نوبت فصل بی‌گازی
کاهش تولید گاز از یک‌سو و افزایش مصرف از سوی دیگر سبب شده تا طی چند سال اخیر کشور با ناترازی گاز مواجه باشد. در این بین ابتدایی‌ترین اقدام دولت برای مقابله با ناترازی، قطع گاز صنایع است. هر سال با آغاز فصل پاییز و سرد شدن هوا، بحث قطع گاز صنایع هم مطرح می‌شود. البته امسال صنایع با معضل جدیدی مواجه شدند که آن هم قطع گاز در تابستان بود. برای اولین بار گاز مورد نیاز صنعت سیمان در فصل گرم...
با وضعیت پیش آمده هر سال عدم‌النفع صنایع از ناترازی انرژی بیشتر می‌شود. وضعیت بازار، اشتغال و برنامه‌های آتی صنایع هم دچار چالش می‌شود. اواخر دی ماه سال گذشته بود که صنعتگران از تصویب قطع کامل برق و گاز صنایع خبر دادند. اقدامی که اعتراض شدید وزیر صمت را به دنبال داشت و در نهایت اجرایی نشد. با وجود این که سال گذشته وضعیت تامین انرژی صنایع تا این مرحله حساس پیش رفت، اقدام خاصی برای جلوگیری از تکرار این وضعیت طی امسال انجام نشده است.
آمارها نیز حاکی از تشدید ناترازی گاز طی سال جاری است. آن‌طور که سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز اعلام کرده است ناترازی سال گذشته 300 تا 350میلیون مترمکعب بوده و امسال به 350 تا 400میلیون مترمکعب خواهد رسید. در واقع ناترازی گاز به نصف نیاز روزانه که 700میلیون مترمکعب است، می‌رسد. همچنین مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز تصریح کرد که طی امسال گاز صنایع حیاتی مانند غذایی و دارو قطع نمی‌شود. اما تصمیم‌گیری در مورد صنایع عمده که انرژی‌بر هستند با توجه به ناترازی سنواتی که وجود دارد بستگی به درجه حرارت هوا و میزان مصرف بخش خانگی دارد.
عدم‌النفع دو‌میلیارد دلاری صنایع
فعالان اقتصادی می‌گویند همچنان با رشد مصرف گاز از یک سو و عدم افزایش تولید از سوی دیگر مواجه هستیم. این شرایط سبب می‌شود تا در بهترین حالت وضعیت قطع گاز صنایع مانند سال گذشته باشد. آنها می‌گویند عمده مصرف گاز در ایران، بخش خانگی است. اما خبری از اصلاح الگوی مصرف در این بخش نیست. همچنین برعکس خاموشی‌های برق، هیچ وقت گاز منازل قطع نمی‌شود و همواره صنایع در اولویت محدودیت‌ها قرار دارند.
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران در پاسخ به این سوال که با توجه به تجربه چند سال گذشته درخصوص قطع گاز صنایع، آیا امسال برنامه‌ریزی در این زمینه انجام شده است یا خیر، به «دنیای اقتصاد» گفت: بعید است که در این مدت محدود ساختار اقتصاد کلان کشور تغییر کرده باشد و یا در مصرف گاز صرفه‌جویی جدی انجام شده باشد. به غیر از اصلاح الگوی مصرف راه‌حل دیگری نداریم. احتمالا قرار است مسوولین شرکت گاز هم مانند وزارت نیرو غافلگیر شوند و تلافی کسری‌ها را بر سر صنایع خالی کنند. نجفی گفت: تشکیل کنسرسیومی از پتروشیمی‌ها برای تامین گاز صنایع مطرح است. اما سرمایه‌گذاری و استحصال گاز از میادین گازی حدود چهار سال طول می‌کشد. بحث واردات روزانه 30 تا 40میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان هم مطرح است که این عدد در بهترین صورت نیاز پتروشیمی‌ها را تامین می‌کند. نجفی در پاسخ به این سوال که قطع برق آسیب بیشتری به صنایع وارد می‌کند یا گاز، گفت: قطع برق قطعا آثار منفی گسترده‌تری دارد. واقعیت این است که همه صنایع ما وابسته به برق هستند، اما همه صنایع وابسته به گاز نیستند. با این وجود خسارت کسری و قطع گاز کمتر از قطع برق نیست.
