واردات، باتلاق هدررفت منابع ارزی / سبد سوختی خودروهای سواری باید توسعه یابد
نگرانی جدی از سوی سیاستمداران اقتصادی کشور، به دلیل ناترازی بنزین، به طور خاص به چشم می‌خورد. واقعیت آن است که ناترازی بنزین نسبت به ناترازی در بخش برق و گاز، پیچیدگی بیشتری دارد و عدم النفع و خطرات امنیتی بیشتری را به همراه می‌آورد. کارشناسان معتقدند که یکی از عوامل اصلی این مسئله، اهمال کیفیت و عدم توجه به تولید خودروهای با کیفیت و کم مصرف است که ما را از یک قدرت صادرکننده برجسته...
ناترازی بنزین به‌عنوان یک نگرانی مهم در سیاست اقتصادی کشور، زنگ خطر را به صدا درآورده است. واقعیت این است که ناترازی بنزین نسبت به ناترازی انرژی در حوزه برق و گاز پیچیده‌تر است و عدم‌النفع و خطر امنیتی بیشتری دارد. کارشناسان معتقدند اهمال‌کاری و عدم‌توجه به تولید خودروهای باکیفیت و کم‌مصرف مهم‌ترین عواملی هستند که ما را از مزیت بزرگ صادرکننده به ضعف در تامین و واردات بنزین رسانده‌اند. براساس داده‌های موجود، اگر این مشکل را با روش‌هایی مانند اصلاح کیفیت خودروها و تنوع‌بخشی به سبد سوختی کشور و موارد دیگر حل نکنیم، در باتلاقی گیر خواهیم کرد که نتیجه آن جز هدررفت منابع ارزی کشور نخواهد بود. کارشناسان با تاکید بر اینکه رفع معضل ناترازی بنزین، تنها یک راه‌حل نداشته و باید مجموعه‌ای از راهکارها را در پیش بگیریم، معتقدند بی‌توجهی به این بحران، هر سال بر شدت ناترازی و ارزبری می‌افزاید و ما را با مشکلات بیشتری روبه‌رو خواهد کرد. صمت در این گزارش درباره راهکارهای عملیاتی برای رفع ناترازی بنزین با کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌خوانید.
رفع ناترازی بنزین با راهکارهای جایگزین
استفاده از سوخت‌های جایگزین بنزین مانند برق و گاز، یک راهکار عملیاتی برای کاهش ناترازی بنزین است و بر این اساس، تولید خودروهای دوگانه‌سوز، واردات خودروهای برقی و هیبریدی می‌تواند به کاهش مصرف بنزین در کشور کمک کند. از سوی دیگر، با واردات خودروهای برقی نظیر کاهش حقوق گمرکی واردات خودروهای هیبریدی و برقی، فضایی رقابتی ایجاد می‌شود و خودروسازان به اجبار به سمت بهبود کیفیت محصولاتشان حرکت می‌کنند. ناترازی بنزین، بخش انرژی و منابع ارزی کشور را با چالش‌ها و مخاطرات قابل‌توجهی روبه‌رو می‌کند. برخلاف ناترازی متناوب برق و گاز، کمبود بنزین در طول سال ادامه دارد که آن را به یک نگرانی مبرم تبدیل می‌کند. ناترازی بنزین به‌دلیل اثرات نامطلوب آن بر بخش انرژی و کل اقتصاد، نیازمند توجه ویژه است. واردات سالانه بین 3 تا 5 میلیارد دلار بنزین، بار قابل‌توجهی بر منابع ارزی کشور وارد می‌کند. این وابستگی به واردات آسیب‌پذیری ایجاد می‌کند و یافتن راه‌حل‌های جایگزینی که نیاز به واردات بنزین را کاهش داده یا از بین می‌برد را حیاتی می‌کند. یکی از راه‌حل‌های بالقوه برای رفع ناترازی بنزین، تولید خودروهای دوگانه‌سوز توسط خودروسازان ایرانی است. خودروهای دوگانه‌سوز این قابلیت را دارند که هم با بنزین و هم با گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی) کار کنند و جایگزینی کارآمد و به صرفه برای اتکای صرف به بنزین هستند. پیاده‌سازی این راه‌حل می‌تواند چندین مزیت داشته باشد.
