«چشمه‌علی» 6500 ساله برای همیشه خشک شد؟

«چشمه‌علی» یک از نقاط باستانی، دیدنی و گردشگری شهرری به‌شمار می‌رود که در منطقه 20 شهرداری تهران قرار دارد و به قول باستان شناسان «چشمه‌علی» با پیشینه 6500 هزار سال با وجود آثار باستانی عامل شکل‌گیری تمدن در شهرری بوده است.

چشمه‌علی روزگاری زمین‌های کشاورزی پایین دست را سیراب می‌کرد و با تغذیه از چاه‌های جذبی فاضلاب‌های خانگی منطقه پیرامونی، اکنون مملو از آلودگی‌های نیترات، فسفات و سایر آلاینده‌ها است، به گونه‌ای که اگر یک هفته حوضچه‌هایی که بچه‌ها در آن شنا می‌کنند ساکن بماند، پر از جبلک و خزه خواهد شد.

آب «چشمه‌علی» در پی بی‌توجهی عوامل توسعه مترو در احداث خط 6 متروی تهران و انتخاب مسیر نامناسب که حد فاصل ایستگاه دولت آباد تا مرقد حرم شاه عبدالعظیم «حسنی (ع)» است با عملیات حفاری به منابع آبهای زیرزمینی خسارت وارد کرده و باعث نابودی «چشمه‌علی» شده است.

به رغم گذشت چند سال از پیگیری‌های خبرنگاران و مطالبه‌گری کشاورزان محلی که از آب چشمه برای آبیاری مزارع خود استفاده می‌کردند، برای بازگشت آب به چشمه همچنان در سرنوشت این چشمه تاریخی تغییری حاصل نشده است.

تورج فتحی - کارشناس منابع آب با اذعان به ورود فاضلاب، وجود خزهها و کاهش دبی آب چشمه میگوید: دبی «چشمه‌علی» تا قبل از اجرای پروژه متروی تهران نزدیک به 220 لیتر متر بر ثانیه بوده است و جز چشمه‌های کارستی (پدیده‌ای در پوسته زمین است که با وجود شکستگی‌ها و قابلیت انحلال توده سنگ یک سیستم آب زیرزمینی میتوان شکل بگیرد) در منطقه تهران است.

وی با اشاره به اینکه آب «چشمه‌علی» از کوههای «بی بی شهربانو» و «سه پایه» در شرق و شمال شرق تهران سرچشمه می‌افزاید: آب «چشمه‌علی» یک شبکه گسترده کارست است که منابع آبی جاری فصلی از طریق کانالهای زیرزمینی کارستیک از «چشمه‌علی» به واسطه گسل شهرری در زمین ظاهر شده است که با برخورد تونل مترو به شبکه کانال‌های زیرزمینی و منبع کارستی و زهشکی شدن آب کارست در داخل تونل خط 6 مترو (دولت آباد - حرم شاه عبدالعظیم حسنی (ع))، تقریبا چشمه خشک شده است و با انواع روشهای به کارگرفته شده برای احیاء چشمه که خیلی هم پاسخگو نبوده است، امروز دبی آب «چشمه‌علی» فقط 20 الی 30 لیتر است.

فتحی با بیان اینکه مسئولیت اجرای پروژه با شرکت مترو تهران و پیمانکار پروژه است، می‌گوید: مطالعات اولیه ضعیف و به منابع آب زیرزمینی توجه نشده است و مسئولان با همان هزینه‌ای که از ابتدای کار برای حفاری تونل بدون در نظر گرفتن احتمال آسیب دیدن به چشمه در قرارداد در نظر گرفته بودند، نمی خواهند برای بازگردانی و احیاء چشمه اقدامی صورت دهند.

وی ادامه می‌دهد: وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و نیرو مسئول خشک شدن «چشمه‌علی» هستند و پیگیری‌ها در این مورد متاسفانه نتیجه بخش نبوده و با توجه باگذشت بیش از 2 سال از این اتفاق، هرچه زمان طولانی‌تر شود، امکان احیاء «چشمه‌علی» به مراتب کاهش مییابد.

