29 دی روز هوای ناپاک برای اصفهان

اصفهان - کلانشهر اصفهان با بیش از یک میلیون و 300 هزار خودروی سبک و سنگین و صنایع بزرگ آلاینده، روزهای آلوده‌ای را سپری می‌کند.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها - حسین احمدی کیا*: کلانشهر اصفهان با بیش از یک میلیون و 300 هزار خودروی سبک و سنگین و صنایع بزرگ آلاینده روزهای آلوده‌ای را سپری می‌کند که متهمان اصلی این آلودگی‌ها، اول وزارت صنعت، معدن و تجارت به دلیل تولید خودروهای بی‌کیفیت و استقرار صنایع آلاینده و دوم اداره استاندارد صنعتی، به علت قوانین ناکارآمد هستند.

هر چند تعداد خودروها زیاد است اما آلودگی اصلی این خودروها به دلیل فناوری پایین آنهاست. در تمام خودروهای تولیدی نسبت قدرت به مصرف سوخت که نشان دهنده کیفیت خودرو است، بسیار کمتر از مشابه اروپایی آنهاست. ناهمخوانی سوخت و فناوری خودروها و استفاده نکردن از کاتالیست مناسب، آلودگی هوای شهرهای ایران را تشدید کرده است.

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد به دلیل تجمع خودروها در مرکز شهر اصفهان زیاد نیست بنابراین کیفیت سوخت مطلوب است اما ذرات معلق حاصل از احتراق ناقص خودروها موجب افزایش آلودگی هوای شهرهای ایران شده است. پیش‌تر با حذف سرب از بنزین، انژکتوری شدن خودروها و موتورسیکلت‌ها و حذف پیکان از خط تولید، آلودگی هوا به مقدار قابل توجهی کاهش یافته بود.

آمار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اصفهان (بخش مرکزی) نشان می‌دهد علی‌رغم آنکه تعداد خودروها به شدت افزایش یافته اما از سال 1384 تا امسال، مصرف بنزین اصفهان مرکزی که یک هزار میلیون لیتر در سال بوده، تفاوتی نکرده است و حتی مصرف گازوئیل نیز کاهش یافته است.

به عبارت دیگر افزایش نسبی کیفیت خودروها در مقطع کوتاهی موجب کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا شد اما متأسفانه این کار توسط وزارت صنعت ادامه نیافت و هم اکنون مصرف بنزین خودروهای ساخت داخل سه لیتر بیشتر از خودروهای اروپایی و آلودگی آنها نیز چند برابر بیشتر است.

از سوی دیگر وزارت صمت با استقرار صنایع آلاینده فولاد، سیمان و آجرپزی‌ها و صنایع پایین دستی آنها در محدوده کوچکی از استان اصفهان موجب افزایش آلودگی هوای این شهر شده است؛ فولاد مبارکه، ذوب آهن و صنایع سیمان از سمت جنوب منتشر کننده مقادیر زیادی از ذرات معلق، اکسیدهای گوگرد و ازت هستند. از سمت شرق نیز کوره‌های آجرپزی و از سمت شمال غربی پتروشیمی‌ها، پالایشگاه اصفهان و نیروگاه شهر را احاطه کرده‌اند. احتراق این‌ها ذرات معلق ریز تولید می‌کند که در زمستان با رطوبت هوا ترکیب می‌شود و لایه‌ای سیاه رنگ ایجاد می‌کند.

علی‌رغم آنکه تعداد خودروهای اصفهان یک چهارم تهران است اما تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد اصفهان با تهران برابر است و میزان ذرات معلق اصفهان بیشتر از تهران و دیگر شهرهای صنعتی است.

متأسفانه به دلیل قوانین ناکارآمد، اداره استاندارد نیز به کمک صنعت آمده و آلودگی آنها را رد می‌کند. اداره استاندارد تنها غلظت خروجی از دودکش‌ها را برای چند آلاینده خاص مدنظر قرار داده است؛ در حالی‌که حد انتشار آلودگی باید بر اساس میزان تولید باشد زیرا غلظت به راحتی قابل دست‌کاری است. متأسفانه اغلب صنایع اصفهان مجهز به سیستم کنترل اکسید نیتروژن و گوگرد و ترکیبات آلی فرار نیستند. محیط زیست و مسئولان استانی نیز تنها نظاره‌گر هستند.

در بهترین شرایط با سیستم‌های کنترل آلایندگی، تولید هر تن آهن خام در کارخانجات اروپایی و آمریکایی موجب انتشار 300 تا 1300 گرم ذرات معلق کل و 140 تا 500 گرم ذرات 2.5 میکرون می‌شود. از هر تن تولید سینتر 200 گرم ذرات کل و 80 گرم ذرات معلق زیر 2.5 منتشر می‌شود.

