همه چیز هست جز هوا! مقصر باد است!
حسین شکوهی*
«و لا تفسدوا فی الأرض بعد اصلاحها...»
زمین را بعد از اصلاح، فاسد نکنید.
(سوره مبارکه اعراف، آیه 56)
در ماه‌های اخیر با توجه به سرد‌تر شدن و احتمال وقوع پدیده وارونگی هوا، شاهد آلودگی بیش از حد هوای کلان شهر‌ها علی الخصوص پایتخت بودیم. طبق آمار در ایران سالیانه حدود 45000 نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و 5 سال از عمر افراد کاهش یافته است. به نقل از مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، تلفات آلودگی هوا در تهران به اندازه سقوط سالانه 100 بوئینگ پانصد نفری است. همچنین در روز‌های آلودگی شمار افرادی که دچار بیماری‌های تنفسی و ریوی هستند چند درصد افزایش پیدا می‌کند که این نیز احتمال بروز بیماری سرطان را در انسان‌ها بالا می‌برد. لذا هزینه‌های مرتبط با آلودگی هوا و درمان بیماری‌های پس از آن برای کشور بسیار گزاف است.
به نقل از دبیر کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا، بانک جهانی گزارشی در سال 2018 منتشر کرده است که می‌گوید اگر غلظت ذرات معلق تهران از 32 میکروگرم بر مترمکعب کنونی به 10 میکروگرم بر مترمکعب که استاندارد برسیم 1.8 میلیارد دلار صرفه‌جویی سالیانه در خسارات تنها در شهر تهران خواهیم داشت. یعنی با توجه به قیمت ارز امروز چیزی حدود 23 هزار میلیارد تومان می‌شود که تقریبا نصف میزان کل یارانه سالیانه کشور است و این مقدار قابل توجه‌ای برای جلوگیری از افزایش آلودگی هوا است.
پس آیا بهتر نیست این هزینه‌ها را برای پیش گیری از وقوع این بحران خرج کنیم؟
آیا تهران اولین شهری در جهان است که دچار آلودگی هوا می‌شود؟
تهران اولین شهری در جهان نیست که دچار آلودگی هوا می‌شود، ولی متاسفانه همیشه نام پایتخت در کنار شهر‌های نه چندان توسعه یافته که دچار آلودگی هوا هستند دیده می‌شود. در گذشته شهر‌هایی مثل مکزیکوسیتی و لندن نیز دچار آلودگی هوا بوده اند، اما با تدبیر و درایت و با کمک مردم این موضوع را حل کرده‌اند. با توجه به گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای امسال تا امروز فقط 25 روز هوای پاک در پایتخت داشته ایم و این یک بحران بسیار جدی‌ای برای کشور است.
نمی‌شود زمین را نابود و سپس دعای باران کرد! مدیریت کیفیت هوا و رفع آلودگی‌های آن را باد و باران نمی‌تواند به عهده بگیرد. این بحران تنها با اتحاد چندین دستگاه مرتبط با وضعیت آلودگی هوا و همبستگی با مردم حل خواهد شد والا باید همچنان منتظر باد باشیم که بیاید و نتیجه عملکرد ما را با خود ببرد.
راه حل چیست؟
در ادامه به بررسی یک سری از اقداماتی که می‌تواند باعث کاهش آلودگی هوا شود می‌پردازیم:
فرهنگ سازی و آگاهی مردم
اولین موضوع که بسیار شایسته است فرهنگ سازی و آگاهی مردم از اهمیت موضوع آلودگی و اشتیاق برای کاهش آن باید صورت گیرد. از بیلبورد‌های شهری گرفته تا استفاده کردن برخی مسئولین یا هنرمندان از حمل و نقل عمومی می‌تواند مثمر ثمر واقع گردد، اما متاسفانه این اقدامات بعضا فقط به اندازه انگشتان یک دست در سال صورت می‌گیرد. آگاهی مردم می‌تواند در جهت مطلوب اثر مثبتی داشته باشد. به عنوان مثال عموم مردم شاید اطلاعی نداشته باشند که موتورسیکلت‌ها چندین برابر خودرو‌های شخصی آلودگی تولید و وضعیت آلودگی هوا را بحرانی‌تر می‌کنند.
استفاده از دوچرخه
فرهنگ سازی استفاده از دوچرخه امر بسیار مهمی است، اما اگر با هدف کاهش آلودگی هوا و نه کسب درآمد باشد. در تهران امکاناتی نظیر ایستگاه‌های دوچرخه و... به وجود آمده است، اما برای استفاده از آن باید حق اشتراک بالایی پرداخت کرد با توجه به وضعیت فعلی آلودگی هوا و همچنین وضعیت اقتصادی مردم بهتر است این امکانات رایگان در اختیار مردم قرار گیرد و تعداد ایستگاه‌ها را بیشتر کنند.
