هم‌مسیر با جابر بن عبدالله انصاری اولین زائر کوی حسین (ع) پس از واقعه عاشورا
آنهایی که از کاروان پیاده روی اربعین حسینی جا مانده اند، با دیدن تصاویر مشتاقانی که در حال پیاده روی عظیم جهانی هستند فقط اشک می ریزند و آرزو می کنند ای کاش! در میان این مشتاقان بودند؛ مشتاقانی که مسیری را می‌پیمایند که نخستین بار جابر بن عبدالله انصاری صحابی حضرت محمد مصطفی و از شیعیان حقیقی پیمود.
روز اربعین، روز زیارت مرقد عاشورا سازان است. زیارت اربعین امام حسین علیه السلام از توفیقات بزرگی است که شامل خیل مشتاقان حضرتش می شود. آنهایی که از کاروان پیاده روی اربعین حسینی جا مانده اند، با دیدن تصاویر مشتاقانی که در حال پیاده روی عظیم جهانی هستند فقط اشک می ریزند و آرزو می کنند ای کاش! در میان این مشتاقان بودند؛ مشتاقانی که مسیری را می‌پیمایند که نخستین بار جابر بن عبدالله انصاری صحابی حضرت محمد مصطفی و از شیعیان حقیقی پیمود.
به گزارش «تابناک»؛ «کربلا»، مدفن سیدالشهدا است؛ سرزمینی که عظیم ترین حماسه خدایی بشر، در آن اتفاق افتاد و موجش سراسر تاریخ و پهنه جهان را فرا گرفت. خاک کربلا، بوی خون می دهد و تربت کربلا مقدس و الهام بخش است. زیارت قبور ائمه یکی از مسلمات فرهنگ شیعه است که قابل انکار نیست. شیعیان به دلیل تعلق خاطری که به امامان معصوم خود دارند، مرتب به زیارت می روند و بیش از همه مکان های زیارتی، به کربلا می روند.
در طول تاریخ، حرم حسینی همواره ملجأ و مأوای شیعیان بوده و هست. شیعیان از گذشته تاکنون در هر شرایطی به زیارت کربلا رفته و می روند؛ سختی و مشقت و حتی خطرات سفر را به جان می خرند؛ وقتی مصمم می شوند، هر مانعی را کنار می زنند تا به هدف برسند. به غیر از مناسبت های ویژه که روز زیارتی مخصوص سیدالشهداست، در سایر زمان های سال نیز زائران متعددی به کربلا می روند؛ چرا که زیارت کربلا شناسنامه شیعه است.
بنابر منابع و روایات فراوان، جابر اولین زائر امام حسین (ع) است. شیخ طوسی می نویسد: «روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا صلوات الله علیه از مدینه برای زیارت قبر امام (ع) به کربلا آمد و او اولین زائری بود که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد. در این روز زیارت امام حسین (ع) مستحب است و زیارت اربعین همین است.»
جابر بن عبدالله انصاری، از صحابی پیامبر اسلام (ص) بود که دوران پنج امام معصوم را درک نمود. او پس از واقعه عاشورا، در اربعین امام حسین (ع) به کربلا آمد و به همین سبب از او به عنوان اولین زائر امام حسین (ع) یاد می گردد. جابر، چهارده سال قبل از هجرت پیامبر اکرم (ص) در قبیله خزرج متولد شد و یک سال پیش از هجرت پیامبر به یثرب، به همراه پدر خود و هفتاد نفر از مردم یثرب به حج آمد و در منا با پیامبر اسلام (ص) دیدار و بیعت نمود، در حالی که او هنوز به پانزده سالگی نرسیده بود.
حضور جابر در غزوه ها
جابر از افرادی است که در بیشتر غزوه ها و جنگ های زمان پیامبر اسلام (ع) حضور داشته که تعداد این غزوه ها به اختلاف ذکر شده است. به گزارش خود او، از 27 غزوه پیامبر (ص)، در 19 غزوه شرکت داشته است. او در غزوه بدر و غزوه احد غایب بود. برخی گزارش ها او را از بدریون دانسته اند و از خود او نقل شده که در این واقعه آبرسان بوده است. اولین جنگی که جابر در آن حضور داشت، «حمراء الأسد» است. کفار قریش در احد به لشکر اسلام ضربه سهمگینی زدند و هفتاد نفر از رزمندگان اسلام و سردارانی چون «حمزه» و «مصعب» را به شهادت رساندند و به سوی مکه عقب نشینی کردند. اما در بین راه به فکر افتادند که بازگردند و کار مسلمین را یکسره کنند. چون این خبر به پیامبر (ص) رسید، حضرت دستور داد تا آنانی که در احد شرکت داشته اند، آماده تعقیب دشمن شوند. رزمندگان و مجروحان جنگ احد حرکت می کنند و کسانی که در احد پیامبر (ص) را یاری نکردند اجازه مشارکت نمی یابند. در این میان جابر به حضور پیامبر (ص) شرفیاب می شود و با آن که روز قبل پدرش در احد به شهادت رسیده بود و فرمان جنگ شامل او نمی شد، با خواهش و التماس از آن حضرت تقاضا می کند تا به او اجازه جهاد بدهند و پیامبر نیز می پذیرند. جابر می گوید: «از غایبان در احد، به جز من کسی در حمراء الأسد حاضر نشد.»
