آژیر قرمز از میراث اصفهان
ترک های اصفهان دیگر محدود به خانه ها و جاده های این شهر نیست و فرونشست تا میراث بزرگ اصفهان هم رسیده است و حالا ترک ها از سقف ها و دیواره های میراث چندصدساله و برخی چندهزار ساله اصفهان بالا می‌رود و تک تک این میراث را در خطر فروپاشی قرار داده است. رسیدن خطر تا میراث اصفهان یعنی روشن شدن آژیر قرمز برای شهری که تمام هویتش را از میراث ملموس و ناملموس خود دارد. اصفهان، شهری است که نه‌تنها...
آمارها نشان می‌دهد که سالانه بیش از 5درصد از سهم گردشگران داخلی و حداقل 50درصد از گردشگران خارجی به اصفهان اختصاص دارد. اصفهان پرظرفیت ترین و بالاترین میراث توریستی کشور را به خود اختصاص داده است که به لحاظ کیفیت پرتوریست ترین استان کشور محسوب می‌شود. از این رو، فرونشست در اصفهان و فراتر از آن، میراث بزرگ اصفهان، زنگ خطری نه‌تنها برای مردم این شهر بلکه مساله‌ای ملی و حتی جهانی است. بنابراین، مساله‌ای نیست که تنها مسوولان شهری یا استانی برای رهایی از وضع موجود تصمیم بگیرند، بلکه برای این وضعیت باید تمام ارگان های دولتی و ملی، بخش های خصوصی و گروه های مردم‌نهاد به پا خیزند و فراتر از آن باید از سازمان‌ها، نهادهای بین‌المللی و دیگر دولت ها در راستای نجات اصفهان از فروپاشی درخواست کمک کرد.
میراث اصفهان به مرحله ای رسیده است که دیگر نمی‌توان تصمیمات زودگذر و مقطعی برای رفع مشکل در کوتاه مدت گرفت، بلکه برای حفظ میراث اصفهان که هویت این شهر محسوب می‌شود و فراتر از آن خود شهر و مردم اصفهان، باید برای یک برنامه بلندمدت و آینده نگرانه و بررسی چشم انداز این شهر در چند‌ده سال بلکه چند‌صد سال بعد چاره ای اندیشید و تاکتیک ها و استراتژی های شکست‌خورده و به نتیجه نرسیده را بار دیگر بر این شهری که هویت ایران است، اجرایی نکرد. اینکه اصفهان، در حال حاضر با بحران عظیم فرونشست، آلودگی هوا و محیط‌زیست و مهاجرت دست و پنجه نرم می‌کند، به دلیل برداشت بی رویه از آب های سطحی و زیرزمینی است که بیش از همه به نحوه اشتباه آبیاری مزارع کشاورزی مربوط است و پس از آن دیگر صنایع و حتی بازار گردشگری نقش قابل‌توجهی در برداشت های بی رویه و آلودگی آب ها به دلیل بازگشت پساب ها و فاضلاب ها به زاینده‌رود داشتند. در کنار این عوامل، نوسازی های شهری، ساخت‌وسازهای بی رویه در بستر و حریم رودخانه چه به صورت شخصی و چه به صورت دولتی و بخش های خصوصی، اصفهان را به جایی رساند که اکنون در آن قرار دارد و هیچ راه روشن و مشخصی برای نجات اصفهان از این تهدید رو به فروپاشی وجود ندارد.
یکی از دلایلی که برای کم آبی زاینده رود مطرح می‌شود برداشت بی رویه در بالادست این رودخانه است که نهرها و آب های سطحی به شکل چشمگیری برای مصارف کشاورزی و آبیاری غیراصولی مورد استفاده قرار می‌گیرد و آمارها نشان می‌دهد که حدود 800 میلیون مترمکعب آب برای مصارف کشاورزی به کار می‌رود. این در حالی است که حجم آب زاینده رود 400میلیون مترمکعب است. این یعنی دو برابر ظرفیت آب زاینده‌رود برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود. زیرا کشاورزی طی چند سال گذشته به شکل چشمگیری در مسیرهایی که ظرفیت و پتانسیل کشت محصولات را نداشته و گاهی محصولاتی همچون بادام که به آبیاری بسیاری نیاز دارد در بالادست به کشت رسید. این کار اگرچه سود سرشاری برای کشاورزان داشت، اما زاینده رود را که میراث ملی ایران است در معرض تهدید جدی خشک شدن قرار داد و تالاب گاوخونی را کاملا خشک کرد. تالابی که علاوه بر یک میراث مهم طبیعی ملی، یکی از جاذبه های مهم گردشگری اصفهان به شمار می رفت و حالا دیگر چیزی از آن باقی نمانده است و اصفهان یکی از جاذبه های خود را از دست داد.
