نوشت‌افزار ایرانی؛ صنعتی کوچک با آرزوهای بزرگ
خداحافظی با اجناس خارجی
اما رسیدن به این موقعیت برای صنعتی که رهبر معظم انقلاب آن را «افتخارآفرین» توصیف کردند، ساده و آسان نبوده است. این صنعت در یک دهه گذشته کار خود را با دو برند فعال در دهه 90 آغاز کرد؛ شروعی که حتی مسئولان هم چندان افق روشنی برای آن متصور نبودند. این حرکت در حالی آغاز شد که 80 درصد بازار ایران را کالاهای چینی و هندی تأمین می‌کردند و 98 درصد از اقلام مختلف نوشت‌افزار با طرح‌های غربی و گاه معارض با فرهنگ بومی توزیع می‌شد. در این میان، برخی موانع نیز بر چالش‌های فعالان این صنعت می‌افزود؛ موانعی مانند شیوع کرونا که عملاً منجر به تعطیلی مدارس و کاهش بی‌سابقه مصرف نوشت‌افزار در ایران و جهان شد. به گفته محمد یقینی، مدیرعامل وقت مجمع ایران‌نوشت؛ در این مدت برخی از اقلام مانند دفتر مشق، تا بیش از 80 درصد کاهش تولید داشته است. با این حال، این صنعت توانسته با برنامه‌ریزی و عزم راسخ، از پس فراز و فرودها برآید و حالا در موقعیتی قرار گیرد که به صادرات محصولات خود بیندیشد؛ آرزویی که هرچند شیرین است، اما موانع آن بسیار است و رقبای قدرتمندی دارد.
رؤیای شیرین با رقبای بزرگ
براساس آمار صادرات منتشر شده ارزش صادرات انواع خودکار، خودنویس، روان‌نویس، ماژیک و اجزا و قطعات مربوطه در جهان حدود 6/17 میلیارد یورو در سال 2021 بوده، کشورهای چین، ژاپن و آلمان بیشترین سهم صادرات را به خود اختصاص داده و ایران در میان 202 کشور در رتبه 66 صادرات قرار دارد.
با توجه به آمار منتشر شده، ارزش واردات انواع خودکار، خودنویس، ماژیک، روان‌نویس و اجزا و قطعات مربوطه در سال 2021 به 5/6 میلیارد یورو بوده که به ترتیب کشورهای آمریکا، فرانسه، آلمان و چین سهم عمده واردات را به خود اختصاص داده‌اند. ایران در میان 225 کشور رتبه 84 را در واردات دارد. با توجه به قرار گرفتن انواع خودکار و ماژیک در گروه کالایی 27، بخش عمده واردات مربوط به اجزا و قطعات همچون نوک ساچمه‌ای خودکار، فیلتر ماژیک و غیره است.
ارزش واردات انواع مداد و مغز مداد در جهان حدود 1/5 میلیارد یورو در سال 2021 بوده که کشورهای چین، آلمان و برزیل بیشترین سهم صادرات را به خود اختصاص داده و ایران در میان 169 کشور در رتبه 68 صادرات قرار دارد. همچنین ارزش واردات انواع مداد و مغز مداد در سال 2021 به 1/4 میلیارد یورو رسیده و کشورهای آمریکا، آلمان و فرانسه سهم عمده واردات را به خود اختصاص داده‌اند. ایران در میان 220 کشور رتبه 100 را در واردات دارد که با توجه به قرار گرفتن انواع مداد و مدادرنگی در گروه کالایی 4، بخش عمده واردات مربوط به نوک مداد است. همچنین میزان واردات کشورهای هم‌جوار و منطقه در سال 2021 حدود 71 میلیون یورو بوده که با توجه به مشترکات فرهنگی و مذهبی نشان‌دهنده ضرورت برنامه‌ریزی به منظور افزایش سهم بازار قابل دسترس است. طبق محاسبات، بیشترین نسبت تراز تجاری (صادرات / واردات) مداد، مدادرنگی، مداد شمعی، مغز مداد متعلق به کشور ژاپن با عدد 18/34 است. ایران با نسبت 0/09 در رتبه بیست و دوم رتبه‌بندی مذکور قرار دارد.
3 مؤلفه طلایی برای موفقیت نوشت‌افزار ایرانی
توان داخلی، عزم تولیدکنندگان و استقبال خانواده‌ها سه مؤلفه اصلی در موفقیت این صنعت طی یک دهه گذشته بوده است. نوشت‌افزار از جمله صنایعی رو به رشد در دسته‌های صنایع خلاق در جهان است که می‌توان با وجود قابلیت‌های آن در کشور، به توسعه آن بیشتر اندیشید و زمینه را برای اشتغال‌زایی و جلوگیری از خروج ارز از کشور از این طریق فراهم کرد.
