پاس گل «اتاق فکر»

محمد رهبری - پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی: انتشار گزارش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه اصفهان در هفته اخیر، واکنش‌های زیادی را به دنبال داشته و فضای سیاسی و رسانه‌ای را تحت تأثیر خود قرار داده است. داده‌ها نشان می‌دهد که این گزارش در فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، برای اولین بار در روز 25 مرداد ماه منتشر شد؛ اما انتشار این گزارش در آن روز چندان توجه رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب نکرد. با این حال بررسی توییت‌های اولیه در این رابطه نشان می‌دهد که چه جریانی آغازکننده آن بوده و چه خطی را دنبال می‌کرده است.

بررسی اولین توئیت‌های منتشر شده راجع به تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه نشان می‌دهد که اکانت‌های توئیتری نزدیک به جریانات و رسانه‌های انقلابی اولین بار به این موضوع پرداخته‌اند. به عنوان مثال، یکی از این اکانت‌ها، اکانت «90 اقتصادی» است که گفته می‌شود توسط یکی نیروهای نزدیک به رسانه‌های انقلابی اداره می‌گردد. این توئیت که در ساعت 15:57 دقیقه روز 25 مرداد منتشر شد، به خوبی جریان رسانه‌ای پشت آن و خطی که قرار بود دنبال شود را نشان می‌دهد. بر اساس این توئیت، به‌نظر می‌رسد حمله به مسئولان ارشد دولت سابق، خطی بوده که همزمان با انتشار این گزارش دنبال شده است.

در آن روز، اکانت‌های دیگری نظیر اکانت توئیتری ایران‌وایر، یکی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور نیز بخش‌های دیگری از آن گزارش را منتشر کردند. پس از آن و خصوصا از روز 26 مرداد ماه، ده‌ها کانال تلگرامی نزدیک به جریان انقلابی، اقدام به انتشار خبری علیه مسئولان ارشد دولت قبل کردند. همه این کانال‌ها نیز عینا همان تیتر و گزارش کانال تلگرامی «نود ِ اقتصادی» را منتشر کردند. مطالبی که نشان می‌داد ایده و خط اصلی پشت انتشار این گزارش چه بوده است.

با این حال، این گزارش تا روز 28 مرداد ماه در میان سایر رسانه‌های رسمی و کاربران توئیتر چندان مورد توجه قرار نگرفت. در بامداد روز 28 مرداد، اکانت با انتشار مربوط به آمار و اطلاعات تخلفات توسط اکانت «توئیتر بورس»، این گزارش بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت آنچنان که اغلب رسانه‌ها متن آن را تازه در این روز منتشر کردند.

پس از آن و از روز 28 مرداد ماه، توجهات به گزاش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه اصفهان جلب شد و رسانه‌ها و کاربران توئیتری اقدام به اظهار نظر راجع به آن کردند. همزمان نیز، بسیاری از مقامات مسئولی که در آن گزارش نامشان به کار رفته بود، ادعاهای مطرح شده در این گزارش را تکذیب کردند. اما تأثیر این گزارش بر افکار عمومی چه بود؟ آیا اثر منفی آن محدود به دولت سابق ماند؟

بررسی توئیت‌های منتشر شده در این رابطه می‌تواند به پاسخ به این سؤال کمک کند. از روز 25 مرداد و از زمان انتشار این خبر، حدود 17 هزار توئیت راجع به تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه منتشر شده است که بیانگر گستردگی واکنش‌ها به این موضوع است. تحلیل محتوای توئیت‌های با بیشترین لایک، ارزیابی مناسبی از واکنش کاربران توئیتر می‌دهد. به این منظور، توئیت‌هایی که نیمی از لایک‌های مجموع 17 هزار توئیت را به خود اختصاص داده بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند که نتایج آن در ادامه شرح داده می‌شود:

تحلیل توئیت‌های پرلایک نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد از لایک‌ها، به مضامینی اختصاص داده شده که در نقد حاکمیت بوده است. در این توئیت‌ها، گروه‌ها و نیروهای نزدیک به نهادهای حاکمیتی که اسمشان در گزارش قید شده، متهم به مشارکت در تخلفات فولاد مبارکه شده‌اند. همچنین برخی از کاربران بر اساس این گزارش نتیجه گرفته‌اند که فساد در کشور سیستمی شده است و این مضامین نیز به میزان قابل توجهی در توئیتر لایک شده است.