افزایش بهره‌وری سوخت
خودروهای دوگانه‌سوز به رانندگان اجازه می‌دهد بین بنزین و سی‌ان‌جی جابه‌جا شوند و در نتیجه مصرف بنزین را کاهش دهند. سی‌ان‌جی یک سوخت تمیزتر است که در مقایسه با بنزین، کارآیی سوخت بهتری را ارائه می‌دهد. با ایجاد انگیزه در استفاده از سی‌ان‌جی، کشور می‌تواند وابستگی خود به بنزین را به میزان قابل‌توجهی کم کند و مشکل ناترازی را کاهش دهد. ایران دارای ظرفیت قابل‌توجه 17 میلیون مترمکعب برای مصرف سوخت سی‌ان‌جی است و با استفاده از این زیرساخت‌های موجود، خودروسازان می‌توانند خودروهای دوگانه‌سوز تولید کنند و استفاده از سی‌ان‌جی را به حداکثر برسانند. این رویکرد نه‌تنها تقاضا برای بنزین را کاهش می‌دهد، بلکه منابع کشور را به‌طور موثر بهینه‌سازی می‌کند.
برای تشویق تولید و پذیرش خودروهای دوگانه‌سوز، دولت باید یارانه‌ها و مشوق‌ها را در نظر بگیرد. این اقدامات می‌تواند شامل حمایت مالی از تولیدکنندگان خودرو، کاهش مالیات یا تعرفه‌ها و ارائه گزینه‌های تامین مالی مطلوب برای مصرف‌کنندگان باشد. چنین ابتکاراتی استفاده گسترده از وسایل نقلیه دوگانه‌سوز را ترویج می‌کند و انتقال از وابستگی به بنزین را تسریع می‌بخشد. با توجه به تقاضای بالای بنزین در مناطق شهری، به‌ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران، اولویت‌بندی استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز در حمل‌ونقل شهری می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد. با جایگزینی تدریجی تاکسی‌های سنتی بنزینی، تاکسی‌های اینترنتی و ون‌ها با انواع دوگانه‌سوز، کشور می‌تواند به کاهش قابل‌توجهی در مصرف بنزین در مراکز شهری دست یابد.
لزوم اصلاح کیفیت خودروها
افشین غلامعلی‌پور، کارشناس انرژی درباره لزوم و فوریت اصلاح صنعت خودرو کشور به‌منظور مقابله با مشکل ناترازی بنزین به صمت اظهار کرد: شواهد به‌وضوح مشخص‌کننده این امر هستند که میزان مصرف بنزین در خودروهای داخلی ما نسبت به استانداردهای جهانی بالاتر است. گاها مصرف بنزین این خودروها به دو برابر استاندارد جهانی می‌رسد که آمار خوبی نیست. وی ادامه داد: ساماندهی صنعت خودرو می‌تواند حدود 30 تا 40 درصد مصرف بنزین را در کشور کاهش دهد؛ بنابراین اصلاح صنعت خودرو فوریت دارد و بهبود موتور خودروها و کاهش مصرف آنها باید در دستور کار جدی باشد. این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: یکی از دلایل اصلی بروز ناترازی بنزین در کشور خودروها و میزان مصرف بنزین آنهاست. اصلاح خودروهای سبک به‌شدت در کاهش مصرف بنزین موثر است و راهکاری برای حل مشکل ناترازی بنزین به‌شمار می‌رود.
غلامعلی‌پور گفت: واردات خودرو رویکرد مثبت دیگری است که می‌توانیم در راستای حل مشکل ناترازی بنزین مدنظر قرار دهیم. واردات خودروهای باکیفیت خارجی که میزان مصرف پایینی دارند، قطعا می‌تواند کمک‌کننده باشد و بخشی از مشکل ناترازی بنزین را در کشور حل کند. واردات خودرو احتمالا انگیزه‌ای در خودروسازان داخلی به وجود می‌آورد که به سمت تولید خودروهای با کیفیت حرکت کرده و صنعت خودرو را از شرایط فعلی دور کنند.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: دوگانه‌سوز کردن خودروها به‌شدت می‌تواند در حل مشکل ناترازی بنزین کمک‌کننده باشند. متاسفانه این موضوع با جدیت موردتوجه قرار نگرفته و نوعی غفلت نسبت به اثرگذاری این سیاست را شاهد هستیم. وی ادامه داد: طی سالیان گذشته به سمت استفاده از ظرفیت سی‌ان‌جی کشور رفتیم و زیرساخت‌هایی را در این زمینه با هزینه گزاف توسعه دادیم. متاسفانه درحال‌حاضر حدود 70 درصد از این ظرفیت بلااستفاده باقی مانده است. دوگانه‌سوز کردن خودروها قطعا می‌تواند بخشی از راه‌حل مشکل ناترازی بنزین باشد که باید موردتوجه قرار بگیرد. وی در پایان اظهار کرد: حل و فصل مشکل ناترازی بنزین در کشور نیازمند سیاست‌گذاری‌های چندجانبه است. اصلاح کیفیت خودروهای ساخت داخل قطعا بخشی از راهکار است و تنوع‌بخشی به سبد سوختی کشور نیز به کاهش هزینه‌هایمان در بلندمدت کمک می‌کند. این اقدامات فرصت‌هایی را برای ما در زمینه صادرات سایر سوخت‌ها و از جمله بنزین فراهم می‌کند. بدون شک واردات خودروهای کم‌مصرف و باکیفیت خارجی نیز کمک‌کننده خواهند بود.
