کاهش تراز آب خزر زمینه را برای زمین‌خواران هموار می‌کند؛ مسوولان مراقب باشند

دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان طی قرون مختلف از اهمیت زیادی برخوردار بوده و همواره تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسان ساز دچار تغییر و تحول شده است که تغییر نوسانات تراز آب این حوضه آبی یکی از این تغییرات است که بر اساس گزارشی از مرکز ملی مطالعات تحقیقات دریای خزر طی سال 2019 نسبت به 2018 متوسط تراز آب دریای خزر نزدیک به 13 سانتمیتر کاهش یافته است که بنا به گفته همایون خوشروان مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی، این کاهش سطح تراز در بردارنده چند حقیقت محرز است.

خوشروان در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا درباره تاثیرات نوسانات آب دریای خزر بر روی زیستگاه ها و مناطق ساحلی خزر گفت: طرح پژوهشی اثر نوسانات سطح تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی، یک طرح بین المللی است که با همکاری دانشمندان روس و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 2017 تصویب شد و دو طرف روس و ایرانی تقبل کردند که این طرح را به انجام برسانند و مهمترین هدفی که در این طرح پژوهشی دنبال شد شناسایی تاثیر نوسانات تراز آب خزر بر روی زیستگاه های ساحلی بوده است.

وی درباره این طرح و تاثیرات نوسانات آب خزر بر روی سواحل افزود: اول اینکه 13 سانتیمتر کاهش سطح تراز آب خزر با توجه به وسعت این دریا که 400 هزار کیلومتر مربع است می تواند این نکته را یادآور شود که نزدیک به 52 میلیارد متر مکعب در بیلان آبی دریای خزر کسری بودجه آب داریم.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی ادامه داد: نکته دوم این است که سرعت تغییرات سطح تراز آب دریاها در دنیا به طور متوسط سه میلیمتر در سال افزایش می یابد، اما کاهش سطح تراز آب دریای خزر به میزان 13 سانتیمتر طی سال 2019 میلادی نشان می دهد که دریای خزر به جای اینکه مانند سایر دریاهای آزاد، افزایش سطح تراز آب داشته باشد، دچار کاهش سطح تراز شده است و سرعت کاهش سطح آب دریای خزر بیش از یکصد برابر تغییرات سطح آب دریاها و اقیانوس ها است.

خوشروان ادامه داد: حال این نکته حایز اهمیت است که سرعت تغییرات سطح تراز آب دریای خزر وقتی افزایش می یابد و از یک نرم متوسط خارج شده و شتاب دار می شود این یعنی اینکه در حوضه آبریز دریای خزر اتفاق مهمی در حال رخداد است. این اتفاق یا در اثر کاهش رطوبت در حوضه آبریز رقم خورده است یعنی در بخشی که رودخانه های مهم دریای خزر مانند ولگا، اورال و کورا وجود دارد ممکن است اتفاق بیفتد که ما در آنجا بارش های جوی را آنطور که باید باشد نداریم و رطوبت هوا از بخش آتلانتیک شمالی یا اقیانوس اطلس شمالی به این مناطق کم می آید و باعث می شود روان آبهای ولگا و رودخانه های شمالی کاهش یابد و ما کاهش سطح تراز آب دریای خزر را داشته باشیم.

