پایان ماه عسل نفتی هند

گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد - حمید ملازاده: هند در دو سال گذشته یکی از بزرگ‌ترین برندگان تحریم‌های بین‌المللی علیه نفت روسیه بوده؛ جایی که دهلی نو با افزایش واردات نفت ارزان و تخفیف‌خورده از مسکو توانست ضمن صرفه‌جویی میلیارد دلار در هزینه‌های انرژی، اقتصاد داخلی خود را از نوسانات شدید قیمت جهانی نفت محافظت و فرصت‌های جدیدی برای توسعه صنایع داخلی ایجاد کند.

بر اساس برآوردهای اندیشکده هندی GTRI، هند با خرید نفت تخفیف دار روسیه، تنها از آغاز جنگ اوکراین تاکنون توانسته حدود 17 میلیارد دلار صرفه‌جویی کند، موضوعی که اهمیت راهبردی آن در زمینه امنیت انرژی و تثبیت اقتصادی کشور غیرقابل انکار است؛ اما این موفقیت اقتصادی بزرگ حالا در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است؛ تهدیدی که از سوی واشنگتن و در قالب اعمال تعرفه‌های سنگین و تنبیهی آمریکا علیه واردات هندی به واقعیت تبدیل شده است.

تصمیم دونالد ترامپ برای اعمال تعرفه‌هایی تا سقف 50 درصد، نه تنها بخش عمده‌ای از سود نفتی هند را نابود خواهد کرد، بلکه می‌تواند صادرات این کشور را بیش از 40 درصد کاهش دهد، و این یعنی زیان 37 میلیارد دلاری تنها در سال مالی جاری و همچنین آسیب‌های بلندمدت اقتصادی و اجتماعی؛ آن هم در شرایطی که هند با چالش‌های پیچیده سیاسی داخلی، فشارهای انتخابات ایالتی و رشد فزاینده قیمت‌ها روبه‌رو است، این فشار خارجی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر صنایع کاربر مانند نساجی، جواهرات و سنگ‌های قیمتی داشته باشد و هزاران شغل را به خطر اندازد.

این وضعیت هند را در موقعیتی دشوار قرار داده است؛ کشوری که باید همزمان روابط تاریخی و استراتژیک خود با روسیه را حفظ کند، از نفوذ چین در منطقه آسیا - اقیانوسیه غافل نشود و در عین حال فشار آمریکا را نیز مدیریت کند. در چنین شرایط پیچیده و چندلایه، هند با معمایی روبه‌رو است که نه تنها امنیت انرژی، بلکه توازن سیاسی و اقتصادی، روابط بین‌الملل و حتی ثبات بازار جهانی نفت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اقتصاد در معرض شوک

این ضربه تجاری صرفاً یک مسئله اقتصادی نیست؛ بلکه تهدیدی برای موقعیت سیاسی نارندرا مودی نیز به شمار می‌آید. صنایع کاربر مانند نساجی، جواهرات و سنگ‌های قیمتی که هزاران شغل را در خود جای داده‌اند، اکنون با خطر مستقیم روبه‌رو هستند. تحلیلگران معتقدند این بحران می‌تواند به یکی از حساس‌ترین آزمون‌های نخست‌وزیر هند بدل شود، آن هم در شرایطی که انتخابات ایالت بیهار و نارضایتی‌های اجتماعی بر سر قیمت‌ها و بیکاری، بر فضای سیاسی کشور سنگینی می‌کند.

بازی پرریسک میان واشنگتن و مسکو

هند در موقعیتی گرفتار شده که انتخاب آسانی ندارد. از یک سو، نیاز راهبردی به روسیه در حوزه‌های نفت، گاز و تجهیزات دفاعی همچنان حیاتی است. از سوی دیگر، ایالات متحده همچنان شریک کلیدی هند در معادلات استراتژیک آسیا - اقیانوسیه است و دهلی به‌خوبی می‌داند که برای مقابله با نفوذ فزاینده چین نمی‌تواند پیوندهای خود با واشنگتن را تضعیف کند. هپیمن جاکوب، بنیان‌گذار اندیشکده «شورای پژوهش‌های راهبردی و دفاعی دهلی»، در همین زمینه گفت: «هند برای سال‌ها به تجهیزات دفاعی، نفت ارزان و حمایت سیاسی روسیه نیاز دارد، اما ایالات متحده همچنان مهم‌ترین شریک راهبردی هند است. دهلی در شرایط کنونی نمی‌تواند یکی را فدای دیگری کند.»