ضرورت اصلاح موتور خودروهای داخلی
بهروز محبی‌نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در گفت‌وگو با صمت با اشاره به راهکارهای جلوگیری از ناترازی بنزین و تاکید بر رفع مشکلات موتور خودروهای تولید داخل کشور، گفت: در این زمینه سوالی نیز از وزیر صمت مطرح و در این سوال عنوان کردم که در سه سال گذشته تولید خودروهای تک‌سوز در صنعت خودرو ما خیلی زیاد بوده، این مسئله بسیار مهم بود و جای سوال داشت و یک نقص بزرگ به‌شمار می‌رود.
این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد: در راستای رفع ناترازی بنزین باید یک سبد متنوع برای این بخش تعریف کنیم. در کشورهای همسایه ما در حمل‌و نقل بیشتر از ال‌پی‌جی و گاز مایع استفاده می‌شود، ما نیز باید از سی‌ان‌جی به صورت جدی استفاده کنیم و حتی پیشنهاد استفاده از سوخت سی‌ان‌جی را با رئیس‌جمهور مطرح کردم.
محبی‌نجم‌آبادی تصریح کرد: حتی برای مقابله با این بحران می‌توانیم در پیک مصرف، سوخت سی‌ان‌جی را در کشور رایگان کنیم. از سویی دیگر، در کشور شرکت‌های دانش‌بنیانی داریم که توانمندی بالایی برای کاهش مصرف بنزین در خودروهای داخلی دارند و می‌توانیم از این ظرفیت هم استفاده کنیم.
این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه صنعت خودرو باید به اصلاح موتور خودروهای تولید داخل بپردازد، بیان کرد: به واقع بخش عمده‌ای از ناترازی بنزین در کشور ناشی از موتور خودروهای تولید داخل است، چراکه خودروهای داخلی بسیار پرمصرف بوده و متاسفانه تنوع سوختی هم رعایت نمی‌شود پس باید بخشی از ناترازی بنزین را با حل این مشکل برطرف کنیم.
سبد سوختی خودروهای سواری باید توسعه یابد
در ادامه این بحث فرشاد جامع، کارشناس انرژی نیز درباره ناترازی بنزین در کشور به صمت گفت: در سال‌های اخیر، ایران با بحران عمیق‌تر و تشدید ناترازی بنزین روبه‌رو بوده که منجر به چالش‌های اقتصادی قابل‌توجهی شده است. واردات بنزین در تخمین اولیه و حداقلی آن به‌تنهایی در سال 1403 بیش از 2.6 میلیارد دلار (معادل 110 هزار میلیارد تومان) برآورد شد که نیاز فوری به اقداماتی را برای رفع افزایش مصرف انرژی و کاهش اتکا به بنزین نشان می‌دهد. یکی از دلایل ناترازی بنزین در ایران عدم‌توجه به توسعه خودروهای دوگانه‌سوز و سبد سوخت کشور است. دولت قبلی در ترویج خودروهای دوگانه‌سوز که می‌توانند با بنزین و گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی) کار کنند، اقدام قابل‌توجهی انجام نداد. دولت با غفلت از توسعه تولید و استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز، یک فرصت حیاتی را برای کاهش مصرف بنزین و افزایش استفاده از سی‌ان‌جی از دست داد. علاوه بر این، بی‌توجهی به افزایش ظرفیت پالایشی کشور، این مشکل را تشدید کرد. رکود در توسعه پالایشگاه‌ها، با توقف صدور مجوزهای جدید برای ساخت پالایشگاه، توانایی ایران را برای تامین نیاز داخلی بنزین به‌طور مستقل محدود کرد. این اتکای بیش از حد به واردات بنزین، اقتصاد را بیشتر تحت‌فشار قرار داد و ناترازی بنزین را شدیدتر کرد.