***عوارض خشک شدن آب چشمه علی

کارشناس منابع آب با اشاره به اینکه حفاری تونل مترو و آسیبی که به کانالهای زیرزمینی وارد شده موجب کاهش دبی آب «چشمه‌علی» شده است، اظهار می‌کند: آب «چشمه علی» افزون بر 70 نفر حقابه بر دارد که شامل کشاورزانی است که حق استفاده از آب «چشمه‌علی» را دارند که علاوه برآن با توجه به آثار باستانی پیرامون «چشمه‌علی» و قدمت کتیبه‌ای که 6500 سال تمدن از دوران قاجار بر دیواره «چشمه‌علی» قرار دارد، نمونهای ازچشمه‌هایی است که به دلیل شکل‌گیری تمدن باید حفظ شود.

وی همچنین میگوید: «چشمه‌علی» شبیه چشمه‌های معمولی و پراکنده‌ای که در اقصی نقاط کشور دیده میشود و به دلایل فعالیت‌های انسانی خشک شده است، نیست. مسئولین آگاه نیستند که اگر این اتفاق زودتر مدیریت نشود، احتمال میرود چشمه‌علی» دیگر به حالت اولیه بازنگردد. نگاه مسئولان فقط اجرا و پایان پروژه بوده و تلاشهای پیمانکار برای احیاء و بازگرداندن آب «چشمه‌علی» تاکنون نتیجه نداده است و از اینرو «چشمه‌علی» در حال خشک شدن است.

نمای کنونی چشمه علی

فتحی با اشاره به تغذیه آب «چشمه‌علی» یادآور میشود: آب «چشمه‌علی» از 2 منبع آب تامین میشود یکی سفره آبخوان دشت تهران است و منابع آب کارستی از دیگر تامین‌کننده آب «چشمه‌علی» است که از کوههای «بی بی شهربانو»، «کربنات» و «سنگهای آهکی» شرق تهران سرچشمه میگیرد.

حد داغاب چشمه و آب فعلی آن

وی ادامه می‌دهد: معمولا کوههای «بی بی شهربانو» به دلیل شکن‌ها و شکاف‌های موجود در بعد از بارندگیها خشک است وآب از شکاف‌ها عبور میکند و در نهایت موجب افزایش دبی آب «چشمه‌علی» میشود که حفاری تونل مترو باعث شده است که جریان آب یاد شده از مسیر اصلی خود منحرف شود و آب جاری به جای اینکه به «چشمه‌علی» سرازیر شود به داخل تونل نفوذ کند و با پمپاژ از تونل خارج شود.

کارشناس منابع آب تاکید میکند: برای احیاء «چشمه علی» باید به سرعت وارد عمل شد و برای این مورد خاص هم به مطالعات اولیه نیاز است، از آنجا که مطالعات طراحی انجام شده پروژه ضعیف بوده و هیچ وقت مطالعات منابع زیرزمینی کارست پیش‌بینی نشده است، قبل از هراقدامی باید این مطالعه با سرعت انجام شود و سپس عملیات اجرایی احیاء «چشمه‌علی» در دستور کار قرارگیرد.

تورج فتحی میافزاید: در حال حاضر در منطقه پیرامونی «چشمه‌علی»، شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه فاضلاب شهری وجود ندارد. فاضلاب‌های خانگی از طریق چاه‌های جذبی وارد آبهای زیرزمینی میشود و بخشی از دبی آب «چشمه‌علی» را تامین و تغذیه میکند.

وی می‌گوید: پیش‌بینی میشود اگر شبکه جمع‌آوری فاضلاب به طور کامل اجرا شود و چاه‌های جذبی وجود نداشته باشد، سطح سفره آب زیرزمینی کاهش می‌یابد که در نتیجه احتمال خشک شدن «چشمه‌علی» به طور کامل به هیچوجه دور از ذهن نیست.

کارشناس منابع آب تاکید می‌کند: برای احیاء «چشمه‌علی» باید زودتر وارد عمل می‌شدیم و با اجرای تونل مترو از اردیبهشت ماه سال 96 تا به امروز زمان زیادی را ازدست داده‌ایم و امیدوارم با اجرای هرچه زودتر پروژه احیاء، بخش زیادی از «چشمه‌علی» احیاء شود، هرچند با گذشت چند سال بخش قابل توجهی از چشمه را به احتمال زیاد نمی‌توان احیاء کرد.

235231