وی افزود: نکته دوم این است که فراموش نکنیم خشکسالی وسیع در مناطق بیابانی و مناطق استپ بخش شمالی دریای خزر در حال رخ دادن است و این خشکسالی نیاز به مدیریت منابع آب دارد یعنی اینکه روس ها ناچارند از آب رودخانه ولگا و رودخانه های شمالی برای مصارف خود و در بخش کشاورزی استفاده کنند و همین باعث می شود که آب کمتری از این رودخانه ها وارد دریای خزر شود.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات تحقیقات دریای خزر گفت: نکته قابل تامل این است که روس ها با احداث سد بر روی رودخانه های شمالی دریای خزر این توانمندی را دارند که نزدیک به 100 میلیارد متر مکعب آب را در پشت این سدها جمع آوری کنند حالا اگر خوشبینانه نگاه کنیم مصرف بخش مهمی از این آب شیرین برای مقاصد اقتصادی و شرب سبب تشدید کاهش سطح تراز آب دریای خزر خواهد شد. بنابراین اینجا دو مولفه برای کاهش شدید سطح تراز آب دریای خزر حایز اهمیت خواهد بود اول عوامل آب و هوایی و گرمایش زمین که باعث کاهش رطوبت هوا در حوضه آبریز رودخانه ولگا شده و بارش های جوی مانند باران و برف را در مناطق کوهستانی شمال شرق سیبری و مناطق کوهستانی والدای بسیار کم شده و روان آبها را کاهش داده و دوم دخل و تصرف ها بر روی رودخانه ها برای تامین منابع آب اقتصادی مورد نیاز که می تواند کاهش سطح تراز آب خزر را به همراه داشته باشد. وی اظهار داشت: سطح تراز آب دریای خزر اکنون تا تراز سال 1357 شمسی مصادف یا 1978 میلادی، یعنی زمانی که از سال 1930 تا 1978 ما 3 متر کاهش سطح تراز آب داشتیم فاصله کمی دارد یعنی دوباره دارد اتفاق ابتدای دهه 60 در موقعیت کنونی ما رخ می دهد و سطح تراز آب دریای خزر به منهای 29 نزدیک می شود و حتی ممکن است با روند افزایش دمای زمین، خشکسالی و تغییرات اقلیمی این روند گسترش یابد و سطح تراز آب دریای خزر پایین تر بیاید.

خوشروان تاکید کرد: نکته قابل تامل در رابطه با این موضوع عکس العمل رفتاری زیستگاه های ساحلی در مقابل نوسانات سطح تراز آب دریای خزر است که در این زمینه قرار شد در قالب پروژه ای با دانشمندان روسی در این باره مطالعه گسترده ای انجام دهیم و مشخص کنیم که عکس العمل زیستگاه های ساحلی نسبت به کاهش و افزایش سطح تراز آب دریای خزر چگونه است.

وی ادامه داد: بنابراین خیلی مهم است که ما عکس العمل رفتاری زیستگاه های ساحلی که در بردارنده اکوسیستم های مختلف هستند را مورد سنجش قرار دهیم که بر این اساس پروژه پژوهشی «اثر نوسانات سطح تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی» با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشمندان روسی انجام شد و با اجرای آن اکنون می دانیم که در سطح سواحل دریای خزر چه زیستگاه هایی با چه رفتاری در مقابل نوسان سطح تراز آب دریای خزر وجود دارد و می توانند دچار تغییرات کیفی و کمی شوند.

زمینه برای تجاوز به اراضی ساحلی خزر فراهم شده است 

وی تاکید کرد: امیدوارم مدیریت متمرکز در سطح ساماندهی سواحل در استانداری استان های شمال کشور بحث خشک زایی دریای خزر و کاهش سطح تراز آنرا جدی بگیرند چون زمینه برای تجاوز به اراضی ساحلی فراهم شده و می بینیم که خاکریز ماسه ای بسیار گسترده ای در سواحل دریای خزر در حال شکل گرفتن است که اینجا هم می تواند دخل و تصرف های انسانی با برداشت منابع شن و ماسه به عنوان مصالح ساختمانی و هم ساخت و سازها برای اینکه خانه هایی با کاربری مسکونی، تجاری و صنعتی داشته باشیم افزایش یابد و اگر اکنون نظارت صحیح بر روی آنها صورت نگیرد و دریای خزر دوباره دچار افزایش سطح تراز شود اتفاقی را که در دهه 70 تجربه کردیم دوباره رخ خواهد داد و شاهد ویرانی و خسارات سنگینی بر روی خطوط ساحلی خزر خواهیم بود که امیدوارم مسوولان با هوشمندی کافی بتوانند این مساله را تحت پوشش قرار دهند و از خدمات علمی متمرکز در رابطه با دریای خزر استفاده کنند.