بخش شارژ کوره بلند 25 گرم ذرات معلق زیر 2.5 برای هر تولید هر تن فولاد خام انتشار می‌دهد. تولید هر تن فولاد در کوره‌های باز تبدیل آهن خام به فولاد بین یک تا 11 کیلوگرم ذرات معلق کل و بین 600 تا 6300 گرم ذرات 2.5 میکرون آزاد می‌کند. برای تولید هر تن فولاد در کوره قوس الکتریکی نیز بین 20 تا 550 گرم ذرات معلق زیر 2.5 میکرون و برای هر تن تولید ورق به روش نورد سرد تا 100 و نورد گرم تا 40 گرم ذرات معلق در هوا منتشر می‌شود؛ همچنین برای هر تن تولید فولاد 300 تا 400 گرم اکسید گوگرد و بین 200 تا 500 گرم اکسید نیتروژن خارج می‌شود.

کروم، مس، روی، آرسنیک، نیکل، کادمیم، منیزیم، جیوه، سرب و سایر فلزات سمی و خطرناک از آلاینده‌های مهم صنایع آهن و فولاد بشمار می‌روند که هیچگاه مورد پایش قرار نمی‌گیرند. این ذرات سنگین روی زمین نشسته و توسط باران به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند.

به طور کلی صنایع فولاد منشأ اصلی آلاینده‌های خطرناک هستند که جمعیت شهرهای اطراف آن را دچار مشکل می‌کند. فولاد مبارکه اصفهان در سال گذشته 50 درصد بیشتر از جمعیت 2 میلیون و 200 هزار نفری شهرستان اصفهان گاز مصرف کرده است.

آذر ماه امسال میانگین 770 مگاوات برق از اصفهان دریافت کرده و جالب است که پیک مصرف سراسر شهرستان اصفهان (شامل خانگی، تجاری، صنعتی و عمومی) 790 مگاوات بوده است و البته این مردم اصفهان هستند که باید به خاطر تأمین برق این صنایع، هوای آلوده متأثر از نیروگاه‌های اصفهان را نیز تنفس کنند.

صنعت در سال گذشته بیش از 35 هزار میلیارد تومان یارانه گاز و برق گرفته و به ظاهر فولاد صادر می‌کند اما در عمل برق و گاز را ارزان صادر و آلودگی آن را نصیب مردم اصفهان کرده است و وقتی فشار گاز کاهش می‌یابد باید مازوت نیروگاه‌ها را نیز تنفس کنیم. ذوب آهن نیز از این موهبت الهی بی نصیب نبوده و بیش از 9 هزار میلیارد تومان یارانه بابت گاز گرفته است. حداقل انتظار مردم این است که بخشی از آن‌ها صرف کنترل آلودگی هوایشان شود.

کارخانجات سیمان حتی با وجود کنترل آلایندگی، به ازای هر تن تولید کیلینکر بین 130 تا 520 گرم ذرات معلق کل و 130 تا 260 گرم ذرات معلق زیر 2.5 میکرون و حجم زیادی اکسید گوگرد و ازت منتشر می‌کنند که متأسفانه دو واحد بزرگ در اصفهان در جهت باد غالب این شهر قرار دارند و تصاویر ماهواره‌ای حکایت از انتشار آلایندگی آنها به سمت اصفهان دارد.

واحدهای آجر نیز از دیگر صنایع آلاینده اصفهان هستند که علاوه بر ذرات معلق از کوره و معادن آنها، آلاینده‌های خطرناکی وارد شهر اصفهان می‌کنند. متأسفانه به جای جابجایی این صنعت، به آنها گاز داده‌اند و تصور کرده‌اند با تغییر سوخت مشکل آلودگی آنها حل می‌شود در حالی که با سوختن خاک و مواد معدنی در کوره‌های آجرپزی، ده‌ها آلاینده و گاز سمی نظیر هیدروژن فلوراید، هیدروژن کلراید، آرسنیک، کادمیوم، کبالت، نیکل، سرب، بنزن، تولوئن، اتیلن، نیکل، منگنز منتشر می‌شود.

درحالی‌که میانگین جهانی مصرف گاز واحدهای آجر 58 مترمکعب بر تن است، این صنعت 126 مترمکعب گاز مصرف کرده است. برداشت خاک صنایع آجر و آهک نیز موجب بزرگترین کانون ریزگرد ایران در منطقه سجزی شده که هنوز فعال است. صنعت آجر اطراف اصفهان در سال گذشته معادل 40 درصد اصفهان گاز مصرف کرده است و نزدیک به 7,000 میلیارد تومان یارانه از این بابت گرفته‌اند اما در مقابل نه حاضر به جابجایی و نه کنترل آلودگی هستند و تنها آلایندگی آنهاست که نصیب مردم اصفهان شده است.

* دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان