چه عواملی در افزایش تولید نفت نقش داشتند؟
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران, صنعت نفت همواره ستون فقرات اقتصاد ایران تلقی شده و نقش راهبردی در تنظیم سیاست‌های کلان اقتصادی، توسعه زیرساخت‌ها و تأمین منابع ارزی ایفا می‌کند. در سال 1403 با محوریت سیاست‌های دولت سیزدهم و مدیریت جدید در وزارت نفت، شاهد ارتقا میانگین تولید روزانه نفت خام بوده‌ایم؛ این افزایش معادل 247 هزار بشکه در روز نسبت به سال پیش بوده است. این رشد در شرایط خاص اقتصاد ایران و تلاطم‌های بازار جهانی نفت، بازتاب‌دهنده عزم و توانمندی مجموعه بزرگ نفت کشور در استفاده بهینه از منابع انسانی و فنی است.
این گزارش با هدف تحلیل چندبعدی افزایش روزانه 247 هزار بشکه از منظر تاریخی، آماری و راهبردی تدوین شده تا تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن بر بخش‌های اقتصادی و انرژی کشور به‌وضوح تبیین شود.
روند افزایش تولید نفت ایران در سال‌های اخیر
با نگاهی به آمار پنج سال اخیر، می‌توان دریافت که صنعت نفت ایران در برخی سال‌ها تحت تأثیر تحریم‌ها و افت سرمایه‌گذاری با رکود یا کاهش تولید مواجه شده است. اما از سال 1402 به بعد، با تغییر رویکرد دولت، شتاب سرمایه‌گذاری و جذب فناوری‌های نوین، شیب میزان تولید صعودی شده است.
جدول 1: میانگین تولید روزانه نفت خام ایران در سال‌های اخیر (هزار بشکه در روز)
سال
تولید روزانه (هزار بشکه)
تغییر نسبت به سال قبل (هزار بشکه)
1399
2،020
-150
1400
2،175
+155
1401
2،350
+175
1402
2،535
+185
1403
2،782
+247
منبع: تحلیل‌های رسانه‌ای داخلی، برآوردهای گزارش اوپک - علامت مثبت نشان‌دهنده افزایش تولید نسبت به سال گذشته است.
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، سال 1403 با رشد بی‌سابقه 247 هزار بشکه‌ای، رکورد بالاترین رشد سالانه پنج سال اخیر را به ثبت رسانده است.
عوامل مؤثر بر رشد تولید نفت در سال 1403
الف) سیاست‌گذاری و مدیریت کلان
دولت سیزدهم و وزارت نفت با تعیین محورهای سه‌گانه "افزایش ظرفیت تولید"، "توسعه میادین جدید" و "افزایش بهره‌وری" سعی بر برون‌رفت از رکود داشتند. تشکیل کمیته‌های مدیریت بحران، بازنگری قراردادهای توسعه میادین، و استفاده از تجربیات داخلی و مشاوران خارجی، بخشی از این اقدامات بوده است که دولت چهاردهم نیز همین مسیر را طی کرد.
ب) سرمایه‌گذاری و منابع مالی
در سال 1403 بیش از 3 میلیارد دلار سرمایه جدید به صنعت نفت تزریق شد که سهم مهمی در نوسازی تجهیزات، اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و تکمیل زنجیره ارزش نفت داشت. این سرمایه‌گذاری عمدتاً از محل منابع داخلی، بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شد.
ج) توسعه میادین نیمه‌فعال و افزایش بهره‌وری
چهار میدان نیمه‌فعال (آزادگان جنوبی، یاران، نفت‌شهر و یادآوران) با تزریق سرمایه و ورود تکنولوژی‌های ازدیاد برداشت (EOR) در اولویت قرار گرفتند. رشد بهره‌وری چاه‌ها و کاهش میانگین زمان خواب چاه‌ها از مهم‌ترین شاخص‌های موفقیت بود.
د) فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان
تولید داخلی قطعات، به‌کارگیری شرکت‌های دانش‌بنیان، و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی تجهیزات حفاری و فرآورش، نقش مستقیمی در کاهش هزینه‌ها و ارتقای بهره‌وری داشته‌اند.
ه) نقش نیروی انسانی
بیش از 8 هزار نیروی جدید، عمدتاً از میان فارغ‌التحصیلان حوزه‌های فنی و مهندسی و با تکیه‌بر آموزش‌های تخصصی داخلی، به کار گرفته شده‌اند. این امر نویددهنده تشکیل بدنه دانش‌محور در صنعت نفت کشور است.
پیامدها و تبعات اقتصادی افزایش ظرفیت تولید
الف) تقویت صادرات نفت خام و رشد درآمدهای ارزی
افزایش تولید، صادرات نفت خام ایران را در سه ماهه نخست سال 1403 تا 14 درصد نسبت به مدت مشابه سال پیش افزایش داده و درآمدهای ارزی را بیشتر کرده است؛ این رشد نقش حیاتی در تأمین تراز تجاری و افزایش ذخایر ارزی ایفا می‌کند.
ب) تأمین پایدار خوراک پالایشگاه‌ها
تضمین دسترسی همیشگی پالایشگاه‌های ایران به نفت‌خام، علاوه بر پایداری تولید فراورده‌های استراتژیک (بنزین، گازوئیل و...)، از شوک‌های احتمالی بازار داخلی ممانعت می‌کند.
ج) رشد صنایع پایین‌دستی و اشتغال
با افزایش تولید و صادرات، بخش‌های پایین‌دستی چون پتروشیمی، حمل‌ونقل و مهندسی نیز فعال‌تر شده‌اند. برآوردها نشان می‌دهد در سال 1403، بیش از 40 هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد شده است.
آثار افزایش تولید نفت بر بخش‌های مختلف
حوزه تأثیر تغییرات کمی (1403 نسبت به 1402) توضیحات صادرات نفت خام +14% رشد صادرات به کشورهای آسیایی و منطقه درآمد ارزی +27% تثبیت ذخایر بانک مرکزی اشتغال صنعت نفت +9% ایجاد 8 هزار شغل مستقیم جدید سرمایه‌گذاری +18% افزایش جلب سرمایه داخلی و خارجیاگرچه افزایش تولید نفت یک موفقیت ملی است، اما باید مسیر پیش رو را نیز با واقع‌گرایی نگریست:
تحریم‌ها هنوز می‌توانند پاشنه آشیل صادرات باشند و دسترسی به فناوری‌های فوق پیشرفته را با مانع مواجه سازند.
افت فشار میدان‌ها: حفاری‌های جدید و فناوری‌های ازدیاد برداشت نیازمند تداوم سرمایه‌گذاری و انتقال دانش هستند.
رقابت منطقه‌ای: عراق و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز با افزایش تولید، رقابت در بازارهای اصلی صادراتی ایران را فشرده‌تر می‌کنند.
تنوع‌بخشی به سبد انرژی: تکیه بیش از حد به نفت، اقتصاد را آسیب‌پذیر ساخت؛ بنابراین سیاست‌های مکمل چون توسعه گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر و صادرات خدمات فنی باید مدنظر باشد.