه داد: پس از استعفای رضاشاه در بیست شهریور و ورود نیروهای متفقین به ایران، نخستین انتقادها به قرارداد 1933 در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی انجام شد. محمد مصدق در همین مجلس توانست طرح تحریم امتیاز نفت را تصویب کند.

مقدمات کودتا یک سال پیش فراهم شده بود

وی در ادامه با اشاره به کودتای 28 مرداد بیان کرد: این کودتا یکی از بحث برانگیزترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود و صف‌بندی‌های سیاسی جدی میان طیف‌های مختلف درباره آن وجود دارد.

به گفته آبادیان، مخالفان مصدق وابستگان شرکت نفت ایران و انگلیس و هواداران سیاست بریتانیا در ایران بودند که در کنار پهلوی احساس خطر می‌کردند. پهلوی نیز با دولت بریتانیا در مقابله با محمد مصدق همسو بود و مقدمات کودتای 28 مرداد یک سال پیش از آن فراهم شده بود.

مولف کتاب «مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه»، با اشاره به نقش رسانه در تشریح مسائل پیرامون کودتای 28 مرداد تصریح کرد: رسانه ملی باید با نگاهی همگرا به‌دور از بیان اختلافات میان نگاه‌های مختلف، از این موضوع به عنوان یک اتفاق مهم در تاریخ ایران یاد کند.

وی گفت رسانه ملی باید با نگاهی وحدت آفرین، این واقعه را حرکتی در مسیر عدم وابستگی ایران به کشورهای خارجی ببیند و اینکه در راستای عبرت گرفتن از این کودتا، هرگز به هیچ نیروی خارجی نباید اعتماد کرد.

آبادیان انسجام ملی را حرکت مهمی در مقابله با این کودتا دانست و گفت: در آن شرایط فوق العاده، ما نیاز به هم‌سویی و همبستگی ملی داشتیم اما این اتفاق نیفتاد و حوادث کودتای 28 مرداد رخ داد.

وی در پایان تصریح کرد: رسانه ملی که همواره بر تمامیت ارزی و منافع ملی تکیه داشته‌است، در این موضوع هم با همین نگاه باید برنامه‌سازی و تولید محتوا کند.

گفتنی است این سلسله نشست ها، روزهای دوشنبه به همت دبیرخانه ستاد تحول سازمان صدا و سیما برگزار می‌گردد.