پناهگاه امن بانک‌های مرکزی

این رقم بیشترین افزایش تقاضای رسمی طلا در 55 سال گذشته بوده است. براساس این گزارش، ایران با داشتن یک درصد از ذخایر جهانی طلا، تنها 0.4 درصد از تولید جهانی این فلز را در اختیار دارد که این تولید با ذخایر موجود همخوانی ندارد. این در حالی است که ترکیه با شرایط زمین شناسی مشابه، استخراج طلا را از 1.4 تن در سال 2001 به 42 تن در 2020 افزایش داده است. طلا به عنوان فلزی ارزشمند و استراتژیک، جایگاه ویژه ای در سطح جهانی دارد. ذخایر طلا نه تنها از اجزای اصلی دارایی بانک های مرکزی به شمار می رود، بلکه در شرایط بحرانی به عنوان گزینه ای جذاب برای سرمایه گذاری مطرح است.

سهم قابل توجه بخش سرمایه گذاری در تقاضای طلا، آن را به یکی از منابع کلیدی ثروت کشورها تبدیل کرده است. علاوه بر سرمایه گذاری، طلا در ساخت زیورآلات، کاربردهای پزشکی و صنعت نیز نقش مهمی ایفا می کند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به طور میانگین، حدود 60 درصد از کل مصرف طلا به جواهرسازی اختصاص دارد. مصرف طلا در دندانپزشکی حدود 9.6 درصد، مصارف الکترونیکی حدود 8.8 درصد و سایر کاربردها نیز حدود 2.1 درصد از طلای ساخته شده را شامل می‌شود. همچنین، ساخت مدال ها و سکه‌ها از دیگر موارد مصرف طلاست که حدود 19.5 درصد از کل مصرف را به خود اختصاص می‌دهد. البته الگوی مصرف طلای ساخته شده در کشورهای مختلف بسته به سطح توسعه صنعتی آنها متفاوت است. در اقتصادهای پیشرفته، سهم طلا در صنایع بیشتر از مقادیر ذکر شده است. براساس این گزارش به طور کلی وقوع تنش های اقتصادی و سیاسی، تمایل به سرمایه گذاری در طلا را افزایش داده و در مقابل، تقاضا در بخش ساخت را با چالش مواجه می کند. در بازارهای مالی، این پدیده به «شاخص ترس و طمع» معروف است. بر این اساس می‌توان پیش بینی کرد که مجموع تقاضای طلا در آینده روندی صعودی خواهد داشت.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح می‌کند که در سال‌های گذشته، تقاضای طلا در اروپا و آمریکا بیشتر بوده، اما پیش بینی می‌شود در آینده کشورهای آسیایی سهم بیشتری از تقاضای طلا را به خود اختصاص دهند. همچنین در کشورهای غربی، تقاضا برای جواهرات و زیورآلات طلا رو به کاهش است، زیرا نسل خریداران این محصولات در حال پیر شدن است و نسل جدید نیز علاقه چندانی به این جواهرات نشان نمی‌دهد. در هند و چین نیز تقاضای طلا به صورت فصلی و متناسب با رویدادها و مناسبت های خاص تغییر می کند.

چرا بانک های مرکزی به طلا روی آوردند؟

بانک های مرکزی برای کاهش ریسک های ناشی از تورم جهانی و تنش های سیاسی بخشی از ذخایر خود را به صورت طلا نگهداری می کنند. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس روند نگهداری طلا در ذخایر رسمی که تا زمان وقوع بحران مالی جهانی در سال‌های 2008-2009 رو به کاهش بود، پس از این سال‌ها معکوس شده و رو به افزایش است. به طوری که در سه ماهه سوم سال 2022، بانک های مرکزی 20میلیارد دلار به ذخایر بین‌المللی خود اضافه کردند که این رقم بیشترین افزایش تقاضای رسمی طلا در 55 سال گذشته بوده است. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس دو فرضیه برای این تغییر رفتار مطرح شده است. فرضیه اول این است که در دوره‌هایی که عدم اطمینان اقتصادی، مالی و ژئوپلیتیک وجود دارد و بازده ذخایر ارزی نیز پایین است‌(دو ویژگی که در سال‌های اخیر در اقتصاد جهانی به وضوح دیده می‌شود) طلا به عنوان یک ذخیره جذاب مطرح می‌شود. به بیان دیگر، طلا به طور کلی نقش محافظ در برابر تورم و ابزار متنوع سازی برای سبد دارایی های رسمی خارجی را ایفا می کند. فرضیه دوم این است که در شرایطی که کشورها با تحریم‌های مالی یا خطر مسدود شدن و توقیف دارایی های خود مواجه می‌شوند، طلا به عنوان یک دارایی امن و قابل اعتماد شناخته می‌شود.