بهبود شرایط حمل و نقل عمومی
در صورتی که ناوگان‌های حمل و نقل عمومی فرسوده هستند باید هرچه سریعتر به روز شوند و تعداد واگن‌های قطار شهری افزایش یابد. اگر امکانات حمل و نقل عمومی بیشتر باشد مردم نیز بیشتر از آن‌ها استفاده کنند. مثلا در برخی از ساعات شبانه روز در ایستگاه مترو دروازه دولت باید حداقل 4 نوبت صبر کرد تا فرصت سوار شدن پیدا شود.
تسهیلات ویژه برای رانندگان
خیلی از افراد به خاطر شرایط اقتصادی مجبور هستند با خودرو‌های فرسوده در شهر فعالیت و کسب درآمد کنند اگر دولت به رانندگان تاکسی‌ها، مینی بوس‌ها و اتوبوس‌های فرسوده تسهیلات خرید ویژه اعطا کند آن‌ها می‌توانند خودرو‌های خود را به روز کنند و از آلودگی هوا جلوگیری شود. مصرف سوخت خودرو‌های فرسوده سه برابر خودرو‌های جدید و میزان آلایندگی‌شان چندین برابر آن‌ها است. طبق آمار حدود 30 هزار تاکسی فرسوده در تهران وجود دارد!
طرح ترافیک و آلودگی هوا و کنترل تردد
همانطور که مشخص شد حذف طرح زوج و فرد و جاگزین کردن آن با طرح کنترل آلودگی هوا تقریبا هیچ تاثیر مثبتی در بهبود کاهش آلودگی هوای تهران نداشته بلکه گاهی نتیجه منفی نیز نسبت به قبل داشته است و چندین بار به دلیل افزایش آلودگی هوا مجددا طرح زوج و فرد سابق را از درب منازل اجرا نمودند. آلودگی هوا با خرید طرح کاهش نمیابد و باید یه فکر اساسی‌تر نسبت برای اجرای این طرح کرد. تردد کامیون‌ها در سطح شهر چه در روز و چه در شب باید کنترل شود به نقل از رییس سازمان حفاظت محیط زیست 51% آلودگی هوای تهران به سبب کامیون‌هایی است که شب‌ها وارد تهران می‌شوند.
عمران و شهرسازی
برای استفاده مردم از ناوگان‌های حمل و نقل عمومی و بیرون نیاوردن خودروهایشان از منازل و همچنین دوچرخه سواری باید بستر امن و مناسبی در شهرسازی طراحی شود که مردم بتوانند به راحتی از همه امکاناتی که با هدف کاهش آلودگی هوا است استفاده کنند.
گسترش فضای سبز
گسترش فضای سبز نظیر ایجاد بوستان‌ها از چندین ابعاد مختلف نه تنها باعث بهبود کاهش آلودگی هوا بلکه موجب ایجاد منظره زیبا شهر سازی و محیط تفریحی نیز می‌گردد.
کنترل وضعیت سوخت خودرو‌ها
وضعیت سوخت در کشور مطلوب نیست و در گزارش‌های متعددی میزان آلاینده‌ها در حالت استاندارد قرار ندارند. گوگرد گازوئیل در حالت استاندارد باید بین 15 تا 20 پی پی ام باشد، اما متأسفانه در ایران از گازوئیل «7 هزار پی پی ام» استفاده می‌شود. همانطور که مشاهده شد افزایش قیمت بنزین باعث کاهش آلودگی هوا نشد بلکه فقط باعث کاهش میزان مصرف بنزین شده است.
تعرفه‌های واردات خودرو‌های خارجی
حمایت از تولید ملی بسیار حائز اهمیت است، اما حمایت بدون درایت از تولیدات بی کیفیت نمی‌تواند نتیجه مطلوبی در پیش داشته باشد. با توجه به شرایط فعلی بهتر است خودرو‌های هیبریدی یا برقی با تعرفه‌های پایین وارد کشور شوند تا از افزایش آلودگی هوا جلوگیری شود.
امیدوارم هرچه سریعتر بحران آلودگی هوای کلان شهر‌های کشور به ویژه پایتخت با تدبیر و درایت به کمک دستگاه‌های مربوطه و همسبتگی مردم نه فقط با باد و باران بلکه به صورت اساسی حل شود و مسئولین کشور در این مورد احساس نگرانی بیشتری کنند.
*کارشناس ارشد مهندسی عمران - محیط زیست