همچنین حفر چاه های عمیق و غیرقانونی و حتی قانونی یکی دیگر از معضلات پیش روی اصفهان است که به گسترش فرونشست دامن می زند و ویلاسازی های بدون مرز و چارچوب و توسعه صنایع و تفرجگاه ها یی که به اسم ساخت مراکز گردشگری بعدها تبدیل به خرد شدن زمین ها و ساخت ویلاها شدند، به همه این اتفاقات دامن می زند. کارشناسان و مسوولان شهر اصفهان، انتقال آب را نه برای نجات اصفهان بلکه برای نجات صنایع اصفهان تنها راه حل می دانند، این در حالی است که اگر اصفهانی نباشد، صنایعی هم نخواهد بود و بهترین راه، تغییر در استراتژی های مصرفی صنایع است که به سمت «سبزشدن» پیش بروند و صنایع برای تامین انرژی خود به سمت انرژی های سبز و کاهش مصرف آب روی بیاورند.
نگاه کارشناسان به موضوع فرونشست میراث اصفهان
کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی شاید یکی از مهم‌ترین دلایل کم آبی باشد اما اینکه چرا تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده و سطح آب پشت سد زاینده رود کاهش داشته، ناشی از مجموعه ای از سیاست ها و اقدامات اشتباه و آسیب زا بوده است که نه‌تنها باغ ها و مزارع و صنایع و زندگی روزمره مردم را مختل کرده، بلکه کل میراث و هویت اصفهان را تحت الشعاع قرار داده و هر تصمیم اشتباهی می‌تواند کار را برای این شهری که میراث ملی ایران و جهان است تمام کند. به گفته حمیدرضا صفوی، کارشناس حوزه مدیریت آب و استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان، گردشگری و میراث فرهنگی رابطه مستقیمی با موضوع آب دارد، زیرا آب سطحی و زیرزمینی در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی تاثیرگذار است.
منابع آبی و ماهیت آن ذاتا ماهیت گردشگری دارد و اگر آب ها اعم از رودخانه، آب زیرزمینی، تالاب ها و... خشک شوند یکی از پتانسیل های اصلی گردشگری اصفهان از بین خواهد رفت. اصفهان در منطقه ای از ایران قرار دارد که در فصل های مختلف در یک سمت این استان پیست های اسکی فعال هستند و یک سمت دیگر آن کویر است و می‌توان گردشگری کویری را مشاهده کرد. این نشان می‌دهد که تنوع اقلیمی و آب و هوایی در جغرافیای اصفهان زیاد است و پتانسیل بالایی در گردشگری دارند. گردشگری اصفهان به دو بخش گردشگری طبیعی و بناهای میراثی به‌ویژه در اصفهان تقسیم می‌شود. اما بارگذاری های بیش از حد و بیش از توان اکولوژیک نه‌تنها بدنه های آبی بلکه خاصیت گردشگری خود را از دست داده‌اند و به یک معضل جدی تبدیل شده اند. زمانی گردشگر از بدنه های آبی اصفهان همچون قایقرانی استفاده می کرد و به تالاب گاوخونی می رفت. اما حالا، این بدنه خود به یک معضل تبدیل شده و نه‌تنها یک فرصت نیست بلکه چالشی را ایجاد کرده است.
