آیا آمارهای سامانه بازار کتاب قابل اتکاست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در هفته جاری خانه کتاب گزارشی از سامانه بازار کتاب در سال گذشته ارائه کرد، این گزارش که سومین شماره «تکتا»، تصویر کتاب ایران، است، داده کاوی رفتار مشتریان سامانه بازار کتاب در سال 1402 و نتایج حاصل از آن را ارائه داده است.

در این گزارش به برخی از آمار اشاره شده است، از این آمارها می‌توان به عرضه 261420 عنوان کتاب توسط 224 فروشنده اشاره شده است، هم‌چنین 17798 ناشر دارای کتاب در بازار کتاب هستند و فروش نزدیک به 16 میلیارد تومان در سال 1402 به ثبت رسیده است.

«ماجرای بازار کتاب در سال 1402»، «توزیع عادلانه یارانه»، «میزان یارانه اختصاص یافته به گروه‌های سنی»، «ارسال ارزانتر کتاب» و... از جمله مباحث طرح شده در این بخش است.

همچنین بر اساس این داده‌ها استان قم یکه‌تاز خرید از بازار کتاب است و سرانه خرید مخاطبان این استان با مجموع خرید 18 استان دیگر کشور برابری می‌کند.

در تکتای شماره سوم اشاره شده که کتاب‌های تالیفی در بازار کتاب در بازه فروش یکساله خود فروش مناسب‌تری داشته‌اند. این گزارش را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.

سامانه بازار کتاب از جمله طرح‌ها و اقدامات دولت سیزدهم در حوزه نشر به شمار می‌رود که موافقان و مخالفان خود را داشته است، این سامانه به منظور حمایت از کتابفروشی‌ها راه‌اندازی شد و در شروع با استقبال اندک کتابفروشان مواجه شد، در ادامه با نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و امکان حضور کتابفروشی‌ها در سامانه فروش مجازی نمایشگاه میزان استقبال از بازار کتاب رو به افزایش رفت، اما استقبال کتابفروشان از این سامانه در مجموع تعداد کتابفروشی‌های سراسر کشور چندان قابل توجه نبوده است، هر چند در برخی دوره‌ها از جمله در دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فروش کتابفروشی‌ها در این سامانه قابل توجه بود.

انتقادات کتابفروشان به این سامانه به مسائلی چون وصل نبودن سامانه به نرم‌افزارهای مورد استفاده کتابفروشان، دور شدن مخاطبان از حضور فیزیکی در کتابفروشی‌ها و تصدی‌گری دولت در بخش فروش کتاب و... اشاره داشت، مسائلی که با گذر زمان چندان مرتفع نشدند.

حالا و پس از انتشار گزارش تکتا درباره داده‌کاوی این سامانه علی محمدپور ناشر و فعال حوزه نشر دیجیتال مواردی از اختلاف در این گزارش را بر شمرده است. محمدپور این بررسی را روز 25 شهریور با استفاده از داده‌های موجود در سامانه بازار کتاب انجام داده است.

وی می‌نویسد: ایده‌های خوب فرهنگی اگر در جای خودش و توسط افراد مناسبش اجرا نشود حتماً بی نتیجه یا بد نتیجه خواهد شد. یکی از این ایده‌ها سامانه بازار کتاب بوده است. سامانه‌ای که وزارت ارشاد در آن با شعار تسهیل‌گری وارد شده و با تصدی‌گری سعی کرده است به نوعی نبض بازار را در دست بگیرد که البته ناموفق بوده است.

جدیداً گزارشی درباره این سامانه منتشر شده است که دارای تناقضاتی است که نشان می‌دهد چنین ایده خوبی وقتی به دست ناظر و سیاست‌گذار اجرا می‌شود می‌تواند نتیجه عکس بدهد و حتی آلوده به دروغ و ارائه اطلاعات غلط شود.

از این گزارش فقط یک بند را انتخاب کرده و تحلیل می‌کنیم. در این گزارش آمده است: در این سامانه: 261420 عنوان کتاب عرضه شده، 224 فروشنده، 17798 ناشر دارای کتاب در بازار کتاب و فروش نزدیک به 16 میلیارد تومان در سال 1402.

اگر تمام کتاب‌های موجود در این سامانه را بشماریم، خواهیم دید که این عدد مطابقت ندارد، چرا که تنها 102 هزار عنوان کتاب در این سامانه ثبت شده است. ثبت بودن به معنای عرضه شدن هم نیست. چرا که تعداد قابل توجهی از این کتاب‌های ثبت شده غیر فعال است و امکان خرید ندارد.

در این گزارش ادعا شده است که بیش از 17 هزار ناشر کتاب‌هایشان را عرضه کرده‌اند در حالی که این عدد تعداد ناشرانی است که مجوز گرفته‌اند و در سامانه‌ها در دسترس است و بیش از 90 درصد ناشران را وقتی مرور کنید متوجه می‌شوید که هیچ کتاب فعالی در این سامانه ندارند.

در این گزارش گفته شده است که در یک سال طلایی فعالیت این سامانه حدود 240 هزار کتاب فروش رفته است. به گزارش‌های سامانه‌های دیگر این حوزه اگر مراجعه شود برای مثال دیجی کالا در سال 99 بیش از 4 میلیون جلد کتاب فروش داشته است که می‌شود با این مقایسه نتیجه عملکرد این سامانه و یک شرکت بخش خصوصی را متوجه شد.

همچنین این گزارش اعلام می‌کند که 224 کتابفروشی در این سامانه فعال هستند که با مقایسه با تعداد کتابفروشی‌های کشور که حدود 5000 کتابفروشی فعال است، می‌توان نتیجه گرفت که حدود 5 درصد کل کتابفروشی‌های کشور روی این سامانه فعال شده‌اند با اینکه در این سامانه یارانه چند میلیاردی هم اختصاص داده شده که می‌توانسته مشوق خوبی باشد، اما با استقبال کتابفروشان مواجه نشده است.

البته با مرور کتابفروشی‌های روی سامانه به کتابفروشی‌هایی برخورد می‌کنید که هیچ کتابی عرضه نمی‌کنند و در این سامانه اسمشان هست اما فعال نیستند.

سال‌ها قبل خانه کتاب سامانه دیگری راه انداخت که تأمین کتاب را به صورت مکان محور از ناشران انجام می‌داد. تا جایی که صفحه اصلی سایت خانه کتاب فروشگاه کتاب بود. آن پروژه و پروژه‌های مختلف دیگری که کاملاً تصدی‌گرایانه بود شکست خوردند. نمی‌شود انتظار داشت پلتفرم فروشگاهی مثل بازار کتاب شکست نخورد، چرا که با تغییر دولت‌ها، سیاست‌ها عوض شده و این‌گونه سامانه‌ها که کارایی اندکی هم دارند و البته با صرف هزینه‌های زیاد راه‌اندازی شده‌اند، از بین می‌روند.

ولی لازم است در ساختار دولت این سیاست مشخص باشد که دستگاه‌های دولتی نقش نظارتی و تسهیل‌گری خود را فراموش نکنند و به رقابت با بخش خصوصی نپردازند.