کپی رایت؛ عاملی حیاتی برای توسعه صنایع خلاق

یکی از کلیدواژه های مهم در قرن 21 که بسیاری از عرصه های دانش، فناوری و توسعه را متاثر ساخته، مفهوم خلاقیت است. امروزه دیگر ارزش خلاقیت تنها به ابداع و خلق آثار جدید محدود نمانده است. در عرصه اقتصاد و صنایع خلاق، ارزش اقتصادی کالاهایی که در این حوزه تولید و عرضه می شوند، نه صرفا به واسطه ارزش مواد اولیه به کار رفته در آنها، بلکه برآمده از خلاقیت به کار رفته در آنهاست. به عبارت دیگر خلاقیت به عنوان مبنای ارزش اقتصادی این کالاها شناخته می شود. مقوله ای که موجب شده تا در دو دهه اخیر گردش های مالی عظیمی در تجارت صنایع خلاق در دنیا اتفاق بیافتد و با وجود تمام نوسانات اقتصادی دنیا، روند رشد این حوزه مستمر و پیوسته باشد.

طبق آخرین گزارش آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد) بازار این حوزه از 208 میلیارد دلار در سال 2002 میلادی به رقم 509 میلارد دلار در سال 2015 رسیده و این تجارت با نرخ رشد متوسط بیش از 7 درصد در این بازه زمانی (2002 تا 2015) شرایط مطلوبی را محقق ساخته است. تا آنجا که صنایع خلاق را به یکی عرصه های مهم دنیای امروز برای تحقق اهداف توسعه پایدار تبدیل کرده است. چراکه این صنایع در کنار ارزش افزوده اقتصادی و سبز بودن، قابلیت های زیادی را مهیا می سازند تا زنجیره خلاقیت و ابداع بشری روند رشد و حرکت پیوسته ای داشته باشد و شرایط پایداری برای اشتغال و رشد اقتصادی مناطق کمتر توسعه یافته دنیا مهیا شود. با این وجود، ایجاد زمینه های لازم برای توسعه صنایع خلاق و آموزش و فراگیر کردن آنها در هر کشور، مستلزم مقدمات و الزامات گوناگونی است که برخی از آنها، واجد اهمیت بالایی هستند. یکی از این موارد مهم، وجود قوانین حمایت از مولفان و خالقان آثار است. مقوله ای مهم و تعیین کننده که به عنوان یکی از پشتوانه های اصلی توسعه و رشد صنایع خلاق در دنیای امروز محسوب می شود. قوانین حمایت از مولفان و صاحبان ایده های نو، یکی از اقدامات اساسی برای بسترسازی توسعه صنایع خلاق و رشد بازار اقتصادی آنها به شمار می رود. وجود قوانین کپی رایت و پیوستن به کنوانسیون های بین المللی و عضویت در سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) از جمله اقدامات موثر کشورهای موفق در عرصه صنایع خلاق است، که زمینه های لازم برای فعالیت هنرمندان و فعالان مرتبط با آن را مهیا می سازد. به عبارت دیگر قوانین کپی رایت خود یکی از مولفه های مهم در طبقه بندی کردن صنایع خلاق و فرهنگی محسوب شده و به عنوان یک معیار مهم در توسعه آنها نقش دارد. بر اساس وجود این قوانین حمایتی و ضمانت اجرایی آنهاست که ما شاهد رشد اقتصادی و توسعه بازار هنر و فعالیت هنرمندان و فعالان صنایع فرهنگی و خلاق در کشورهای عضو کنوانسیون های بین المللی حقوق مالکیت معنوی هستیم. بنابراین قوانین کپی رایت یکی از الزامات ایجاد، تحقق و توسعه صنایع خلاق در دنیای امروز است. شاید یکی از معظل های مهمی که فعالان این حوزه، هنرمندان و صاحبان ایده های نو در ایران دارند، نبود این قوانین حمایتی است. چراکه در موارد زیادی مشاهده شده که حاصل کار یک هنرمند، یا ایده خلاق یک پژوهشگر و یا ابداع یک کارآفرین براحتی کپی شده و آن فرد صاحب ایده از نتایج و بهره اقتصادی کار خود محروم می ماند. اتفاقی که متاسفانه درباره بسیاری از طرح های فرش ایرانی و نقشمایه های اصیل هنر کشور ما افتاده و آنها را در معرض کپی شدن قرار داده و خسران های غیرقابل جبرانی به عرصه هایی مانند هنر فرش ایران وارد ساخته است.

بدیهی است که اگر ما بخواهیم مانند دیگر کشورهای موفق دنیا در عرصه صنایع خلاق به رشد و توسعه قابل ملاحظه ای برسیم و قابلیت های بالقوه و عظیم ایران را در این حوزه ها به فعلیت برسانیم و گام هایی استوار در مسیر توسعه پایدار برداریم، به قوانین حمایت از حقوق مالفین و منصفین احتیاج داریم. پیوستن به کنوانسیون های بین المللی و عضویت در سازمان جهانی مالکیت معنوی از جمله اقدامات موثری است که می تواند شیوه ها، طرح ها و نقشمایه های هنری و فرهنگی ایران را در برابر کپی شدن و تکثیر غیرقانونی حفاظت کند. بدیهی است تا مادامی که ما حقوق مولفان دیگر کشورها را رعایت نمی کنیم و آثار و تولیدات هنری و فرهنگی آنها به راحتی در کشور ما تکثیر می شوند، نمی توانیم توقع داشته باشیم تا در دیگر کشورها هم برای حقوق مولفان و هنرمندان و صاحبات فکر و ایده در کشور ما حقی قائل شده یا حمایتی جدی صورت گیرد.

متولیان حوزه فرهنگ و هنر ایران و نیز سازمان ثبت و اسناد کشور و دیگر مراجع حقوقی می‌توانندنسبت به این مسئله با اهتمام و جدیت بیشتری عمل کنند تا از رهگذر این هم افزایی های بین نهادی، زمینه های مساعدی برای به فعلیت درآمدن قابلیت های صنایع خلاق و فرهنگی در ایران مهیا گردد. گامی مهم که می تواند دورنمای توسعه صنایع خلاق در ایران را روشن و امید بخش گرداند.

• ریاست سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری
• وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی
• میراث فرهنگی