غیر از آن کم‌آبی، مصرف بیش از حد آب ناشی از بارگذاری های فزاینده باعث شده سازه های تاریخی هم تحت‌تاثیر قرار بگیرند. خشکی رودخانه و کاهش آب های زیرزمینی باعث نشست ها و کاهش عمر سازه ها شده است. سازه هایی که با بیش از 400 سال و بعضی بیش از 2000 سال قدمت مثل پل تاریخی شهرستان اکنون در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
بنابراین حوزه منابع آب برای بحث گردشگری و میراث فرهنگی بحث دوجانبه دارد. یکی خود طبیعت و یکی بحث سازه هاست. پل بدون رودخانه چه مفهومی دارد؟ پل تاریخی باشد و آبی از زیر آن جریان نداشته باشد. حتی اگر فرونشستی نباشد و سازه ای خراب نشود پل به‌تنهایی هیچ مفهومی ندارد. فرونشستی که از 2 سانتی‌متر طی حدود چهار سال اخیر به 17 سانتی‌متر رسیده و بنابر گفته بهرام نادی، کارشناس حوزه فرونشست و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نجف‌آباد، در برخی از قسمت های اصفهان فرونشست سالانه 5 سانتی‌متر و دربرخی نقاط سالانه 7 سانتی‌متر افزایش پیدا می‌کند. در بسیاری از نقاط ایران زنگ هشدار درباره فرونشست زمین به صدا درآمده که ازجمله این مناطق می‌توان از دشت اصفهان به‌عنوان یکی از پرخطرترین مناطق ایران در زمینه وقوع فرونشست یاد کرد. تمام میراث و حتی خانه های مردم پس از فرونشست دچار ترک‌هایی شده اند که نه‌تنها میراث ملی و جهانی اصفهان بلکه کل اصفهان را مورد تهدید قرار داده است و آسیب جدی سازه ای در شرف اتفاق است.
فرونشستی که در مسجد سید اصفهان تا دو سال پیش تقریبا یک بند انگشت بوده، حالا به دو برابر رسیده است و ترک های پیشرونده در همه این سازه چندصدساله به چشم می خورد. عمده دلیل این ترک ها را باید در عدم‌مدیریت منابع آب زیرزمینی دانست و در حال حاضر فقط مدیریت آب می‌تواند مشکل فرونشست را کاهش دهد. البته پی‌بندی را یکی از راهکارها می دانند اما طرحی موقتی و داروی مسکن است که نمی‌تواند راهکار اصلی و نهایی باشد. فرونشست های نامتقارن که شاید عمده دلیل آن تغییر نوع رسوب‌گذاری انهار باشد، منجر به آسیب هایی تا این حد جدی شده است و در این رابطه که این میراث کهن و بزرگ ایران تا چه زمانی می‌تواند سرپا بماند، زمان دقیقی در دست نیست، اما فقط نباید زمان را از دست داد و باید تمام توانمندی را برای نگهداری و حفظ میراث به کار برد و دست از نوسازی و توسعه برداشت، چرا که هر اقدام توسعه ای منجر به فروپاشی یک میراث تاریخی می‌شود و نمونه اش را می‌توان در توسعه خیابان هاتف دید که منجر به از بین رفتن مناره خواجه علم شد.
سرعت تخریب طی دو سال اخیر شدت بیشتری داشته است تا آنجا که ستون های اصلی مسجد جامع که یکی از مهم‌ترین میراث در نقش جهان است به طرفین کج شده است و ترک های پیشرونده در تمام این معماری عظیم به چشم می خورد. اگرچه نگهداری، حفاظت و مقابله با فرونشست هزینه های کلانی دارد، اما اداره میراث و در مجموع متولی گردشگری پولی برای احیا و نگهداری ندارد. در نتیجه، تخریب گسترده تر شده و این می‌تواند به صورت مستقیم بر اقتصاد گردشگری اصفهان تاثیر بگذارد. چنان که تاثیرات آن را می‌توان در ورود گردشگران در یک‌سال اخیر مشاهده کرد. اصفهانی که همیشه رتبه اول جذب گردشگر را داشت، امسال به رتبه پنجم رسید و این یعنی آژیر قرمز برای میراث و گردشگری اصفهان. همچنین، انتقال آب به اصفهان نه‌تنها تاثیری بر کاهش روند فرونشست و تخریب ندارد، بلکه فقط باری اضافه بر دوش مردم اصفهان خواهد بود، زیرا به ازای هر مترمکعب انتقال آب 200هزار تومان هزینه پرداخت خواهد شد و آب شوری که تنها برای صنایع خواهد بود و نفعی برای اصفهان نخواهد داشت.
مسجد سید - اصفهان --> اخبار مرتبط