براساس این گزارش، پیش بینی می‌شود که طی 30 سال آینده، به دلیل کمبود اکتشافات ذخایر جدید طلا در جهان، عرضه این فلز کاهش پیدا خواهد کرد. علت اصلی این روند را می‌توان در قوانین سختگیرانه زیست محیطی، اجتماعی و حاکمیتی دانست که بر این فعالیت ها اعمال می‌شود.

وضعیت معادن طلا در ایران

ایران به دلیل قرارگیری در کمربند کانی سازی طلا، حدود یک درصد از ذخایر جهانی این فلز را در اختیار دارد. با این حال، سهم کشور از تولید طلا در جهان تنها 0.4 درصد است که این میزان تولید با ذخایر موجود هم خوانی ندارد. این در حالی است که ترکیه با شرایط زمین شناسی مشابه ایران، موفق شده تعداد معادن فعال طلای خود را افزایش دهد و میزان استخراج آن را از 1.4 تن در سال 2001 به 42 تن در سال 2020 برساند. البته در ایران این حوزه روند صعودی به خود گرفته است به طوری که می‌توان به افزایش 16 برابری ظرفیت تولید شمش طلا از 850 کیلوگرم در سال 1391 تا 14 تن در 1400 اشاره کرد.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با وجود رشد قابل توجه تولید شمش طلا در کشور و با در نظر گرفتن وضعیت کشورهای مشابه از نظر ساختار زمین شناسی به نظر می رسد زنجیره ارزش این فلز در کشور هنوز به وضعیت مطلوب نرسیده است. مهم‌ترین دلایل عدم توسعه زنجیره طلا در کشور، به عدم گسترش اکتشافات و مداخلات نهادهای دارای نقش در بخش معدن‌(به ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان منابع طبیعی و جنگل‌داری کشور) و همچنین عدم دسترسی به فناوری های فرآوری کانسنگ های سولفیدی طلا برمی گردد.

تجارت طلا در جهان

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، صادرات طلا در مجموع بین سال‌های 2013 تا 2022 روند کاهشی را تجربه کرده است. به طوری که از حدود 500 میلیارد دلار در 2013 به حدود 300 میلیارد دلار در بین سال‌های 2014 تا 2019 رسیده است. مقداری از این کاهش پس از سال 2020 جبران شد و میزان صادرات جهانی به بیش از 400 میلیارد دلار رسیده است. در سال 2022 سوئیس بیشترین سهم از صادرات در این سال را به خود اختصاص داده است. وجود سه شرکت بزرگ در این کشور که در مجموع حدود یک سوم شمش خالص جهان را تولید می‌کنند مهم‌ترین دلیل این امر است. همچنین این کشور پایتخت بانکداری جهان به شمار می‌رود. از این جهت محل نگهداری شمش های بسیاری از سرمایه گذاران جهانی بوده است و به پایتخت مبادله طلا در جهان نیز تبدیل شده است. پس از سوئیس، انگلستان با 16 درصد، امارات متحده عربی و آمریکا هر کدام با 8 درصد از دیگر صادرکنندگان بزرگ طلا در این سال بودند. انگلستان و امارات متحده عربی جزو تولیدکنندگان معدنی طلا محسوب نمی‌شوند، اما به دلیل موقعیت خود به عنوان مراکز مهم سرمایه گذاری جهانی، سهم بزرگی از مبادلات طلا در سطح جهانی را در اختیار دارند.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس روند واردات زنجیره ارزش طلا طی سال‌های 2013 تا 2022 نیز بررسی شده است. براساس این گزارش در این بازه 10 ساله، بالاترین میزان واردات جهانی در سال 2022 با بیش از 490 میلیارد دلار ثبت شد. در حالی که کمترین میزان واردات در سال 2015 با حدود 360میلیارد دلار گزارش شده است.

در بخش واردات طلا، سوئیس با سهم 20درصدی در جایگاه نخست قرار دارد. سوئیس بزرگ‌ترین تولیدکننده شمش خالص در جهان است، با این حال هیچ گونه استخراج معدنی طلا در این کشور انجام نمی‌شود. چین و امارات متحده عربی نیز به عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان طلا در قاره آسیا شناخته می‌شوند.