مخالفت جابر با حکومت معاویه
جابر بن عبدلله انصاری، به خوبی با ذات شوم معاویه آگاه بود. در کتاب «وقع صفین» که از کتاب های کهن است، از جابر بن عبدالله نقل شده که پیامبر خدا فرمود: «معاویه در حالی می میرد که از امت من نیست»، واضح است که جابر با این سخن پیامبر اسلام، هرگز تحت تأثیر شرایط دوران معاویه قرار نگرفت و موضعی محکم در مقابل آنها گرفت. او پس از آنکه از تصمیم معاویه مبنی بر انتقال منبر رسول خدا از مدینه به دمشق، آگاهی یافت، به شدت با این اتفاق مخالفت نمود و نزد معاویه رفت و سرانجام توانست جلوی این اتفاق را بگیرد. جابر در رکاب امیرالمومنین علی (ع)
جابر عبدالله انصاری، پس از وفات پیامبر اسلام (ع)، به یاری علی (ع) پرداخت و در بسیاری از جنگ ها در سپاه امام علی (ع) حضور داشت و جنگید. او که درک عمیقی از اسلام داشت، در رابطه با علی بن ابی طالب (ع) اینگونه گفته: «الشاک فی حرب علی کالشاک فی حرب رسول الله»؛ کسی که در حقانیت جنگ های امام علی (ع) تردید کند، مانند کسی است که در حقانیت جنگ های پیامبر تردید کرده است. در نگاه جابر، علی (ع) چنان مقامی داشت که در زمان حیات پیامبر اکرم (ص)، میزان حق تلقی می شد و منافقان را با بغض داشتن به او می شناختند. سخن معروف جابر درباره حضرت علی (ع) «علی خیر البشر»، «علی بهترین انسان ها است»، الهام بخش مؤلف شیعی، جعفر بن احمد قمی شد تا در کتابش به نام نوادر الاثر فی علی خیر البشر، یک سوم روایات خود را از جابر نقل کند. علاقه و اعتقاد جابر به علی (ع) به گونه ای بود که در بحارالانوار از او اینگونه آمده است: «در جنگ احزاب که علی (ع) دشمن را درهم کوبید و متلاشی کرد، ملائکه خوشحال شدند؛ پس هر کس از دیدن علی شادمان نشود، لعنت خدا بر او باد»
جابر، اولین زائر امام حسین (ع)
بنا بر منابع و روایات فراوان، جابر اولین زائر امام حسین (ع) است. شیخ طوسی می نویسد: «روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا صلوات الله علیه از مدینه برای زیارت قبر امام (ع) به کربلا آمد و او اولین زائری بود که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد. در این روز زیارت امام حسین (ع) مستحب است و زیارت اربعین همین است.»
ماجرای زیارت مرقد امام حسین (ع) توسط جابر بن عبدالله انصاری
جابر به همراه «عطیه»، فرزند سعد کوفی، یکی از تابعان، بزرگان و راویان شیعه و از محدثان، به سوی کربلا رفت. عطیه ماجرای زیارت امام حسین (ع) را اینگونه روایت می کند: «همراه جابربن عبدالله انصاری به زیارت قبر امام حسین (ع) رهسپار شدیم. هنگامی که نزدیک کربلا رسیدیم، جابر در نهر فرات غسل کرد و لباس پوشید، آنگاه سر کیسه ی عطری را باز کرد و مقداری از آن را بر بدن خود پاشید و خود را خوش بو ساخت. هر گامی که به سوی قبر امام حسین (ع) برمی داشت، زبانش به ذکر و یاد خدا مشغول بود.» هنگامی که نزدیک قبر رسید، گفت: «دست مرا به قبر برسان». دست او را روی قبر نهادم. جابر از بسیاری غم و اندوه از هوش رفت و روی قبر افتاد. من به سر و صورتش آب پاشیدم. آن گاه که به هوش آمد، سه بار فریاد زد: «یا حسین». سپس گفت: «چگونه دوستی است که پاسخ دوست خود را نمی دهد؟» آن گاه به خود پاسخ داد و گفت: «چگونه می توانی پاسخ بدهی، در حالی که رگ های گردنت بریده شده، خونت ریخته شده و سرت از بدن جدا گشته است؟ گواهی می دهم که تو زاده بهترین پیامبران، فرزند سرور مؤمنان، همزاد تقوا، از نسل هدایت، پنجمین عضو اصحاب کسا، فرزند سرور برگزیدگان الهی و زاده زهرا اطهر (س)، سرور زنان جهان هستی.»