بخش دیگری از این توئیت‌ها گزارش تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه را بیانگر اختلاسی بزرگ دانسته و ابعاد و اثرات منفی آن را به عنوان یک اختلاس بررسی کرده‌اند. پرلایک‌ترین توئیت منتشر شده در مورد فولاد مبارکه نیز حاوی همین مضمون است که در آن علی شریفی‌زارچی عضو هیأت علمی دانشگاه شریف نوشته است:

بیشتر بخوانید:

• رئیس کمیته تفحص از فولاد مبارکه اصفهان: گزارش منتشر شده در فضای مجازی را تایید نمی کنم

• نایب رییس هیات تفحص از فولاد مبارکه: گزارش هیات، هنوز به قوه قضاییه ارجاع نشده / افرادی که نام آنها در گزارش آمده، متهم هستند، محکوم نیستند

• گرامی مقدم، نماینده ادوار مجلس: نخلفات اعلامی در گزارش فولاد مبارکه، بدون راستی آزمایی منتشر شده

• روزنامه همشهری: گزارش هیات تحقیق و تفحص در باره فولاد مبارکه، به چماق علیه نظام تبدیل شد

• حمله روزنامه همشهری به هیات تحقیق و تفحص مجلس از شرکت فولاد مبارکه / بسیاری از مواردی که گزارش داده اید، اصلا جرم نیست و منع تعقیب خواهد خورد

اکثر توئیت‌های پرلایک، حاوی مضامین فوق‌الذکر بوده‌اند؛ یعنی یا بر علیه نهادهای حاکمیتی و نظام سیاسی بوده‌اند و یا آن که ابعاد این گزارش را به عنوان یک فساد بزرگ مورد توجه قرار داده‌اند. این در حالی است که توئیت‌هایی که علیه مسئولان ارشد دولت سابق و اصلاح‌طلبان منتشر شده، تنها 5 درصد از لایک‌های توئیت‌های بررسی‌شده را شامل شده است.

حالا با گذشت بیش از 1 هفته از انتشار گزارش، بهتر می‌توان نتایج آن را بر افکار عمومی بررسی کرد. این داده‌ها به خوبی نشان می‌دهند که اگر هدف از انتشار این گزارش، حمله به دولت سابق بوده، نه تنها این هدف محقق نشده بلکه فضا برای حمله به نهادها و گروه‌های نزدیک به حاکمیت فراهم شده است و از این فرصت، رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور نیز نهایت بهره را برده‌اند. در عین حال و در طول این مدت، حسن روحانی، اسحاق جهانگیری، محمود واعظی و عباس آخوندی در پیام‌های جداگانه‌ای، ادعاهای مندرج در این گزارش را تکذیب کرده‌اند و آن را کذب دانسته‌اند.

این داده‌ها را نمی‌توان به مثابه یک نظرسنجی تلقی کرد. با این حال، این داده‌ها تصویری از آنچه در فضای مجازی و افکار عمومی شکل گرفته است، ارائه می‌کنند و نشان می‌دهند که به‌خاطرِ گروه‌هایی که در این گزارش متهم به دریافت رانت شده‌اند، همه شخصیت‌ها و نهادهای دولتی و حکومتی آسیب دیده‌اند و تبعات آن مختص به یک گروه خاص نیست. شاید به همین خاطر است که رئیس کمیته تحقیق و تفحص فولاد مبارکه گفته است که این گزارش را تأیید نمی‌کند چرا که متوجه شده است که تبعات آن گریبان همه را گرفته است.

حالا کسی مسئولیت انتشار این گزارش را نمی‌پذیرد. امروز روابط عمومی مجلس اطلاعیه‌ای داده و گفته است «آن‌چه در فضای رسانه‌ای منتشر شده است نسخه ای از گزارش تحقیق و تفحص است که باید بعد از بررسی نهایی و اصلاح لازم به قوه قضائیه ارجاع شود و برای انتشار عمومی نبوده است. این نسخه گزارش حتی برای نمایندگان مجلس نیز بارگذاری نشده است و دستگاه‌های نظارتی در حال بررسی چگونگی انتشار رسانه‌ای آن هستند». این اطلاعیه به معنای آن است که افراد و نهادهای دیگر نیز متوجه آسیب‌ها و تبعات آن شده‌اند. اما برای «بررسی چگونگی انتشار رسانه‌ای این گزارش» نهادهای نظارتی باید ببینند کدام جریان سیاسی با چه هدفی این گزارش را ابتدا در روز 25 مرداد نشر داده است و از طریق شناساییِ اولین نشردهندگان آن، مبدأ انتشار گزارش را پیدا خواهند کرد.

2121