آیا رسانهها می‌توانند ورق انتخابات را برگردانند؟
کم‌تر از یک هفته تا انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است و بحث‌های انتخاباتی که از مدت‌ها قبل آغاز شده بود، این روزها و پس از انجام سه مناظره تلویزیونی، جلوه پررنگ‌تری پیدا کرده است.
در شرایط کنونی که کرونا برای اغلب تعاملات انسانی، پسوند آنلاین و مجازی را الزامی کرده است، یکی از مهیاترین بسترها برای گفت‌وگوهای سیاسی با محوریت انتخابات، فضای اینترنت وبه طورویژه شبکه‌های اجتماعی است.
اقبال گسترده کاربران اینترنت به حضور در شبکه‌های اجتماعی که موجب شده تا نامزدهای انتخابات نیز نتوانند این فضا را نادیده بگیرند. محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا نیز موجب شده تا بسیاری از برنامه‌های تبلیغاتی مرسوم، امسال قابلیت اجرا نداشته باشد. به این خاطر است که امسال از همان آغازین روزهای ثبت نام نامزدها در انتخابات، شاهد اوج گرفتن فعالیت نامزدها در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی وانتشار کلیپ‌های تولیدی تیم‌های رسانه‌ای این افراد هستیم.
در حقیقت در انتخابات پیش‌رو، بیش از آنکه فلان ساختمان در مرکز شهر به عنوان کمپین انتخاباتی آن نامزد شناخته شود، آیدی صفحات وی در شبکه‌های اجتماعی در مرکز توجه قرار گرفته و بیشترین کارکرد را برای وی خواهند داشت.
اهمیت حضور فعال و موثر در شبکه‌های اجتماعی از دید نامزدهای انتخاباتی دور نمانده است و البته محدود به فعالیت در صفحات شخصی آنان نیز نشده است. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی در روزهای اخیر با انتشار تصویر صفحات گفت‌وگو ادعا کردند که از طرف برخی نامزدهای انتخاباتی پیشنهاد مالی برای فروش اکانت خود دریافت کرده‌اند.
هرچند تاثیر رسانه در جهت‌دهی افکار عمومی محدود به دوران انتخابات نیست، اما با توجه به ساختار کنونی تعاملات انسانی، این نقش تعیین‌کننده با نزدیکی به انتخابات نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کند. در چنین شرایطی است که آگاهی از چگونگی عملکرد رسانهها، به ویژه تکنیک‌های مورد استفاده‌ی آن‌ها در ایام نزدیک به انتخابات بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
سید مرتضی اسماعیلی طبا، استاد علوم ارتباطات و رسانه گفت‌وگو با ایسنا در این باره بیان کرد: جایگاه رسانهها به ویژه رسانه‌های مدرن در حکمرانی، به قدری مهم است که بسیاری از جامعه شناسان و علمای ارتباطات، رسانه را چهارمین قوه موجود در هر کشور، به شمار می آورند. حکومت ها برای ادامه حاکمیت خود ناچارند که افکار عمومی را مدیریت کنند و در این صحنه کسی برنده است که توان بیشتری برای مدیریت افکار عمومی را داشته باشد. جوامع از حالت صنعتی عبور کرده‌اند و اکنون به جوامع اطلاعاتی رسیده‌ایم. اکنون گروهی می‌تواند افکار عمومی را بهتر مدیریت کند که دسترسی بیشتری به اطلاعات داشته باشد.
وی ادامه داد: رسانهها کارکردهای مختلفی دارند اما در حوزه سیاسی و انتخابات، می‌توان کارکردهای رسانه را در آموزش، اطلاع‌رسانی و تولید خبر تقسیم کرد که البته گاهی اوقات به جعل خبر و انتشار شایعه نیز منجر می‌شود. اما باید توجه داشت که مهم ترین کارکرد سیاسی رسانه، گفتمان‌سازی است.
این کارشناس ارتباطان و رسانه عنوان کرد: گفتمان‌سازی یعنی افکار عمومی را به گونه‌ای مدیریت کنیم که مطابق نظر ما فکر کنند و در نهایت طبق قصد ما، نظر بدهندحتی نظر مخالف. رسانه با گفتمان‌سازی می‌تواند برای مردم تعیین کند که درمورد چه چیزی فکر کنند.
وی ادامه داد: کرونا که امروزه جهان را تحت تاثیر خود قرار داده است، اغلب افراد را به استفاده بیش از پیش از رسانه، به ویژه رسانه‌های مدرن و تعاملی و شبکه‌های اجتماعی سوق داده است. ما ناخواسته و به خاطر کرونا برای دریافت آموزش نیز به شبکه‌های اجتماعی مراجعه می‌کنیم. وضع فعلی سمت و سوی جامعه را به تجارت الکترونیک و دولت الکترونیک با سرعت بیشتری حرکت داده است.
