کوچک شدن شهر تاریخی جرجان بر اثر زمین خواری و فعالیت عمرانی

به گزارش ایرنا؛ شهر تاریخی جرجان که بر اساس مطالعات و هفت فصل کاوشگری باستان شناسان طی چند دهه گذشته بخش‌هایی از آن از دل خاک بیرون آمده، در زمان آبادانی خود هزار و 200 هکتار مساحت داشت اما به دلایل مختلف نظیر توسعه بخش کشاورزی، ساخت خانه و کاوش‌های غیرمجاز از بین رفته و اکنون گستره آن به حدود 250 هکتار کاهش یافته است.

این شهر تاریخی که در جوار مرقد مطهر امامزاده یحیی بن زید (س) از نوادگان امام سجاد (ع) واقع شده، بر اساس نوشته جغرافی‌نویسانی چون "اصطخری" و "ابن حوقل" با شهرهای مشهور و همتراز دوران خود مانند "ری و نیشابور" قابل مقایسه بود.

شهر تاریخی جرجان در دوران اوج شکوفایی خود مهد علم و ادب و صنایع نظیر شیشه‌گری، فلزکاری سفالگری بود.

به گفته کارشناسان، بیش از صدها محوطه و تپه باستانی در این شهر وجود دارد که تنها بخش اندکی از آنها شناسایی شده و داده‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی نیز نشانگر آن است که این منطقه تمامی شرایط لازم برای تداوم فرهنگی را تا دوران اسلامی داشته و کشف سفالینه‌های مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و عصر آهن در محلی به نام «حبی بلی» در محدوده شهر جرجان و در حاشیه رودخانه گرگان رود، شاهدی بر این مدعاست.

این شهر باستانی که نخستین بار در سال 1350 تا 1357 خورشیدی مورد کاوش علمی قرار گرفت، بر اساس مطالعات انجام شده، در زمان سامانیان بر روی ویرانه‌های بر جای مانده از شهری ساسانی بنا شد و به صورت چند ضلعی نامنظم همانند شهرهای منطقه در قبل از اسلام ساخته شده است. همه معابر اصلی و فرعی شهر تاریخی جرجان با آجر و به صورت نقوش هندسی سنگفرش و چیده شده بود.

با وجود این ویژگی ها، حال و هوای این روزهای شهر تاریخی جرجان تعریف زیادی ندارد.

بر اساس مشاهدات خبرنگار ایرنا؛ تعدادی مخروط کله‌قندی بتنی برای مشخص کردن نقاطی از حریم شهر جرجان، سیم خاردارهای رنگ و رو رفته اطراف حریم کاوش‌های جدید، علف‌های هرز و زباله‌های پراکنده شده در دل این شهر، ظاهر و باطن اتفاقات پیرامون جرجان است.

ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم شهر تاریخی جرجان

یکی از تهدیدات جدی پیرامون شهر تاریخی جرجان، ساخت و ساز اطراف آن است که کم توجهی به آن موجب کاسته شدن از حریم این محوطه باستانی شده و بر نگرانی علاقه مندان به تاریخ افزوده است.

یکی از نمونه های ساخت و ساز در حریم شهر تاریخی جرجان مربوط به اجرای طرح توسعه امامزاده یحیی بن زید است که به گفته عبدالمجید نورتقانی مدیر پایگاه شهر جرجان، عرصه و عیان این مکان مذهبی وارد محوطه این شهر تاریخی شده است.

توسعه صحن و سرای امامزاده یحیی بن زید با تخریب تعدادی از زائرسراهای این امامزاده و حذف معبر 6 متری ضلع جنوبی آن به مساحت بیش از 2 هزار مترمربع در سه سال قبل شروع شد که این طرح اکنون با پیشروی حداقل 2 متری در ضلع غربی به مساحت 700 مترمربع در حال پایان است که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی همه این ساخت و سازها در حریم شهر تاریخی جرجان قرار دارد.

صالح محبی رییس اداره اوقاف و امور خیریه گنبدکاووس به ایرنا گفت که هنوز برای عرصه و عیان محوطه امامزاده یحیی بن زید (ع) سند مالکیت صادر نشده است.

نورتقانی مدیر پایگاه شهر تاریخی جرجان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: علت پیشروی 2 متری دیوار ضلع غربی امامزاده یحیی بن زید (ع) گنبدکاووس، تخریب بخش‌هایی از سرداب قبور واقع در زیر زائرسراهای آن بود که چون امکان ساخت دیوار روی مکان قبلی نبود، به ناچار اجازه پیشروی دیوار داده شد.

وی اضافه کرد: در قبال این پیشروی و طبق توافقی که اخیرا بین دو اداره کل میراث فرهنگی و اوقاف گلستان انجام شده، قرار است زمین و بنای قدیم غسالخانه امامزاده به مساحت 2 هزار و 600 مترمربع برای استقرار پایگاه و سایت موزه شهر جرجان در اختیار پایگاه این شهر تاریخی قرار گیرد.

مدیر پایگاه شهر تاریخی جرجان همچنین با تاکید بر ضرورت همکاری و مشارکت همگانی برای حفظ عرصه باقی مانده این شهر تاریخی، گفت: از زمان ایجاد این پایگاه در سال 97 برای نخستین بار امسال بودجه مستقل برای آن تعریف و یک میلیارد و 100 میلیون ریال بابت مباحث حفاظتی آن تخصیص یافت.

اجازه ساخت و ساز به هیات امنای امامزاده یحیی بن زید (ع) گنبدکاووس از سوی میراث فرهنگی گلستان در حالی صورت می‌گیرد که چند ماه پیش این نهاد با عبور خط لوله گاز از شهر تاریخی مخالفت کرد.

مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان پنج مرداد امسال در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، مخالفت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان با عبور لوله گاز از محدوده این شهر تاریخی را اعلام و گفته بود که هیچ اداره و نهادی اجازه اجرای طرح‌های عمرانی یا خدماتی که طی آن به میراث تاریخی آسیب وارد شود را ندارد.

نورتقانی در پاسخ به چرایی این دو گانگی در صیانت از شهر تاریخی جرجان، فقط گفت که تصمیم گیر اصلی در این مسائل از حوزه اختیارات ما خارج است.

در همین پیوند یکی از اعضای هیات امنای امامزاده یحیی بن زید (ع) گنبدکاووس مدعی شد که طرح توسعه این امامزاده از جمله پیشروی در دو معبر واقع در ضلع غرب و جنوب آن در راستای طرح جامع این مکان مذهبی و با هماهنگی میراث فرهنگی صورت گرفته است.

نبی الله آخوندی در گفتگو با ایرنا افزود: این 2 معبر جزو حریم و متعلق به امامزاده است و دیوارکشی جدید هم برای پیشگیری از خطرات احتمالی و ایجاد امکانات رفاهی برای زائران انجام شد.

• گنبدکاووس
• گردشگری
• سازمان اوقاف و امور خیریه
• گلستان