پنج درس مهم از سبک زندگی امام حسن عسکری (ع)

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، زندگی اهل بیت علیهم السلام را که ورق بزنیم، هر یک از این بزرگواران به نوعی با سختی‌های بسیاری روبه‌رو بوده‌اند. تنگناها و غربت در زندگی امام حسن عسکری (ع) نمود بالایی دارد. در آن شرایط حساس، آن حضرت با اعضای خانواده‌شان به راحتی ارتباط برقرار می‌کردند و از میان شیعیان فقط با خواص در ارتباط بودند چراکه محل اقامت دائمی ایشان چهار دیواری زندان بود ولی با تمام سختی‌ها هیچ‌گاه از خانواده غافل نمی‌شدند.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد نیلی، استاد حوزه و پژوهشگر اسلامی، در یادداشتی با مرور روایت‌ها و آموزه‌های دینی، به بررسی درس‌هایی از سبک زندگی امام حسن عسکری (ع) پرداخته است.

نوع رفتار با فرزند

حضرت با تمام دشواری‌های پیش رو در 22 سالگی ازدواج کردند و ثمره ازدواجشان از نظر علمای شیعه تنها یک فرزند بود. امام یازدهم شیعیان با تنها فرزندشان، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف رفتار سنجیده و دقیقی داشتند.

امام حسن عسکری (ع) همواره به فرزندشان احترام می‌گذاشتند و اطرافیانشان را هم به رعایت حال حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سفارش می‌کردند. ایشان در خصوص رفتار با فرزندان مطالب ارزنده‌ای دارند. در رابطه با توصیف رفتار امام حسن عسکری (ع) در داخل خانه روایتی از آن حضرت نقل شده که فرموده‌اند: «با فرزندانتان طوری رفتار نکنید که نسبت به شما جری شوند. حتی با یکدیگر طوری برخورد نکنید که فرزندانتان احساس کنند می‌توانند مقابلتان بایستند. چون در این صورت وقتی به بزرگ‌سالی رسیدند طوری رفتار خواهند کرد که مجبورید آن‌ها را نفرین کنید».

در حقیقت ایشان در این حدیث تربیت کودک را طوری عنوان می‌کنند که درنهایت پدر و مادر هم مسئول رفتار خود می‌شوند. به عبارت دیگر بازتاب رفتار پدر و مادر نه‌تنها با فرزند بلکه با همدیگر در آینده فرزند مؤثر است.

متواضع نسبت به همسر

ازدواج امام حسن عسکری (ع) و رفتار با همسرشان از دو منظر اهمیت دارد: نخست اینکه همسر ایشان از اسرای رومی بود که بعد از جنگ بین مسلمانان و روم به عنوان اسیر وارد سامرا شد.

نرجس خاتون که از او در برخی اسناد با نام‌های «سوسن» یا «ملیکه» هم یاد شده، از نوادگان شمعون بود که امام هادی (ع) او را خریدند و به عقد پسرشان درآوردند. امام یازدهم شیعیان با اینکه با یک بانوی اسیر ازدواج کرده بودند اما هیچ‌گاه نسبت به او سخت نگرفتند. حتی از او به پاک‌دامنی و شایستگی تعریف می‌کردند.

امام به قدری در مورد رفتار با خانواده حساس بودند که می‌فرمودند با اهالی خانه و مردم با تواضع و فروتنی رفتار کنید. کسی که در مقابل خانواده‌اش متواضع باشد، در آخرت از صدیقین محسوب می‌شود و در زمره شیعیان راستین امیرالمؤمنین (ع) قرار می‌گیرد. آن طور که از این حدیث برمی‌آید امام تواضع و فروتنی نسبت به خانواده و عموم مردم را سیره و روش معصومین علیهم السلام می‌دانستند.

محزون در غم دیگران و خوشحال در شادی آنان

امام حسن عسکری (ع) در خانه‌ای به دنیا آمدند که 3 برادر به نام‌های حسین، جعفر و محمد در آن زندگی می‌کردند. حسین مردی با تقوا و عابد بود که امام به او عشق می‌ورزیدند. امام حسن عسکری (ع) نه‌تنها در مورد او بلکه درباره تمام برادران ایمانی‌شان می‌فرمودند: «کسی که حقوق برادران و اعضای خانواده‌اش را بداند و رعایت کند، نزد خدا ارج و قرب ویژه‌ای پیدا می‌کند».

امام در تعریف دوست خوب، او را هم‌ردیف برادر دانسته‌اند و فرموده‌اند: «بهترین دوست و برادر کسی است که خطاهای تو را به عهده بگیرد و خود را در آن‌ها مقصر بداند».

امام حسن عسکری (ع) همان طور که با روی گشاده با مؤمنان رفتار می‌کردند، به شیعیان هم می‌فرمودند وظیفه آن‌هاست که با مؤمنان با اخلاق خوب و نیک برخورد کنند. به عبارتی ایشان به مؤمنان تکلیف می‌کنند که با برادران دینی خود با خلق و خوی پسندیده رفتار کنند. حتی به قدری درباره رفتار با مردم حساس بودند که می‌فرمایند: «در غم مردم محزون باشید و در شادی‌هایشان مسرور». یعنی انسانی که شاد یا غمگین باشد، باید مراعات حال مردم را بکند چراکه در غیر این صورت افراد محزون با رفتار خنده او ناراحت می‌شوند و شادی افراد خوشحال را با غم و غصه‌اش از بین می‌برد.

امام حسن عسکری (ع) در سوگ برادرشان عزاداری کردند، در مراسم تشییع او حاضر شدند و معتقد بودند این رفتار از حقوق برادران است نسبت به یکدیگر.

مهربانی با مخالفان

امام حسن عسکری (ع) در برابر همه مردم رفتار سنجیده‌ای داشتند. حالا فرقی نمی‌کرد آن افراد با ایشان رفتار خوبی داشتند یا بد. جعفر کذاب از برادران امام بود که رفتار درستی با ایشان نداشت اما حضرت همیشه با احترام با او برخورد می‌کردند.

سازش و مدارا با مردم نااهل و مخالف بهتر از هر صدقه‌ای است چرا که در این صورت با ملاحظه رفتار مناسب شما ممکن است همان دشمن به دوست تبدیل شود و به اسلام روی آورد.

سیره امام یازدهم شیعیان این گونه بود که بسیار مراقب زبانشان بودند تا کسی نرنجد. روایتی از ایشان بدین مضمون بیان شده است که: «قلب احمق در دهان اوست و زبان حکیم و عاقل در قلب او». قلب در اینجا به معنی اندیشه هم به کار می‌رود؛ بدین گونه که احمق قبل از آنکه تفکر کند، حرف می‌زند و آدم عاقل بعد از اندیشه لب به صحبت می‌گشاید. حضرت در ادامه حدیث نکته جالبی را مطرح می‌فرمایند و می‌گویند: «دقت در سخن گفتن، نشانه فرد مؤمن است». البته ایشان با نااهلان طوری رفتار نمی‌کردند که آن‌ها جری شوند و نسبت به دین و احکامش بی‌احترامی کنند.

مدارا و نرمش با همسایه

امام یازدهم شیعیان در خصوص رفتار با همسایگان توصیه‌های فراوانی دارند و رعایت حال آنان را می‌کردند. روایتی از ایشان در این خصوص نقل شده که: «شما را به تقوای الهی، پرهیزکاری در دین، کوشش برای خدا، راست‌گویی در گفتار، طولانی کردن سجده، معاشرت نیکو با همسایگان و بازگرداندن امانت به کسی که شما را امین قرار داده؛ چه خوب باشد و چه بد سفارش می‌کنم. رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله نیز برای همین‌ها فرستاده شد.»

این امام بزرگوار به هر کسی که می‌رسیدند سلام می‌کردند و می‌فرمودند: «سلام کردن بر هر که با او برخورد می‌کنی از تواضع و فروتنی است». همچنین حضرت هرگاه به مجلس و میهمانی دعوت می‌شدند، در جایگاه و مکانی که غیر از شأن ایشان است، می‌نشستند و می‌فرمودند: «هرگاه وارد مجلسی شدید، هر جایی که خالی است بنشینید و دنبال مکان و جایگاه بالایی در مجلس نباشید».

حضرت درباره رفتار با همسایگان هم فرموده‌اند: «کسی که حقوق همنوعش را رعایت نمی‌کند، امکان ندارد حق خدا را که همان تقوای الهی است ادا کند».