اسماعیلی طبا تشریح کرد: در شرایط فعلی حاکم بر جامعه، مسائلی هم‌چون شیوع کرونا، تحریم، آسیب‌های اجتماعی، گرانی و... وجود دارد که ممکن است بر میزان مشارکت مردم در انتخابات تاثیر منفی بگذارد. به همین جهت مسوولیت رسانهها در انتخابات 1400 بسیار سنگین‌تر خواهد بود. البته مردم ایران به مبانی اعتقادی و انقلابی خود پایبند هستند اما رسانهها باید وظیفه‌ی خود در اقناع مردم به مشارکت در سرنوشت خود را بخوبی انجام دهند.
وی ادامه داد: هرچه سرمایه اجتماعی افزایش پیدا کند، میزان مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود هم افزایش پیدا خواهد کرد. سرمایه اجتماعی برای هر حاکمیتی اهمیت بسیار بالایی دارد و رسانهها باید در جهت تقویت این سرمایه اجتماعی کمک کنند. یکی از مهمترین شاخصهای سرمایه اجتماعی، اعتماد مردم است. نتیجه تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش اعتماد به نظام و در نتیجه افزایش مشارکت در انتخابات است. فرآیند ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی، فرآیندی بلند مدت است اما رسانهها نیز در ایجاد آن نقش مهمی دارند. دبیر انجمن سواد رسانه‌ای استان قم در خصوص علل محبوبیت چشم‌گیر رسانه‌های مدرن اظهار کرد: در دوران کرونا ضریب نفوذ رسانه‌های اجتماعی در بین مردم بیشتر شده است. به این رسانهها، رسانه‌های تعاملی و چندسویه گفته می‌شود، به این معنا که مخاطبان علاوه بر دریافت پیام های رسانه ای، امکان تولید محتوا و به اشتراک گذاشتن آن را هم دارند و همین ویژگی موجب محبوبیت بیشتر این رسانهها شده است. از دیگر علل اقبال گسترده‌ی مردم به این رسانهها، سرعت بالا و فراگیری گسترده آنان است. در این رسانهها می‌توان به سریع‌ترین شکل ممکن اخبار و عقاید و نظرات خود را به اشتراک گذاشت.
اسماعیلی طبا ادامه داد: ویژگی دیگر این رسانه‌های تعاملی این است که کم‌تر تحت نظارت دولت‌ها قرار دارند و مردم احساس راحتی بیشتری در انتشار مطالب مدنظر خود در این رسانهها می‌کنند. گرچه در حقیقت، همه‌ی دولت‌ها در سراسر دنیا، رسانه‌های اجتماعی را مورد نظارت و کنترل قرار می‌دهد اما این نظارت چندان آشکار نیست و در نتیجه مخاطبین شبکه‌های اجتماعی آزادی بیشتری را در این رسانهها احساس می‌کنند. این استاد ارتباطات و رسانه پیرامون تاثیرگذاری رسانهها در انتخابات بیان کرد: به علاوه رسانهها می‌توانند در نتیجه انتخابات نیز موثر باشند، رسانهها می‌توانند در اینکه کسی که انتخاب می‌شود از کدام جناح باشد، تاثیر بگذارند. سازوکاری که رسانهها برای تاثیرگذاری در انتخابات یا هر مسئله‌ی دیگری به کار می‌برند به این صورت است که ابتدا باید نیازشناسی کند. گام اول این است که رسانه باید بداند که مردم در هر برهه از زمان به چه اطلاعاتی نیاز دارد؟ باید این شناسایی صورت بگیرد تا رسانه به سرعت بتوانند به این نیاز پاسخ دهند. گام دوم این است که باید برای مخاطبان خود نیازسازی کند. رسانه‌می‌تواند برای مردم نیازها و دغدغه‌های جدید بسازد و سلایق جامعه را به سمت طیف سیاسی مد نظر خود سوق دهد. پس از آنکه جامعه نسبت به دیدگاه مورد نظر رسانه، احساس نیاز کرد، گام بعدی رسانه پاسخگویی به این نیاز است. از این کارکرد رسانهها، در انتخابات استفاده زیادی می‌شود.