وی افزود: سال گذشته عدم‌النفع صنایع از قطع گاز 2میلیارد دلار بوده است. متعاقبا بخشی از همین عدد خسارت محسوب می‌شود، چرا که بحث هزینه‌های کارگری و جاری هم مطرح است و درآمدی کسب نمی‌شود. رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران گفت: محدودیت‌های مربوط به قطع گاز سال گذشته از 15 مهر آغاز شد و تا 15 اسفند ادامه پیدا کرد. میانگین قطع گاز صنایع هم 65 روز بود. احتمالا امسال صنایع 60 تا 70 روز دچار کمبود گاز شوند.
تشدید قطع گاز صنایع
صنایع سیمان، فولاد و پتروشیمی سه صنعتی‌اند که در اولویت قطع گاز قرار دارند. صنعت فولاد از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صنایعی است که وابستگی شدیدی به گاز دارد. بخش عمده تولید فولاد در ایران وابسته به گاز است. مدیران شرکت‌های فولادی تاکید دارند که هنوز برنامه دقیقی برای تامین گاز صنعت در فصل سرد سال تدوین نشده است. به اعتقاد آنها امسال با آغاز زودهنگام محدودیت‌های مربوط به گاز شرایط برای صنعت فولاد بدتر می‌شود. پیش‌بینی تولیدکنندگان فولاد حاکی از عدم تولید 6میلیون تن فولاد طی سال جاری در نتیجه ایجاد محدودیت‌های گاز است. در همین زمینه یک فعال صنعت فولاد، تنها راهکار کوتاه‌مدت مقابله با ناترازی گاز و تامین گاز صنایع را اصلاح قیمت و کنترل مصرف گاز خانگی می‌داند. او در این رابطه گفت: مصرف خانگی در حال افزایش و میزان تولید و برداشت از میادین گازی به دلیل عدم سرمایه‌گذاری برای اورهال کاهش یافته است. با این وضعیت میزان محدودیت گاز صنایع هر سال افزایش خواهد یافت.
این تولیدکننده فولاد گفت: بیش از 80 درصد تولید فولاد در ایران وابسته به گاز است. اساسا استفاده از گاز مزیت رقابتی صنعت فولاد ایران است. به طور میانگین 5 درصد گاز کشور توسط صنعت فولاد مصرف می‌شود، اما متاسفانه اولین محدودیت‌ها شامل حال صنعت فولاد می‌شود. به گفته وی، از مجموع محدودیت‌های گاز و برق، صنعت فولاد سالانه حدود 3 تا 5میلیارد دلار عدم النفع تولید دارد.
قطع گاز صنایع در تابستان
شرکت‌های سیمانی وضعیتی به مراتب بدتر از سایر صنایع درخصوص تامین گاز دارند. به طوری برای اولین بار صنایع سیمانی در تابستان با قطع گاز مواجه شده‌اند. یک فعال صنعت سیمان درخصوص وضعیت تامین گاز صنایع سیمان به «دنیای اقتصاد» گفت: امسال برای اولین بار صنعت سیمان در تابستان درگیر محدودیت گاز و مجبور به مصرف مازوت شده است. محدودیت‌های مربوط به گاز در سال 1402 در آبان ماه، در سال 1403 در نیمه دوم مهر و در سال 1404 از اول اردیبهشت آغاز شده است. این صنعت در حال حاضر با محدودیت 75 درصدی گاز مواجه است و در حال حاضر صرفا 25 درصد گاز این بخش تامین می‌شود. وی افزود: صنعت سیمان برای جبران کسری گاز مجبور به استفاده از مازوت شده است. مصرف مازوت هزینه جانبی بالایی را به صنعت تحمیل می‌کند. هزینه حمل فرآورده نزدیک به قیمت خود سوخت است. در چنین شرایطی هزینه تامین سوخت حدود دو برابر افزایش می‌یابد که به رشد هزینه تولید منجر می‌شود.