سپس جابر اینگونه ادامه داد: «چگونه چنین نباشد، در حالی که از دست سرور پیامبران غذا خورده ای، در دامن پرهیزکاران پرورش یافته ای، از پستان ایمان شیر نوشیده ای و با نور اسلام از شیر گرفته شده ای؟ تو چه در زندگی و چه پس از مرگ، پاک بوده ای. دل های مؤمنان از فراق و دوری تو آزرده شده است، ولی تو همواره زنده ای. سلام و درود خداوند بر تو باد. گواهی می دهم که در راه برادرت یحیی بن زکریا گام نهادی و همانند وی شهید شدی.»
در ادامه کتاب اعیان الشیعه، آمده: سپس جابر به اطراف قبر روی گرداند و چنین گفت: «درود بر شما روان های پاک که در آستان حسین (ع) خفته و در بارگاه وی آرمیده اید. گواهی می دهم که شما نماز را برپا داشتید و زکات را پرداختید. امر به معروف و نهی از منکر کردید. با بی دینان جنگیدید، خدا را پرستش کردید، تا اینکه مرگ را در آغوش گرفتید. سوگند به خداوندی که محمد (ص) را به پیامبری برانگیخته، ما نیز در پاداش شما شریکیم.» سپس عطیه از او پرسید: «چگونه در پاداش این شهیدان با آنان شریکیم، در حالی که در راه شهادت گامی برنداشته، شمشیری نزده ایم؟ حال آنکه سرهای آنان در راه خدا از تن جدا گشت و فرزندانشان یتیم و همسرانشان بیوه شدند؟» جابر پاسخ داد: «ای عطیه، از پیامبر خدا (ص) شنیدم که می فرمود: «هرکس گروهی را دوست بدارد، روز رستاخیز در صف آنان قرار می گیرد و با آنان در یک مکان گرد می آید و هرکس رفتار گروهی را دوست داشته باشد، در پاداش یا کیفر عمل آنان شریک خواهد بود؛ سوگند به خدایی که محمد (ص) را به پیامبری برانگیخته، نیت و اعتقاد من و یارانم، همان اعتقاد و نیت حسین و یارانش است.»
عطیه، ادامه ماجرا را اینگونه بیان می کند: «در این هنگام، سیاهی کاروانی از سوی شام پدیدار شد. به جابر گفتم: «اینک سیاهی کاروانی از سوی شام نمودار شده است.»، جابر گفت: «برو از این کاروان برای ما خبری بیاور. اگر از افراد عمروبن سعد بودند، برگرد و خبر بده». من رفتم و طولی نکشید که بازگشتم و گفتم: «جابر، برخیز و به پیشواز حرم رسول خدا (ص) بیا. اینک زین العابدین است که همراه عمه ها و خواهرانش می آیند.» جابر با سروپای برهنه حرکت کرد. هنگامی که نزدیک امام سجاد (ع) رسید، امام به وی فرمود: «آیا تو جابری؟» عرض کرد: «آری». امام فرمود: «جابر، در این مکان بود که مردان ما کشته شدند، کودکانمان را سر بریدند، زنانمان اسیر گشتند و خیمه های ما را آتش زدند.»
رساندن پیام پیامبر اسلام (ص) به امام باقر (ع) توسط جابر
ماجرای ملاقات جابر بن عبدالله با امام باقر (ع) در بسیاری از منابع گزارش شده است. جابر از پیامبر اکرم (ص) شنیده بود که تو چندان عمر می کنی که فرزندی از ذریه من و همنام من را ملاقات می کنی، او شکافنده علم «یبقرالعلم بقرا» است، پس سلام مرا به او برسان. جابر پیوسته در پی یافتن این فرزند بود تا جایی که در مسجد مدینه صدا می کرد: «یا باقرالعلم»، سرانجام روزی محمد بن علی (ع)، که در آن زمان در سنین نوجوانی یا جوانی بود را یافت و سخن پیامبر (ص) را به امام باقر (ع) رساند.
وفات جابر بن عبدالله انصاری
جابر در پایان عمر خود، یک سال در جوار خانه خدا در مکه زندگی کرد. در آن مدت، بزرگانی از تابعین، مانند عطاءبن ابی رباح و عمروبن دینار، با او دیدار کردند. جابر در اواخر عمر نابینا شد و در مدینه درگذشت. مزی روایت هایی درباره سال وفات جابر آورده است که هریک تاریخ متفاوتی را، بین سالهای 68 تا 79، ذکر کرده اند و در یک خبر، به نقل از جمعی از مورخان و محدثان، از وفات جابر در سال 78 و در 94 سالگی سخن گفته و اشاره کرده است که ابان بن عثمان، والی مدینه، بر او نماز خواند.
منابع:
1- اعیان الشیعه، سید محسن الامین، جلد 4
2- وقعه الصفین، نصر بن مزاحم منقری
3- جابر بن عبدالله انصاری، حسین واثقی
4- تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، جلد 11
5- معارف، ابن قتیبه
6- انساب الاشراف، بلاذری
7- سیر اعلام النبلاء، ذهبی
8- تاریخ المدینه المنوره، ابن شبه نمیری
9- اختیار معرف الرجال، محمدبن عمر کشی
10- قاموس الرجال، تستری
11- سیر اعلام النبلاء، ذهبی
12- تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، مزی.