عضو شورای فرهنگ عمومی استان قم افزود: از دیگر کارکردهای رسانه که برای هدایت افکار عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد، تحلیل کلان‌داده‌ها است. اکنون در دنیا برای تشخیص جهت افکار عمومی، موضوعاتی که مردم درباره‌ی آن‌ها تبادل پیام می‌کنند بررسی می‌شود. در ایران روزانه صدها میلیون پیام در شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی مبادله می‌شود. برای کسی که قصد تاثیرگذاری در انتخابات دارد و برای جامعه‌شناسان، تحلیل این کلان‌داده‌ها بسیار مفید خواهد بود. از طریق تحلیل این کلان‌داده‌ها می‌توان اولویت‌ها و دغدغه‌های مردم را دانست و رفتار مردم را پیش‌بینی کرد. وی تاکید کرد: هرجناحی که بتواند به تحلیل کلان‌داده‌ها بپردازد و نتایج آن را در تنظیم برنامه‌های خود مد نظر قرار دهد، می‌تواند مقبولیت و آرای مثبت بیشتری به دست بیاورد.
اسماعیل طبا بیان کرد: در آلبانی منافقین ستاد بزرگی درست کرده‌اند که اساسا وظیفه تحلیل کلان‌داده‌های جامعه ایرانی را به عهده دارد تا بتواندسمت وسوی افکار عمومی جامعه ایرانی را شناخته و بر اساس آن سیاست‌های رسانه‌ای مد نظر خود را مثل جعل اخبار را برای مهندسی افکار عمومی، اعمال کند. وی ادامه داد: از دیگر سازوکارهای مورد استفاده در رسانهها در شرایط انتخاباتی، طنز و تمسخر افراد، ایجاد شایعه و تخریب شخصیت چهره‌های سیاسی است. برای مثال یکی از اشتباهات شخص مورد هجمه رسانه‌ای قرار می‌گیرد و به دیگر عملکردهای وی تعمیم داده می‌شود.
دبیر انجمن سواد رسانه‌ای استان قم در توضیح تکنیک‌های تاثیرگذار مورد استفاده رسانهها بیان کرد: شگرد دیگری که مورد استفاده قرار می‌گیرد، شبه افشاگری است. به این معنا که افشاگری چندان واقعی نیست و به طور قطعی نیز ثابت نمی‌شود اما تاثیر منفی خود را در ایجاد دیدگاه منفی در اذهان عمومی می‌گذارد. القای نارضایتی و ناامیدی و تاکید بر اینکه مشارکت امسال پایین خواهد بود، از دیگر شیوه‌های مورد استفاده توسط رسانههایی است که قصد ایجاد تاثیر منفی بر انتخابات را دارند.
وی ادامه داد: دیگری که مورد استفاده قرار می‌گیرد، پاره حقیقت‌گویی است. یعنی ترکیبی از دروغ و واقعیت گفته می‌شود که تشخیص حقیقت را برای مخاطب مشکل می‌کند. تکنیک دیگر نظرسازی از طریق انتشار نتایج نظرسنجی‌های مد نظر خودشان است. به این صورت که با انتشار نتایج نظرسنجی‌های جهت دار، انگاره‌های مد نظر خود را در ذهن مخاطب شکل می‌دهند. طبق نظرسنجی‌های انجام شده در فروردین امسال، 76 درصد از مردم ایران از پیام‌رسانهای خارجی استفاده می‌کنند و 71 درصد از این میزان بیان کردند که افزایش آگاهی را دلیل استفاده خود از این پیام‌رسان‌ها بیان کردند.
این عضو شورای فرهنگ عمومی استان قم گفت: در ایران پراستفاده‌ترین شبکه‌های اجتماعی به ترتیب، واتساپ، اینستاگرام، تلگرام و ایتا هستند. شبکهای مثل کلاب هاوس نیز شبکهای است که جدیدا ایجاد شده است و مبنای ایجاد آن نیز نیاز مردم به گفت‌وگو درباره مسائل اساسی است.
مدیر کل سابق اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قم در پایان تاکید کرد: بهترین راهکار برای مقابله با آثار سوء عملکرد برخی از رسانه ها، بهره برداری از شبکه ملی اطلاعات است که می‌تواند در کاهش آسیب‌های استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی موثر باشد اما متاسفانه سال‌هاست که این راهکار مورد استفاده کامل قرار نگرفته است و باید زیرساخت‌های لازم برای آن فراهم شود. راهکار دیگری که بسیار موثر است و در همه کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار گرفته است، افزایش سطح سواد رسانه‌ای مردم است. کسب سواد رسانه‌ای مردم را در مقابل آفات استفاده از انواع رسانه ها واکسینه می‌کند و از بهترین راهکارها برای استفاده صحیح از رسانه می‌باشد.
انتهای پیام