این فعال صنعت سیمان گفت: ذخیره‌سازی سوخت مازوت امسال زودتر انجام شده است، اما محدودیت گاز این فرصت را هم از صنعت سیمان گرفت. چرا در نتیجه مصرف، ذخیره‌سازی کامل مازوت انجام نشده است. وی توضیح داد: میزان تولید سیمان در سال 1402، حدود 76میلیون تن بوده و در سال 1403به 72میلیون تن رسیده است. در سه ماه اول امسال نیز افت ده درصدی کاهش تولید اتفاق افتاده است. در چنین شرایطی، این روند منفی تولید باید متوقف شود. البته حفظ سطح تولید و جبران کاهش تولید بستگی به وضعیت تامین سوخت دارد.
وی گفت: 66میلیون تن سیمان در بازار داخلی به مصرف می‌رسد. حدود 13 تا 14میلیون تن نیز سهم بازارهای صادراتی است. با وضعیت فعلی تولید هم بازار داخلی و هم صادراتی به خطر می‌افتد. درخواست ما از دولت این است که یک برنامه مشخص ارائه کند تا با اطلاع از میزان برق و گاز برای تولید برنامه‌ریزی کنیم. در حال حاضر امکان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی روند تولید را نداریم.
یک‌سوم پتروشیمی‌ها با کمبود گاز مواجه‌اند
یک فعال صنعت پتروشیمی نیز در مورد وضعیت تامین گاز صنایع می‌گوید: بسیاری از اقلام تولیدی صنعت پتروشیمی مشکلی بابت گاز ندارند. واحدهای پلیمری که بازار صادراتی خوبی دارند از گاز متان که با کمبود آن مواجه هستیم، استفاده نمی‌کنند. عمده فشار بابت گاز روی واحدهای متانول و اوره است. با این حال با شروع فصل سرد و افزایش مصرف گاز گزینه دیگری جز قطع گاز صنایع وجود ندارد. در چنین شرایطی حدود یک‌سوم پتروشیمی‌ها دچار مشکل می‌شوند.
وی اضافه کرد: پتروشیمی‌ها در حال برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری در میادین گازی برای تامین گاز مورد نیاز خودشان هستند. قراردادهایی نیز برای جمع‌آوری گازهای فلر و افزایش تولید منعقد کرده‌اند. در کوتاه‌مدت هم می‌توان گاز وارد کرد. واردات روزانه 15میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان صرفا یک‌سوم نیاز گاز مورد نیاز صنعت پتروشیمی را تامین می‌کند. پتروشیمی‌ها یک طرحی دارند و می‌گویند اگر مردم صرفه‌جویی کنند، ما حاضر هستیم گاز را به چندبرابر قیمت از مردم بخریم. میزان مصرف گاز خانوار در زمستان 700میلیون مترمکعب است. اگر 7 درصد صرفه‌جویی شود، کل خوراک صنعت پتروشیمی که حدود 45میلیون مترمکعب است تامین می‌شود. وی گفت: میزان عدم‌النفع صنعت پتروشیمی بستگی به میزان قطع گاز دارد. به نظر می‌رسد وزارت نفت تدارک بهتری دیده است. احتمالا امسال با آمادگی بیشتری وارد زمستان شویم و وضعیت تامین گاز بهتر از سال گذشته باشد.
دولت تصمیم بگیرد
آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی و تغییر سیستم گرمایشی منازل، دو راهکار مدنظر فعالان بخش خصوصی برای عبور از ناترازی گاز و تامین گاز صنایع است. در همین رابطه عباس جبال‌بارزی، نایب رئیس کمیسیون صنعت اتاق ایران در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: قطعا هیچ اقدامی برای تامین گاز مورد نیاز صنایع در ماه‌های آینده نشده است. میزان تولید هم تغییری نکرده است. مانند سال‌های گذشته ابتدا گاز نیروگاه‌ها سپس صنعت فولاد و سیمان و بعد سایر صنایع قطع می‌شود. در مورد برق تا حدودی عدالت وجود دارد و مصرف خانگی هم مشمول خاموشی می‌شود، اما برای گاز این طور نیست.