خوشروان گفت: مهمترین زیستگاه های ساحلی در خلیج گرگان شامل خاکریز ساحلی یعنی همان پهنه های ماسه ای که در حاشیه خلیج گرگان و در حاشیه خط ساحلی دریای خزر قرار گرفته، دیگری مارش لب شور یا همان باتلاق لب شور، مرداب های ساحلی با عمق بسیار کم، پهنه های گلی، مارش شور و جنگل های انار ترش که به آن پوشش گیاهی بخش خشکی می گوییم و بالاخره خلیج گرگان و تالاب میانکاله است. در این پژوهش سال های 1978، 1995 و 2019 میلادی را به عنوان سه دوره شاخص آبی در نظر گرفتیم.

وی درباره انتخاب این سال ها توضیح داد که سال 1978 به عنوان پایین ترین حد خلیج گرگان در نظر گرفته شده چون در آن زمان تراز آب دریای خزر حدود منهای 29 بود، در سال 1995 نیز تراز آب خزر نسبت به سال 1978 حدود 2.5 متر افزایش یافت و به منهای 26.5 متر رسید و در سال 2019 با 1.5 متر کاهش یعنی نزدیک به منهای 28 رسید بنابراین، این سه سال را به عنوان سه سالی که معیار تغییرات زیستگاه های ساحلی تحت تاثیر نوسانات تراز آب دریای خزر است در نظر گرفتیم.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی گفت: نتایج مطالعات سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی به عنوان مثال نشان داد که زیستگاه خاکریز ساحلی در منطقه خلیج گرگان در سال 1978 حدود 46 کیلومتر مربع مساحت داشت که معادل 5 درصد پوشش زمین را در خلیج گرگان شامل می شد این خاکریز در سال 1995 به 67 کیلومتر مربع رسید یعنی درصد تغییرات آن رشد مثبت داشته و هشت درصد عوارض زمین را در بر گرفت و در سال 2019 به 15 کیلومتر مربع کاهش یافت یعنی 2 درصد پوشش زمین را شامل شد، اگر به همین خاکریز توجه کنیم بین سال های 1978 تا 1995 میلادی که همزمان با افزایش سطح تراز آب دریای خزر بوده 21 درصد رشد مثبت داشته، بین سال های 1995 تا 2019 منفی 52 کیلومتر مربع رشد منفی داشته و بین سال های 1978 تا 2019 منفی 31 کیلومتر مربع کاهش وسعت خاکریز را می توانیم مشاهده کنیم. خوشروان درباره زیستگاه مارش لب شور افزود: زیستگاه مارش لب شور نیز در سال 1978 با مساحت 207 کیلومتر مربع بیشترین وسعت را داشته که گیاه جانکوس شاخص این محیط است، در سال 1995 به 39 کیلومتر مربع می رسد و در سال 2019 به 126 کیلومتر مربع رسید، یعنی طی سال های 1978 تا 1995 حدود 168 کیلومتر مربع کاهش وسعت مارش لب شور را داریم و از 1995 تا 2019 حدود 78 کیلومتر مربع و بین 1978 تا 2019 منفی 81 کیلومتر مربع کاهش داشتیم، همین جا مشخص می شود که زیستگاه های ما نسبت به تغییرات سطح تراز آب دریای خزر کاملا واکنش رفتاری متفاوتی می توانند از خود نشان دهند گاهی این رفتارها همسو و گاهی هم معکوس خواهد بود.

خوشروان افزود: نتایج حاصل از آنالیز داده‌های به دست آمده نشان می‌دهند سرعت متوسط کاهش تراز آب دریای خزر در دوره زمانی 1995- 2019، معادل تقریبا نصف سرعت متوسط افزایش سطح تراز آب دریای خزر در دوره زمانی 1978- 1995 است، سرعت تغییر سطح آبگیر خلیج گرگان در زمان افت سطح تراز آب دریای خزر بسیار بیشتر از زمان افزایش سطح تراز آب است، یعنی در زمان پسروی آب دریای خزر سطح خلیج گرگان با سرعت بیش‌تری خشک می‌شود، این رقم تقریبا معادل دو برابر سرعت تغییر پذیری سطح خلیج گرگان در زمان پیشروی آب دریای خزر طی دوره زمانی 1978- 1995 است.

طرح بین‌المللی پژوهشی اثر نوسانات سطح تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی وی درباره طرح پژوهشی اثر نوسانات سطح تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی گفت: این یک طرح بین المللی است که با همکاری دانشمندان روس و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 2017 تصویب شد و دو طرف روس و ایرانی تقبل کردند که این طرح را به انجام برسانند، مهمترین اهدافی که در این طرح پژوهشی به دنبال آن بودیم شامل چند موضوع است؛ در گام اول ارزیابی ماهیت فیزیکی نوسانات دریای خزر را به عنوان هدف اصلی خود تلقی کردیم یعنی اینکه برای ما بسیار مهم بود که بدانیم نوسانات تراز آب دریای خزر چه ماهیت فیزیکی دارد وقتی در این باره صحبت می کنیم یعنی اینکه این نوسانات به لحاظ زمانی و برداری دارای چه مشخصاتی است، معمولا نوسانات دریای خزر را به لحاظ زمانی به نوسانات بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت تقسیم می کنیم که به نوعی به تاریخچه نوسانات این دریا ارتباط دارد، دوم اینکه تغییرات برداری نوسانات یعنی تغییراتی که تحت تاثیر سرعت کاهش یا افزایش دریای خزر اتفاق خواهد افتاد آنها را تحت عنوان نوسانات سریع، نوسانات آرام و کند و نوسانات متعادل تقسیم بندی می کنیم.

خوشروان افزود: دامنه زمانی ما در این مطالعات عصر انتروپوسن است این عصر یک بخشی از زمان زمین شناسی است که از سال 1945 میلادی آغاز می شود و تا حال حاضر ادامه دارد، این عصر زمانی است که انسان نمایه های حضور خود را بر روی طبیعت به شکل گسترده ای نشان می دهد که مهمترین این نشانه ها آثاری است که تحت تاثیر انفجارات اتمی در نیروگاه های اتمی مانند چرنوبیل بر روی زمین باقی مانده است یا رها کردن پلاستیک ها در محیط های اقیانوسی یا ساحلی که این مواد زائد اکنون به صورت نهشته های رسوبی در افق هایی از رسوبات مناطق ساحلی قابل مشاهده است و بسیاری از دخل و تصرفات انسانی که آثار آن در چینه بندی ها قابل ملاحظه است که اصطلاحا ما عصر آنتروپوسن را نام می بریم بنابراین دامنه زمانی مطالعات ما از سال 1945 میلادی آغاز می شود و تا حال حاضر ادامه دارد.

وی ادامه داد: دومین هدف مهم ما در این طرح پژوهشی ارزیابی زیستگاه های ساحلی و شناسایی مهمترین واحدهای مورفولوژیکی و لندفورم های مستقر در مناطق ساحلی بوده و سوم عکس العمل رفتاری زیستگاه های ساحلی در مقابل نوسانات سطح تراز آب دریای خزر است، بنابراین برای اینکه این اهداف را محقق کنیم لازم بود که در ساحل 865 کیلومتری دریای خزر مناطقی را انتخاب کنیم که برای بررسی اثر نوسانات مستعد باشد و مهمترین مناطقی که به لحاظ زیست محیطی حایز ارزش بود و تحت تاثیر تقسیم بندی های زیست محیطی این مناطق در محدوده مناطق حفاظت شده قرار داشتند آنهم در سطح بین المللی بنابراین تالاب میانکاله و خلیج گرگان را که به عنوان ذخیره گاه زیستی کره زمین هستند برای مطالعه آنها را انتخاب کردیم، همچنین در پارک ملی بوجاق را در شمال بخش مرکزی استان گیلان انتخاب کردیم و قرار شد که این اهداف را در این مناطق حساس زیست محیطی که به لحاظ بین المللی نیز واجد ارزش هستند مورد مطالعه قرار دهیم.

خوشروان افزود: در این طرح با مطالعه بیش از 100 مقاله علمی در ژورنال های بین المللی، دهها کتاب تخصصی و گزارش های علمی، بررسی نقشه های موضوعی اعم از توپوگرافی، زمین شناسی، مورفولوژی و زیست محیطی این مناطق را به طور کامل مورد مطالعه قرار دادیم و یافته های علمی موجود در ژورنال ها را به دست آوریم و در نهایت مورد استفاده قرار دادیم، در بخش دیگر با تعریف ایستگاه های اندازه گیری در این مناطق به شناسایی لندفرم های ساحلی پرداختیم، تغییرات خطوط ساحلی را در منطقه مورد بررسی قرار دادیم، مهمترین زیستگاه های ساحلی را شناسایی کردیم و اثری را که نوسانات سطح تراز آب خزر از سال 1995 میلادی تا کنون که با کاهش یک متر و 50 سانتیمتری آب همراه بود را به طور مستقیم مورد اندازه گیری قرار دادیم.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی گفت: در قست دوم در بخش اندازه گیری میدانی به پوشش گیاهی مستقر در ایستگاه های ساحلی پرداختیم چون گیاهان برای ما خیلی اهمیت دارند، بنابراین به عنوان اولین شاخص های تولید مواد اولیه در اکوسیستم های خشکی و آبی به بررسی پوشش های گیاهی پرداختیم، جنس و گونه های آنها را شناسایی کردیم و بالاخره با طبقه بندی اشکال زیستی آنها مجموعه گیاهان مورد مطالعه را مورد رده بندی قرار دادیم، در گام نهایی با بهره مندی از تصاویر ماهواره ای لندست که در زمان های مختلف از سال 1978، 1995 و 2019 یعنی سه دوره تصویر را از مناطق مورد مطالعه آماده سازی کردیم، از روی این تصاویر هوایی خطوط ساحلی را شناسایی کردیم، از طریق شاخص های مختلف حجم های آبی را مشخص کردیم و در نهایت با شاخص های طبقه بندی شده، زیستگاه های ساحلی را که قبلا شناسایی کرده بودیم بر روی تصاویر پیاده کردیم و با تعیین نرخ تغییرات به نقشه های برداری رسیدیم که قابل پردازش بودند و تمام داده ها آنالیز شد و نمودارها و گراف های متعلق به تغییرات زیست محیطی زیستگاه های ساحلی به دست آمد.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی افزود: نتایج تحقیق این طرح به ما نشان می دهد که نوسانات دریای خزر از گذشته بسیار دور یعنی از زمانی که دریای خزر به صورت کنونی شکل گرفت که حدود 5 میلیون سال قبل است تا حال حاضر، نوسانات در دامنه زمانی بلند مدت که در حد چند ده هزار سال، میان مدت در حد هزار تا دو هزار سال و کوتاه مدت در دوره های بین 50 تا 100 ساله قابل طبقه بندی است، همچنین به لحاظ برداری هم به این نکته پی بردیم که سطح تراز آب دریای خزر در برخی از طول زمان گذشته بسیار بسیار با سرعت پایین در حد شاید یک سانتیمتر در سال تغییر داشته اما در قرن بیستم شاهد تغییرات بسیار سریع سطح تراز آب خزر بودیم به نوعی که حتی به تغییراتی برخورد می کنیم که بیش از 20 سانتیمتر در سال در این پیکره آبی اتفاق افتاده است.

وی ادامه داد: زیستگاه های ساحلی که شناسایی شد در دو بخش خلیج گرگان و پارک ملی بوجاق شامل جلگه های آبرفتی بود این جلگه ها حاصل عملکرد رودخانه های مهمی مانند سفید رود و گرگان رود است که مواد رسوبی آبرفتی را با خود حمل می کنند و با رسوب گذاری در مناطق ساحلی سبب ایجاد جلگه های آبرفتی می شوند که عمدتا این جلگه ها از رسوبات دانه ریز و مخروطی از ماسه تشکیل شده و خاستگاه بسیار خوبی برای علفزارها و درختچه هایی مانند انار ترش و گیاهان سوزنی شکل جانکوس است که در منطفه بوجاق به فراوانی مشاهده می شوند.

خوشروان اظهار داشت: مارش های لب شور که کمربند سبز جانکوس را در بر می گیرند همراه با مارش های شور سالیکورنیا که گیاه قرمز رنگ با ساقه کوتاهی است و معمولا در خلیج گرگان به فراوانی یافت می شود از دیگر زیستگاه های ساحلی مهم ما است، خاکریز ماسه ای که حاصل عقب نشینی سطح تراز آب دریای خزر است، تپه های ماسه ای، دشت های سیلابی، تالاب ها و زمین های مرطوب مهمترین زیستگاه هایی بودند که در منطقه شناسایی شدند.

