4 شرط پایان خاموشی در تهران

در حاشیه این تفاهم‌نامه، متخصصان انرژی توضیح دادند که تحقق این هدف نیازمند «هم‌سویی تقویم سرمایه‌گذاری»، «تسریع در احداث پست‌های GIS» و «بازنگری در فرآیندهای اتصال نیروگاه‌ها به شبکه برق» است و تحقق آن تنها در صورتی عملی خواهد شد که «هماهنگی میان نهادهای مسوول» بدون گسست و تاخیر ادامه پیدا کند.

پایتخت در آستانه تابستان جدید

شبکه برق تهران در دهه اخیر یکی از پیچیده‌ترین ساختارهای مصرف در کشور را تجربه کرده و رشد بار در این منطقه با سرعتی بیشتر از متوسط ملی افزایش یافته است؛ رشدی که نه‌تنها نتیجه تمرکز جمعیتی و توسعه بار خانگی و اداری بوده، بلکه به‌واسطه گسترش بارهای صنعتی پراکنده، توسعه مراکز داده، افزایش استفاده از سامانه‌های سرمایشی و کمبود ظرفیت انتقال پایدار به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مدیریت شبکه تبدیل شده است و استمرار این روند باعث شده برنامه‌ریزان انرژی پایتخت مسیرهای تنوع‌بخشی به تولید محلی را بیش از گذشته دنبال کنند و نگاه خود را از توسعه نیروگاه‌های حرارتی پرهزینه و زمان‌بر به سمت تجدیدپذیرها تغییر دهند.

در چنین شرایطی، اتصال 1500 مگاوات نیروگاه خورشیدی، آن‌هم در بازه زمانی کوتاه تا پیش از اوج بار 1405، اقدامی است که نه‌تنها بار مالی و فنی قابل‌توجهی دارد، بلکه نیازمند هماهنگی میان بخش‌های مختلف وزارت نیرو، سرمایه‌گذاران خصوصی، پیمانکاران ساخت پست و شرکت برق منطقه‌ای تهران است و بدون این هماهنگی امکان بهره‌برداری از ظرفیت مذکور پیش از پیک تابستان وجود نخواهد داشت.

 جزئیات تفاهم‌نامه جدید

بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که با حضور معاون وزیر نیرو و مدیرعامل توانیر امضا شده است، قرار است زیرساخت‌های لازم برای اتصال نیروگاه‌های خورشیدی به شبکه فوق‌توزیع برق تهران از طریق پست‌های GIS فراهم شود؛ پست‌هایی که بر اساس ماهیت فشرده و مقاوم خود در برابر شرایط اقلیمی، امکان نصب در فضاهای محدود شهری را فراهم می‌کنند و همین ویژگی برای تهران که با کمبود زمین مواجه است اهمیت زیادی دارد.

در این چارچوب، ساتبا مسوولیت هماهنگی با سرمایه‌گذاران، تسریع در فرآیندهای توسعه و رفع موانع بوروکراتیک سرمایه‌گذاری را بر عهده گرفته و توانیر وظیفه برنامه‌ریزی شبکه، طراحی نقاط اتصال، افزایش ظرفیت پست‌های موجود و تکمیل حلقه‌های انتقال را دنبال خواهد کرد؛ تقسیم کاری که به گفته مدیران وزارت نیرو می‌تواند یکی از گام‌های جدی در جهت افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد برق کشور و ارتقای پایداری شبکه تهران باشد.

 احداث پست‌های جدید

یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای اتصال 1500 مگاوات خورشیدی به شبکه تهران، تکمیل زنجیره پست‌های GIS است؛ پست‌هایی که ساخت آنها به‌طور معمول فرآیندی زمان‌بر محسوب می‌شود و نصب تجهیزات، اجرای سیستم‌های خنک‌کننده، هماهنگی با مدیریت شهری و اخذ مجوزهای ساختمانی را نیاز دارد و در صورت هرگونه تاخیر در تامین این زیرساخت‌ها، امکان انتقال انرژی تولیدی نیروگاه‌های خورشیدی به شبکه میسر نخواهد شد.

در کنار پست‌ها، خطوط فوق‌توزیع باید با ظرفیت جدید سازگار شوند تا سطح اتصال و تبادل توان میان مناطق مختلف تهران بدون اعمال محدودیت انجام گیرد؛ این در حالی است که بسیاری از خطوط فعلی به دلیل قدمت بالا یا تراکم مصرف، امکان‌پذیرش بار قابل‌توجه جدید را ندارند و نیازمند ارتقای هادی‌ها، احداث فیدرهای جدید و به‌روزرسانی تجهیزات حفاظتی هستند.

 نیاز به مدیریت تولید انرژی خورشیدی

به دلیل ماهیت متغیر تولید خورشیدی، مدیریت ولتاژ، تنظیم فرکانس و کنترل توان راکتیو در شبکه تهران اهمیت مضاعف پیدا می‌کند و نیروگاه‌های جدید باید با این ملاحظات هماهنگ شوند تا پایداری شبکه در زمان‌های تغییرات سریع تابش یا عبور ابرهای متراکم دچار اختلال نشود و این مساله ضرورت نصب اینورترهای هوشمند، سامانه‌های پاسخ‌گوی سریع و هماهنگی میان تولید محلی و پست‌های کنترل منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.

 زمان اندک تا تابستان 1405

زمان‌بندی این پروژه یکی از مهم‌ترین چالش‌های آن به شمار می‌رود، زیرا ساخت و نصب ظرفیت 1500 مگاواتی خورشیدی با وجود توسعه فناوری‌های ماژولار و سرعت بالای احداث نیروگاه‌های خورشیدی، همچنان نیازمند هماهنگی‌های گسترده قراردادی، مالی و اجرایی است و این هماهنگی‌ها در بسیاری از پروژه‌های پیشین در بازه‌هایی بیش از یک سال انجام شده‌اند؛ بنابراین از اکنون تا تابستان 1405 فرصت اندکی برای طراحی، ساخت، اتصال و بهره‌برداری وجود دارد و هرگونه تاخیر در یک مرحله می‌تواند کل پروژه را از تقویم اعلام شده عقب بیندازد.

 سرمایه‌گذاری و تامین مالی

تامین سرمایه یکی از چالش‌های دیرینه توسعه تجدیدپذیرها در ایران بوده و نرخ بازگشت سرمایه، شرایط گارانتی تجهیزات، نوسانات ارزی و ساختار قراردادهای خرید تضمینی در تصمیم سرمایه‌گذاران اثر مستقیم می‌گذارد؛ با اینکه وزارت نیرو اعلام کرده این پروژه بر بستر مشارکت حداکثری بخش خصوصی اجرا خواهد شد، اما سرمایه‌گذاران برای ورود به پروژه‌هایی با این مقیاس به اطمینان از ثبات سیاستی، سرعت پرداخت‌ها و مشخص بودن نقشه راه اتصال نیاز دارند و در صورت عدم رفع این دغدغه‌ها ممکن است مشارکت آنها با کندی پیش رود.

 محدودیت زمین در تهران

یکی از تفاوت‌های بزرگ میان توسعه پروژه‌های خورشیدی در تهران و استان‌هایی با اراضی باز، مساله کمبود زمین است؛ نصب نیروگاه‌های بزرگ خورشیدی در محدوده استان تهران به دلیل رقابت با توسعه شهری، ارزش بالای زمین و محدودیت‌های کاربری با دشواری مواجه است و انتظار می‌رود بخش مهمی از ظرفیت 1500 مگاواتی از طریق مدل‌هایی مانند نیروگاه‌های خورشیدی پراکنده، نصب روی پشت‌بام‌ها، احداث نیروگاه‌های شناور در مخازن سدها یا پروژه‌های خورشیدی در شعاع اتصال نزدیک به پایتخت اجرا شود.

 کاهش فشار در اوج بار

بر اساس برآوردهای توانیر، تولید 1500 مگاوات خورشیدی در پیک تابستان می‌تواند بار قابل‌توجهی از دوش شبکه انتقال تهران بردارد و امکان کاهش استفاده از واحدهای حرارتی کم‌بازده و پرهزینه را فراهم کند؛ ظرفیت مذکور در صورت بهره‌برداری کامل در ساعت‌های اوج مصرف روز تابستان، می‌تواند چندین درصد از تقاضای پایتخت را تحت پوشش قرار دهد و به کاهش وابستگی به نیروگاه‌های گازی فرسوده کمک کند.

 افزایش سهم تجدیدپذیرها

این پروژه می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین جهش‌های سال‌های اخیر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر ایران محسوب شود، زیرا ظرفیت فعلی خورشیدی کشور به‌جز چند پروژه بزرگ در استان‌های مرکزی و شرقی، در مقیاس محدودتری قرار دارد و افزایش 1500 مگاواتی در تهران، سهم تجدیدپذیرها را در سبد برق ملی قابل‌توجه افزایش می‌دهد و زمینه را برای توسعه پروژه‌های مشابه در کلان‌شهرهای بزرگ فراهم می‌کند.

 کاهش آلایندگی و بهبود سلامت شهری

تهران یکی از آلوده‌ترین کلان‌شهرهای جهان است و بخشی از این آلودگی ناشی از فعالیت نیروگاه‌های حرارتی در اطراف شهر و همچنین تردد خودروها برای حمل سوخت نیروگاه‌ها محسوب می‌شود؛ استفاده از انرژی خورشیدی به‌عنوان منبع پاک می‌تواند با کاهش انتشار آلاینده‌ها و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی نقش موثری در بهبود کیفیت هوا ایفا کند و هزینه‌های سلامت شهری را کاهش دهد.