کاهش تنش آبی با حفاظت از یخچال‌های طبیعی کشور

یخچال‌های طبیعی و برفچال‌های کشور از منابع اصلی و مهم آب شیرین هستند. ثابت و محدود بودن منابع آب شیرین در چرخه طبیعت و به ویژه ایران که از مناطق نیمه خشک به شمار می‌رود از یک سو و از سوی دیگر افزایش جمعیت و توسعه شهر‌ها که باعث افزایش چندین برابری در مصرف آب شده است، ضرورت شناخت و حفظ یخچال‌های طبیعی به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آب شیرین کشور را یادآور می‌شود.

اگرچه سطح یخچال‌های طبیعی موجود در کشور نسبت به بسیاری از کشور‌های اروپایی و آسیایی همانند پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان بسیار ناچیز محسوب می‌شود، اما همین مقدار هم از نظر منابع آبی و به‌خصوص از جنبه پایشگر‌های تغییرات اقلیمی و بر اساس معیار‌های یخچال‌شناسی به عنوان یخچال‌های فعال و ارزشمندی شناخته می‌شوند چرا که در راستای شیب خود اقدام به جابه‌جایی می‌کند که همین موضوع دلیلی بر پویایی و زنده بودن یخچال‌های طبیعی است.

یخچال‌ها توده‌ای فشرده و بسیار متراکم از یخ هستند که نقش سد‌های طبیعی را بازی می‌کنند و عموما در فصول سرد سال، آب را به شکل یخ ذخیره می‌کنند. با آغاز روند افزایش گرما در فصول بهار و تابستان به روان آب تبدیل خواهند شد و نیاز مناطق پایین دست را تامین می‌کنند. البته تنها مسئله تامین آب نیست و ذوب یخچال‌های طبیعی تاثیرات مخربی بر محیط زیست هم خواهد گذاشت.

بر اساس آماری که وزارت نیرو که در سال 1400 اعلام کرده بود، بالغ بر 11 منطقه یخچالی در کشور شناسایی شده که مساحت آن‌ها از 42 کیلومترمربع در سال 92، به 9 کیلومترمربع در سال 1400 کاهش یافته است. آماری که نشان می‌دهد ذوب شدگی در مقایسه با روند ذوب شدن یخچال‌های جهان، سرعت بیشتری داشته است. استان‌های مازندران، چهارمحال‌وبختیاری، اردبیل و لرستان به ترتیب با حدود 36.7، 23.7، 19.2 و 9.8 درصد از کل پهنه‌های یخچالی کشور، بیشترین سهم را از این منبع ارزشمند آبی به خود اختصاص داده‌اند.

تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، معدود گزارش‌های موجود در خصوص مناطق یخچالی ایران نیز عمدتا توسط محققان، علاقه‌مندان و گردشگران خارجی تهیه شده بود. از اوایل دهه 60 شمسی مطالعه یخچال‌های طبیعی کشور در قالب چندین پروژه تحقیقاتی مورد توجه جامعه دانشگاهی کشور قرار گرفت. پس از انجام مطالعات اولیه و ارائه نتایج حاصل از تحقیقات مذکور، نگاه بخش اجرایی کشور بیش از پیش به مبحث یخچال‌های طبیعی معطوف شد و در نتیجه آن طرحی با عنوان «محافظت از یخچال‌های طبیعی کشور» در وزارت نیرو ایجاد شد که مسئولیت اجرای این طرح به مؤسسه تحقیقات آب واگذار شده است.

طرح وزارت نیرو برای محافظت از یخچال های طبیعی

این طرح اقداماتی همانند شناخت موقعیت و شرایط منابع یخچالی کشور، بررسی اهمیت یخچال‌ها از منظر هیدرولوژیکی و زیست‌محیطی، ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر سیمای فعلی و آینده یخچال‌ها و در نهایت ارزیابی شرایط کمی و کیفی یخچال‌های طبیعی کشور را شامل می‌شود. در اجرای این طرح پروژه‌ای تحت عنوان مطالعه روند تغییرات ارتفاعی و حجمی یخچال‌های منطقه تعریف شد که با استفاده از عکسبرداری هوایی صورت گرفت.

محمدرضا کاویانپور رئیس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در شهریور 1401 متذکر شد که کاهش ظرفیت یخچال‌های طبیعی به مشکلات آب کشور دامن زده است.

او ادامه داد: وضعیت یخچال‌های طبیعی زرد کوه بدتر است، به گونه‌ای که 50 درصد آن از دست رفته و مهمترین اثرات آن مشکلات آبی ایجاد شده در چهارمحال و بختیاری و به‌ویژه شهرکرد است.

کاویانپور همینطور در جدیدترین نشست خبری خود در اسفند ماه در جمع خبرنگاران گفت: کاهش این میزان از پوشش سطحی یخچال‌های کشور سبب شده آورد رودخانه‌ها کاهش یابد و برخی رودخانه‌ها نیز خشک شوند. البته اثرات تغییر اقلیم متفاوت است و بخش‌های مختلفی در کشور را شامل می‌شود.

او افزود: بخشی از اثرات آن زیست‌محیطی است که مسئول آن سازمان حفاظت از محیط‌زیست است و بخشی هم مربوط به سایر دستگاه‌ها است که آن‌ها باید رسیدگی کنند. بخش مربوط به تغییرات آبی در مؤسسه تحقیقات آب دنبال می‌شود و اقدام‌های لازم و مطالعات آن در حال انجام است.

همانطور که اشاره شد این مسئله جهان شمول بوده و کشور‌های زیادی را دچار چالش کرده است. یخچال‌های ایران نیز مانند تمام دنیا تحت تاثیر گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی قرار گرفته اند و به این دلیل که ایران در مرکز نوار خشک قرار دارد، فرایند ذوب شدگی سریع‌تر از انتظار رخ داده است، اما آگاهی از اوضاع نچندان خوب یخچال‌ها، توجه را کمی بیشتر به یخچال‌های طبیعی در کشور معطوف می‌کند تا برای حفظ آن‌ها اقدامات جدی تری صورت بگیرد.