وی گفت: اینها زیستگاه هایی هستند که تحت تاثیر نوسانات قرار می گیرند گاهی کاهش سطح تراز موجب افزایش و گاهی افزایش تراز موجب کاهش قلمرو آنها میشود، اما نتایجی که تغییرات زمانی و مکانی زیستگاه های ساحلی به ما نشان داد بسیار مهم است و آنهم نشان می دهد که زیستگاه های ساحلی عکس العمل رفتاری آنها در مقابل فازهای افزاینده و کاهنده سطح تراز آب خزر کاملا متفاوت بوده و قلمرو آنها تحت تاثیر نوسانات دریای خزر قرار دارد، یعنی نوسانات دریای خزر بر روی این زیستگاه ها اثر مستقیم دارد گاهی باعث افزایش قلمرو زیستگاه ها و گاهی موجب کاهش آنها می شود.

خوشروان افزود: مهمترین زیستگاهی که در منطقه پارک ملی بوجاق داریم شامل خاکریز ساحلی، تالاب، جلگه های آبرفتی، پوشش گیاهی مستقر در بخش خشکی، رودخانه و دریا است؛ در مجموع 4 هزار و 35 هکتار وسعت پوشش زمین در این منطقه است که در سال 1978 زیستگاه خاکریز ساحلی 536 هکتار، سال 1995 حدود 227 و سال 2019 حدود 578 هکتار وسعت داشته، در دوره ای که سطح ترار آب دریای خزر بالا آمد یعنی 1978 تا 1995 ما 309 هکتار از این خاکریز ساحلی را از دست دادیم، در سال 1995 تا 2019 حدود 351 هکتار از خاکریز ساحلی افزایش یافت و مقایسه سال 1978 و 2019 موید افزایش 42 هکتاری خاکریز ساحلی است بنابراین در منطقه بوجاق می بینم که تغییرات زیستگاه ساحلی به مانند خلیج گرگان حالا به شکلی دیگر در حال رقم خوردن است.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی تصریح کرد: نکته ای که از مجموع این مطالب می توان نتیجه گرفت این است که زیستگاه های ساحلی بسیار مهمی را در حاشیه خط ساحلی دریای خزر در بخش جنوبی داریم که متاثر از نوسانات هستند حال تصور کنید که دریای خزر دارد با سرعت بیش از 100 برابر آب اقیانوس ها واکنش های نوسانی از خود نشان می دهد و اگر انسان هم در این ماجرا وارد شود و با دخل و تصرف خود بر روی زیستگاه ها بخواهد شرایط را دگرگون کند چه حادثه ناگواری اتفاق خواهد افتاد، الان بخش وسیعی از خاکریز ماسه ای را بین سال 1978 تا 1995 در سواحل مازندران در بخش مرکزی به علت ساخت و ساز از دست دادیم، تپه های ماسه ای ما به شکل گسترده ای نابود شدند و ساخت و سازهای مختلف بر روی آنها صورت می گیرد، آلودگی های زیست محیطی وارد محیط زیست مناطق ساحلی می شود، بنابراین می بینم که تاثیر نوسانات آب دریای خزر و دخالت های انسانی می تواند باعث آشفتگی، تخریب و بالاخره آلودگی محیط زیست شود. وی گفت: در این طرح پژوهشی بیش از چهار مقاله ISI، بیش از 12 مقاله در سطح کنفرانس های ملی و بین المللی، 8 کارگاه تخصصی و مقالاتی که در سطح ژورنال های غیر از ISI خارجی ارائه شده است، از دستاوردهای مهم این طرح تولید کتاب علمی نوسانات سطح تراز آب دریای خزر و محیط زیست مناطق ساحلی است که به زودی چاپ می شود و در دسترس علاقه مندان قرار خواهد گرفت و بالاخره گزارش تخصصی این طرح نیز به زودی منتشر می شود.

• دریای خزر
• مرکز ملی مطالعات دریای خزر