جبال‌بارزی افزود: قطع گاز و برق هر دو تاثیر مخربی بر صنایع می‌گذارد. اگر برق قطع شود، کل فعالیت تولیدی متوقف می‌شود. در مورد گاز برخی صنایع آسیب بیشتر و برخی دیگر آسیب کمتری می‌بینند. ضمن این که اگر گاز نیروگاه‌ها قطع شود برق کمتر تولید می‌شود. بنابراین لزوما اینطور نیست که اگر گاز صنایع قطع شد، برق قطع نشود. وی درخصوص راهکارهای مقابله با ناترازی گاز صنایع گفت: مصرف گاز خانگی در ایران بسیار بیشتر از حد معمول است. 80 درصد خانوار ایرانی بخاری استفاده می‌کنند که مصرف گاز بالایی دارد. اگر دولت سیستم گرمایشی خانه‌ها را به صورت رایگان از بخاری به پکیج تغییر دهد، مصرف گاز خانگی حدود 50 تا 60 درصد کاهش می‌یابد. دولت می‌تواند همین میزان گاز صرفه‌جویی شده را به قیمت آزاد به صنایع بفروشد و هزینه‌ای که برای منازل صرف کرده است را جبران کند. این راهکار قابلیت اجرا دارد، اما دولت توجهی به آن ندارد.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران گفت: همچنین باید قیمت حامل‌های انرژی جهانی شود تا پدیده قاچاق گازوئیل و بنزین اتفاق نیفتد و الگوی مصرف هم اصلاح شود. با این اقدام گاز واحدهای تولیدی قطع نمی‌شود، اشتغال کاهش نمی‌یابد و اقتصاد نیز ضربه نمی‌خورد. دولت می‌تواند از دهک‌های پایین با ارائه ما‌به‌تفاوت قیمت حمایت کند. خانواده‌ها بهتر از دولت می‌توانند یارانه خود را مدیریت کنند. جبال‌بارزی اضافه کرد: امسال هم قطعی گاز داریم و نیروگاه‌ها مازوت می‌سوزانند. برای جلوگیری از قطع گاز صنایع و آلودگی ناشی از مازوت‌سازی باید دولت همین الان در مورد قیمت انرژی یک تصمیم جدی بگیرد.
وی درخصوص میزان زیان صنایع مختلف از قطع گاز نیز گفت: صنایعی که خوراک گاز بالایی دارند مانند سیمان، فولاد و پتروشیمی زیان بیشتری را از قطع گاز متحمل می‌شوند. یک کارخانه سیمان ممکن است در سال هزار‌میلیارد تومان سودآوری داشته باشد. اگر این مجموعه سه روز در هفته محدودیت گاز داشته باشد با ماهی 10میلیارد تومان زیان مواجه می‌شود که عدد بزرگی است. از طرف دیگر مصرف‌کننده هم با قیمت بالای کالا مواجه می‌شود. همان‌طور که نتیجه قطع برق صنعت سیمان در بهار امسال، گران شدن دو تا سه برابری قیمت سیمان بود. نایب رئیس کمیسیون صنعت اتاق ایران با تاکید بر این که قطع گاز یک‌سری از صنایع باعث توقف کوره می‌شود که زیان‌های مالی و انسانی به دنبال دارد، گفت: یک زمانی به صنایع گفتند گازوئیل مصرف نکنید، گاز فراوان داریم. الان که تولیدکننده‌ها به سراغ گاز رفته‌اند، با وجود این که دومین دارنده گاز جهان هستیم، می‌گویند گاز نداریم.
هرچند گفته می‌شود که ذخایر نیروگاهی بیش از 60 درصد نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افزایش یافته است. اما مشخص نیست که صنعت هم سهمی از این ذخایر خواهد داشت یا نه. در شرایطی که هم‌اکنون نیز تاب‌آوری صنایع با قطعی برق به مرز هشدار رسیده است. قطع گاز می‌تواند این روند را تشدید کند. درحالی تامین گاز صنایع کشور به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز جهان در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد و همه چیز به میزان دمای هوا سپرده شده است که قطع و کمبود گاز به توقف تولید، تعدیل نیرو، مشکلات معیشتی برای خانوار و معضلات اجتماعی منجر می‌شود.