بنا بر گزارش‌ها، گردش مالی صنعت نوشت‌افزار در سال 2021 میلادی؛ 21.6 میلیارد یورو بوده است که این میزان در سال 2023 به 22.5 میلیارد یورو رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال 2030 میلادی این میزان به 32.3 میلیارد یورو برسد. با توجه به افزایش نرخ جمعیت در خاورمیانه و آفریقا، بازارهای این کشورها عموماً از جمله بازارهای پرتقاضا برای صنایع خلاق از جمله نوشت‌افزار به شمار می‌آیند. اما رسیدن به بازارهای منطقه‌ای برای تولیدکننده ایرانی چندان ساده نیست. تولیدکنندگان برای پیمودن این مسیر چند چالش مهم پیش روی خود دارند که نخستین آن، طراحی کاراکتر برای عرضه محصولات متناسب با ذائقه مخاطب منطقه‌ای است.
جنگ نابرابر با «لبوبو»
با توجه به اینکه مشترکات فرهنگی میان ایران با کشورهای همسایه به جهت اشتراک زبانی، دینی، تاریخی و فرهنگی بسیار است، بازار منطقه می‌تواند یکی از مهمترین بازارهای هدف تولیدکنندگان باشد. با این حال، تولیدکنندگان برای عرضه محصولات خود، با رقبای بزرگی مانند چین مواجه هستند که تنها یک کاراکتر آن (لبوبو) در سال جاری میلادی با استقبال بی‌سابقه مواجه شده است. طبق گزارش‌های شرکت پاپ مارت (شرکت تولیدکننده لبوبو)؛ 88.1درصد درآمد پاپ مارت معادل 1,712,000,000 دلار متعلق به فروش این شخصیت‌های عروسکی بوده است. لبوبو یا لابوبو که به‌عنوان سری «شخصیت هیولا» شناخته می‌شود، با 674 میلیون دلار توانسته، پرفروش‌ترین شخصیت و محصول عروسکی پاپ مارت را کسب کند.
نوسانات ارز و گره‌های تولید
دومین چالش، نوسانات ارز و تخصیص آن به تولیدکنندگان است که برنامه‌ریزی برای تولید و قیمت‌گذاری را سخت می‌کند. به گفته محمودرضا صنعتکار، رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان نوشت‌افزار، این امر که چالش‌هایی برای همه تولیدکنندگان ایجاد کرده، در چند ماه گذشته منجر به کاهش سطح تولید برخی از تولیدکنندگان و واردات محصولات مورد نیاز آنها شده است. افزون بر این، قطعی برق در تولیدی‌ها نیز بر گره کار افزوده است. اگر قرار باشد به صادرات فکر کنیم، باید این موانع برطرف شود تا محصول مورد نظر در زمان مقرر با مشتری خارجی، به دست او برسد.
تجمیع پوشاک با نوشت‌افزار؟!
نبود برنامه مشخص برای حضور در بازارهای منطقه‌ای، دیگر چالش این صنعت برای رسیدن به رؤیاهای خود است. علی‌رغم تأکیدات تولیدکنندگان و فعالان این بازار برای گشوده شدن درهای صادرات به منظور تقویت بنیه تولید، هنوز برنامه مشخصی در سیاستگذاری‌های دولت برای رفع موانع این بخش به چشم نمی‌خورد. حمایت‌های مقطعی، بی‌اطلاعی و یا کم‌اطلاعی برخی از مسئولان از اهمیت اقتصادی و فرهنگی این صنعت و کوچک شمردن آن در قیاس با دیگر شاخه‌های صنعت سبب شده تمرکز بر این بخش کمتر از دیگر صنایع باشد و گاه تصمیماتی گرفته شود که سؤالات جدی به همراه دارد: مانند ادغام صنعت نوشت‌افزار با منسوجات و پوشاک در وزارت صمت.
پاشنه آشیل تولیدات ایرانی
فقدان شبکه توزیع قوی؛ چالش دیگر این صنعت در داخل و خارج از کشور است. در حالی که تولیدکنندگان توانسته‌اند سهم خود از بازار داخل را ارتقا دهند، اما شبکه توزیع مناسبی برای عرضه این محصولات در سراسر کشور وجود ندارد. عدم شناخت مصرف‌کننده از برندهای فعال در این عرصه نیز از دیگر مشکلات بازار نوشت‌افزار به شمار می‌آید و مسئله برندسازی را پررنگ‌تر می‌کند.