هشدار متقابل هسته‌ای‌ها

از جدال لفظی تا جدال عملی

رشته اتفاقات اخیر با یک پست تند از سوی دونالد ترامپ در شبکه اجتماعی «تروث‌سوشیال» آغاز شد. او مستقیما دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور سابق و نایب‌رئیس فعلی شورای امنیت روسیه را هدف قرار داد و به او هشدار داد که «مراقب حرف‌هایش باشد». این هشدار در واکنش به اظهارات مدودف بود که اولتیماتوم ترامپ به روسیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین را «گامی به سوی جنگ» خوانده بود (دنیای اقتصاد در گزارش «جدال مجازی اتمی‌ها» که 11 مردادماه منتشر شد به این مساله پرداخته بود). مدودف که به خاطر لفاظی‌های تهاجمی‌اش در شبکه‌های اجتماعی شهرت دارد، به سرعت پاسخ داد. او با کنایه‌ای آشکار به سیستم کنترل خودکار تسلیحات هسته‌ای دوران شوروی معروف به «پریمتر» یا «دست مُرده»، عملا به قابلیت روسیه برای یک حمله تلافی‌جویانه اتمی حتی در صورت نابودی رهبری کشور اشاره کرد. این جدال لفظی، بستر را برای اقدامات عملی بعدی فراهم کرد. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در تاریخ 31ژوئیه [دهم مرداد] در پاسخ به سوال یک خبرنگار درباره تهدید هسته‌ای مدودف اظهار کرد که نمی‌توان بیانیه مدودف را نادیده گرفت. روبیو بیان کرد که مدودف یک «تصمیم‌گیرنده مرتبط» [یا تصمیم‌گیرنده اصلی] نیست، اما او همچنان در دولت روسیه نقش دارد، بنابراین «سخنان او به‌عنوان یک عامل تحریک‌کننده، تاثیرگذار خواهد بود.»

هشدار هسته‌ای

«کلمات بسیار مهم هستند و می‌توانند به عواقب ناخواسته منجر شوند.» این بخشی از بیانیه ترامپ بود که در آن دستور خود را برای جابه‌جایی زیردریایی‌های هسته‌ای اعلام کرد. به گزارش مسکوتایمز، ترامپ اعلام کرد: «بر اساس اظهارات بسیار تحریک‌آمیز... من به دو زیردریایی هسته‌ای دستور داده‌ام تا در مناطق مناسب مستقر شوند، محض احتیاط که این اظهارات احمقانه و آتش‌افروزانه چیزی فراتر از حرف باشند.» به گزارش نیویورک‌تایمز، او این اقدام را یک «احتیاط امنیتی» برای حفاظت از مردم آمریکا توصیف کرد و افزود: «یک تهدید صورت گرفته بود و ما فکر نمی‌کنیم این کار مناسب باشد.» این اولین بار است که ترامپ در بحران اوکراین به‌طور علنی از زرادخانه هسته‌ای آمریکا به‌عنوان یک اهرم فشار عملیاتی استفاده می‌کند. این اقدام نشان‌دهنده تغییر رویکرد او و پایان صبرش در قبال روسیه است، هرچند که به گزارش نیویورک تایمز، ماهیت فوق‌سری عملیات زیردریایی‌های هسته‌ای آمریکا، تایید مستقل اجرای این دستور را غیرممکن می‌سازد. با این حال، نفس علنی کردن چنین دستوری، خود یک پیام بازدارندگی قدرتمند و گامی جدی در جهت تشدید تنش است.

موشک‌های‌هایپرسونیک در دروازه‌های ناتو

تقریبا همزمان با این تحول، ولادیمیر پوتین در دیداری با الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس اعلام کرد که موشک بالستیک میان‌برد هایپرسونیک جدید روسیه با نام «اورِشنیک» که در زبان روسی به معنای «درخت فندق» است، رسما وارد خط تولید شده و در خاک بلاروس مستقر خواهد شد. به گزارش سی ان ان، او افزود که سایت‌های استقرار از قبل مشخص شده و کارهای مقدماتی تا پایان سال به اتمام می‌رسد. به گزارش «موسسه مطالعات جنگ»، این موشک قادر است با سرعتی بیش از 10ماخ حرکت کند و به گفته پوتین، این موشک دارای چندین کلاهک است که رهگیری آن را برای سامانه‌های دفاع موشکی فعلی تقریبا غیرممکن می‌کند. این موشک‌ها می‌توانند هم کلاهک متعارف و هم هسته‌ای حمل کنند و بردی دارند که آنها را قادر می‌سازد تمام اروپا را هدف قرار دهند.

استقرار این سامانه موشکی پیشرفته در بلاروس، یک تهدید مستقیم و آشکار برای کشورهای عضو ناتو در اروپای شرقی است و موازنه امنیتی منطقه را به‌طور جدی تغییر می‌دهد. این اقدام می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که روسیه نه تنها از مواضع خود عقب‌نشینی نکرده، بلکه آماده است تا سطح تقابل را افزایش دهد. در این دیدار لوکاشنکو از تلاش‌های ترامپ برای آوردن روسیه به پای میز مذاکره انتقاد و ادعا کرد که ترامپ باید «با دقت» عمل کند؛ زیرا نمی‌تواند در حین یک درگیری نظامی، «قوانین را دیکته کند، خصوصا به یک قدرت هسته‌ای مانند روسیه.» لوکاشنکو همچنین با اشاره به وضعیت میدان نبرد مدعی شد: «قوای روسی در همه جا در حالت آفندی قرار دارند و نیروهای روسی نه به سرعت، ولی به آهستگی پیشروی می‌کنند.» به گفته او، پوتین دلیل این پیشروی آهسته را این‌گونه توضیح داده است که «او [پوتین] برای مردم [اوکراین] احساس تاسف می‌کند.» لوکاشنکو همچنین با مقایسه‌ای میان تلفات روسیه با شوروی در جنگ دوم جهانی (که بیش از 27‌میلیون نفر را شامل می‌شد) سعی در کم‌اهمیت جلوه دادن خسارات انسانی فعلی روسیه داشت.

صلح در سایه شمشیر هسته‌ای

هرچند در قرن 21، تبدیل شدن این لفاظی‌ها و اقدامات به یک درگیری اتمی واقعی بعید به نظر می‌رسد و بیشتر به یک نمایش قدرت هسته‌ای شباهت دارد، اما سرسختی طرفین پیام روشنی را به جهان مخابره می‌کند: هیچ‌کدام از بازیگران اصلی فعلا نشانه‌ای از انعطاف از خود بروز نمی‌دهند. اظهارات و اقدامات متقابل واشنگتن و مسکو گویای آن است که جنگ اراده‌ها همچنان با شدت ادامه دارد و در چنین فضایی، چشم‌اندازی روشن برای صلح در اوکراین، دست‌کم در آینده قابل پیش‌بینی، متصور نیست. سرنوشت اوکراین و ثبات جهانی همچنان در گرو محاسبات خطرناک رهبرانی است که بازدارندگی هسته‌ای را به ابزاری برای چانه‌زنی روزمره تبدیل کرده‌اند.