جامع با اشاره به ظرفیت خودروهای دوگانه‌سوز در حل ناترازی بنزین گفت: خودروهای دوگانه‌سوز که می‌توانند با بنزین و سی‌ان‌جی کار کنند، راه‌حل امیدوارکننده‌ای برای بحران کمبود بنزین در ایران ارائه می‌دهند. با ترویج استفاده از سی‌ان‌جی به‌عنوان سوخت جایگزین، کشور می‌تواند وابستگی خود به بنزین برای سوخت خودروهای سواری را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. فعال کردن ظرفیت فعلی گاز سی‌ان‌جی که حدود 36 میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود، می‌تواند ظرفیت مصرف سی‌ان‌جی را به بیش از 50 درصد ظرفیت موجود افزایش دهد. اگر از ظرفیت فعلی سی‌ان‌جی به‌طور کامل استفاده شود، مصرف بنزین روزانه 22 میلیون لیتر کاهش می‌یابد که نه‌تنها مشکل کمبود بنزین را برطرف می‌کند، بلکه فرصت صادرات بنزین و درآمد حدود 2 میلیارد دلاری را برای ایران فراهم می‌کند.
وی درباره دیگر مزایای خودروهای دوگانه‌سوز و توسعه سبد سوخت کشور اظهار کرد: خودروهای دوگانه‌سوز می‌توانند به میزان قابل‌توجهی مصرف بنزین و فشار واردات را کاهش دهند و وضعیت عرضه بنزین را بهبود بخشند. این کاهش تقاضای بنزین همچنین می‌تواند به ثبات قیمت‌ها و همچنین به ثبات کلی اقتصاد کمک کند. با کاهش واردات بنزین و افزایش مصرف سی‌ان‌جی، ایران می‌تواند علاوه بر حذف واردات بنزین، به سمت صادرات بنزین نیز حرکت کند. درآمد حاصل از صادرات بالقوه بنزین می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند و کسری تجاری را کاهش دهد. همچنین سی‌ان‌جی در مقایسه با بنزین سوخت پاک‌تری است که منجر به انتشار کمتر گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌ها می‌شود. ترویج استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز و سی‌ان‌جی می‌تواند به بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی محیط‌زیست کمک کند.
وی در پایان گفت: رسیدگی به موضوع ناترازی بنزین در ایران نیازمند رویکردی جامع است که هم بر توسعه خودروهای دوگانه‌سوز و هم بر تنوع‌بخشیدن به سبد سوخت کشور متمرکز باشد. با ترویج استفاده از سی‌ان‌جی به‌عنوان سوخت جایگزین و گسترش ظرفیت پالایش، ایران می‌تواند وابستگی خود به واردات بنزین را کاهش دهد، قیمت‌ها را تثبیت و ذخایر ارزی را ذخیره کند و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهد. برای تحقق بخشیدن به مزایای بالقوه خودروهای دوگانه‌سوز و توسعه سبد سوخت، برای دولت بسیار مهم است که با اجرای سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها اقدام قاطعانه‌ای انجام دهد. این اقدامات نه‌تنها کمبود بنزین را کاهش می‌دهد، بلکه به پایداری و تاب‌آوری بلندمدت اقتصاد و بخش انرژی ایران نیز کمک می‌کند.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش مسئله ناترازی بنزین در کشور نسبت به دیگر مسائل ناترازی انرژی پیچیده‌تر است و با توجه به اینکه کل سال درگیر این موضوع هستیم، بحران بزرگ‌تر و عمیق‌تری به‌شمار می‌رود؛ بنابراین مسئله مربوط به ناترازی بنزین و حل این معضل بسیار مهم‌تر است. حل مشکل ناترازی بنزین در ایران نیازمند اقدامات همه‌جانبه است و راهکارهای گوناگونی هم دارد. یکی از این راهکارهای حیاتی تولید خودروهای دوگانه‌سوز است. با تشویق خودروسازان برای تولید بیشتر خودروهای دوگانه‌سوز و تشویق به پذیرش گسترده آنها، ایران می‌تواند وابستگی خود به واردات بنزین را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. این انتقال نه‌تنها باعث افزایش بهره‌وری سوخت و کاهش هزینه‌ها می‌شود، بلکه به بخش انرژی پایدارتر و ایمن‌تر برای کشور کمک می‌کند.