نفت 200 دلاری؛ کابوسی در کمین

واردات نفت روسیه اکنون حدود 40 درصد از کل خرید نفت هند را تشکیل می‌دهد؛ سهمی که پیش از جنگ اوکراین تقریباً صفر بود. توقف ناگهانی این واردات، نه‌تنها به معنای تسلیم شدن در برابر فشار آمریکا خواهد بود، بلکه پیامدهای اقتصادی و انرژی ویرانگری به همراه دارد. بر اساس برآوردهای محرمانه دولت هند که رویترز به آن‌ها دست یافته، متوقف شدن خرید نفت روسیه توسط هند، سومین واردکننده بزرگ جهان، می‌تواند با کاهش عرضه مؤثر و از دست رفتن تخفیف نفت روسیه، قیمت جهانی طلای سیاه را تا سه برابر و به حدود 200 دلار در هر بشکه برساند. چنین جهشی نه تنها اقتصاد هند، بلکه ثبات بازار جهانی انرژی را نیز به شدت تهدید می‌کند.

رویارویی لفظی و اتهام دوگانگی

دهلی در هفته‌های اخیر، برخلاف گذشته، موضعی تهاجمی‌تر نسبت به واشنگتن اتخاذ کرده است. دولت هند، ایالات متحده را به «استانداردهای دوگانه» متهم کرده و یادآور شده که خود آمریکا همچنان از روسیه اورانیوم، پالادیوم و کود شیمیایی خریداری می‌کند. در حالی که دهلی زیر فشار مستقیم برای کاهش واردات نفت قرار گرفته، کشورهایی چون چین که سطح خرید خود از روسیه را نیز افزایش داده‌اند، از این فشارها تا حد زیادی مصون مانده‌اند.

سردترین فصل روابط واشنگتن و دهلی

کارشناسان روابط بین‌الملل هشدار می‌دهند که اقدامات تازه ترامپ، روابط واشنگتن و دهلی را به سردترین وضعیت از زمان تحریم‌های هسته‌ای سال 1998 بازگردانده است. پیامدها محدود به حوزه تجارت نیست؛ بلکه می‌تواند در حوزه‌هایی مانند صدور ویزا برای متخصصان فناوری هند و برون‌سپاری خدمات نیز خود را نشان دهد. حتی اگر بخشی از تعرفه‌ها در آینده لغو شود، زیان ناشی از از دست دادن بازارها به راحتی جبران‌پذیر نخواهد بود، زیرا رقبای منطقه‌ای مانند چین، ویتنام، مکزیک و حتی پاکستان و نپال آماده‌اند جای خالی هند را پر کنند.

بازی هند با کارت چین و روسیه

در این میانه، دهلی تحرکات دیپلماتیک خود را افزایش داده است. سفرهای اخیر مقامات ارشد به مسکو و برنامه دیدار مودی از چین (نخستین بار در هفت سال گذشته) نشانه‌ای از تلاش هند برای تنوع‌بخشی به گزینه‌های خود در برابر فشار آمریکا است. با این حال، منابع دولتی تأکید می‌کنند که دهلی هنوز در روابط با پکن بسیار محتاط است و قصدی برای تشکیل اجلاس سه‌جانبه میان هند، روسیه و چین ندارد؛ هرچند کرملین از چنین ایده‌ای استقبال می‌کند. هند اکنون در دوراهی دشواری قرار گرفته است: ادامه خرید نفت ارزان روسیه و مواجهه با خشم آمریکا، یا نزدیکی بیشتر به واشنگتن و تحمل هزینه‌های گزاف انرژی. هر کدام از این مسیرها بهای سنگینی دارد. در این میان، نقش ترامپ به‌عنوان بازیگری غیرقابل پیش‌بینی، بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. نتیجه این کشاکش، نه تنها بر آینده اقتصادی و سیاسی هند، بلکه بر ژئوپلیتیک انرژی و توازن قدرت در آسیا اثرگذار خواهد بود.